OSO. Tijdschrift voor Surinaamse taalkunde, letterkunde en geschiedenis. Jaargang 22

[p. 404]

In Memoriam Ruud Mungroo, 1938-2003

De onlangs overleden Ruud Mungroo was voor het Surinaamse lezerspubliek een van de bekendste Surinaamse schrijvers. Hele generaties mulo-scholieren lazen zijn novelle Het raam, een sociaal-realistische vertelling over een uit de gevangenis ontslagen man die zich in flashbacks voor de geest haalt hoe hij tien jaar eerder de minnaar van zijn vrouw uit het raam gooide. Mungroo had het gegeven in 1968 gebruikt voor het door Rapar uitgezonden hoorspel Ai Santo Boma en hij had die tekst daarna omgewerkt tot een theatermonoloog die op 14 april 1969 in het CCS door Arnie Breeveld werd gespeeld onder regie van Hans Caprino. In 1971 bracht Mungroo vervolgens de prozatekst uit, een boekje dat in 1977 (tweemaal) en in 1984 en 1985 herdrukt werd. De thematiek van de novelle sprak aan: de menselijkheid van een handeling uit woede tegenover de onmenselijkheid van het rechts- en gevangeniswezen. Eenvoudig van taal en beperkt van omvang bereikte het boekje telkens weer nieuwe groepen jonge lezers. Het verkreeg de status van andere veelgelezen mulo-boeken als Wajono van Thea Doelwijt en Het bittere kruid van Marga Minco. Gevolg daarvan was dan weer dat het boekje niet altijd werd toegelaten op de leeslijsten van leerlingen die doorstroomden naar havo en vwo.

Wat weinig scholieren wisten - en hun docenten evenmin - was dat Mungroo niet de naam was die de schrijver van de burgerlijke stand had gekregen. Hij werd in het geboorteregister ingeschreven als Rudi Mangroe, geboren op 16 februari 1938 in het district Suriname. Zijn Hindostaanse moeder, een zangeres die met een nátak-groep door de districten trok, wilde hem Rudruhe (hij die is als God) noemen, maar daar had de ambtenaar geen oren naar en hij schreef de boreling in als Rudi. Een deel van zijn jeugd bracht hij door in

[p. 405]

het district Coronie, waar zijn vader, Emmanuel Tevreden, vandaan kwam. Het is dan ook wel begrijpelijk dat in het overlijdensbericht van Ruud abusievelijk Coronie als zijn geboortedistrict werd vermeld.

Rudi Mangroe volgde het onderwijs van de Evangelische Broedergemeente, eerst de Zuiderstadsschool, daarna de Froweinschool (mulo). In 1958 vertrok hij naar Nederland om chemie te studeren, maar hij haakte af, werkte bij een drukkerij en volgde cursussen radiojournalistiek aan de Utrechtse School voor Journalistiek. In 1966 keerde hij terug naar Suriname en werkte voor verschillende radiostations. Met zijn prachtige radiostem maakte hij vele uren uitzending. Mungroo werd een bekende verschijning, een bekendheid die nog vergroot werd met een bijrol in de film Wan Pipel van Pim de la Parra. Maar het aantal ontslagbrieven moet uiteindelijk het aantal aanstellingsbrieven overtroffen hebben: vriendschapsbetrekkingen die gevoed worden met grote glazen bier stelde Ruud niet zelden boven de werkdiscipline, en dat verdraagt zich nu eenmaal slecht met een uitzendschema.

Ruud Mungroo heeft een handvol gedichten gepubliceerd, maar hij beschouwde zichzelf als verteller en schrijver, niet als dichter en hij heeft zijn gedichten - bewogen lyriek van traditionele vormgeving - ook nooit willen bundelen. Erg zorgvuldig sprong hij er ook niet mee om: in zijn inzending voor de Spiegel van de Surinaamse poëzie stuurde hij in hetzelfde machineschrift het gedicht ‘Herboren’ van Gerrit Achterberg mee, zodat nu dus ook Achterberg onder de naam Mungroo figureert tussen zijn Surinaamse collega's.

Als prozaschrijver debuteerde Mungroo op 27 januari 1968 met het verhaal ‘Bakra, mijn pettum’ in Wi foe Sranan, de literaire pagina van het dagblad Suriname. Het zou in 1970 worden opgenomen in zijn eerste bundel Afanaisa en andere verhalen. Daarna volgden nog de novelle Het raam, en de korte roman Tata Colin, die zich afspeelt aan het begin van de jaren dertig in de negentiende eeuw op de plantage Leasowes, waar de charismatische Tata Colin de naderende bevrijding predikt. Het boek verscheen in 1982, en het was alleen al een opmerkelijke uitgave omdat er sinds Codjo, de brandstichter van Rikken in 1903 geen historische vertelling in Suriname meer in boekvorm was uitgekomen. Het was zijn meest omvangrijke en artistiek ook zijn beste boek, en deed de hoop herleven op méér. Maar dat méér wilde maar niet komen.

Ruud Mungroo behoorde tot een idealistische generatie die hoog wilde springen, die eisen stelde aan het eigen werk, maar wier polsstok net te kort was om over de hoogste lat te komen: Eddy Pinas, Benny Ooft, Rudi Kross, Paul Marlee, Jozef Slagveer, Frits Wols, allen schrijvers van een klein oeuvre waarin onmiskenbaar het talent doorschemert, maar zonder dat een schrijfbezeten-

[p. 406]

heid als die van hun leeftijdgenoten Leo Ferrier en Bea Vianen een werkelijk schrijversoeuvre voortbracht, laat staan een oeuvre als dat van de grote Surinaamse prozaschrijvers kort na hen: Edgar Cairo en Astrid Roemer. Ruud Mungroo was nu eenmaal geen man van de ivoren toren. Hij leefde met en tussen de mensen, hoog en laag, rijk en arm. De grote discipline die de literaire muze van haar dienaren eist, moest het afleggen tegen sociale contacten en gezelligheid. De grote visioenen die hij kon ontvouwen, kregen geen vorm in grote boeken. Na 1982 publiceerde hij verspreid in bundels en periodieken enkel nog een zestal korte prozateksten. Dat is wel heel erg mager voor een man van zijn talent.

Iets uit zijn vingers krijgen was een praktisch onmogelijke opgave. Toen ik midden jaren tachtig werkte aan de samenstelling van een nieuwe, in Suriname te verschijnen bundel met verhalen van Surinamers, was hij de eerste om het plan toe te juichen. Maar het kostte me veertien bezoeken aan de Limesgracht waar hij woonde, en dertien maal het aanhoren van telkens variërende excuses aleer ik een verhaal van hem kreeg losgepeuterd. Toen de bundel Nieuwe Surinaamse verhalen in 1986 verscheen, opende die met Mungroos tekst, ‘Gai’, het verhaal van een man die in een winkel vertelt over de dood van zijn geliefde. Maar een meestervertelling is ‘Gai’ niet. Daarvoor bevat het teveel gemakzuchtige zinswendingen en geven enkele onwaarschijnlijke sprongen in het verhaal te sterk de indruk dat het verhaal is afgeraffeld. Maar het is in bepaalde opzichten wel een echt Ruud Mungroo-verhaal met een verteller-van-sterke-verhalen als centraal karakter, met volkse types die graag wat glazen achteroverslaan, met een plot die net niet larmoyant wordt door de nuchtere volksvrouw: de weduwe van de winkelier die aan het eind schalks wacht op de voetstappen van de verdwenen verteller.

Hét grote boek van Ruud Mungroo: er werd volgens hem aan gewerkt, maar het is nooit verschenen. Al in 1987 zei hij dat het typoscript van een Grote Roman op een oor na gevild was; het boek zou De erfenis gaan heten en het zou vele honderden bladzijden omvatten. Maar buiten een fragment over een drinkgelag van een oude sitarspeler en zijn vriend, werd er nooit een bladzijde van gedrukt. Op een literaire konmakandra enkele jaren later in mijn huis in Amsterdam vertelde hij er weer over. En in 1994 wees hij in zijn woning in het Drentse Assen - hij was in 1992 weer naar Nederland verhuisd - op een doos waar het typoscript in zat. Bij elk later telefoongesprek was het typoscript ‘zo goed als klaar’, ‘geheel afgerond’, ‘bij de typiste’ enz. enz. het zou een running gag geweest zijn als er niet iets tragisch aan het geval geweest was. Hij wilde zo graag, dat wist ik wel, maar er waren krachten die hij maar niet overwinnen kon. Tot hij me in het voorjaar van 2003 belde. Hij zei dat er iets groots voor me op de post was, of nee, hij ging het nu posten. Ik was

[p. 407]

te nuchter om nog naar de brievenbus te rennen. Het speet me werkelijk dat mijn geloof in een afgeronde tekst tot nul was gereduceerd, het is zo plezierig om iets moois te verwachten. Maar de grote tekst van zijn zwager Benny Ooft was ook jaren aangekondigd en nooit verschenen, en aan verwachting komt ooit een einde.

In februari 2003 vierde hij zijn 65ste verjaardag in Suriname, op Republiek. Hij kon natuurlijk niet weten dat het warme weerzien met zijn kinderen en kleinkinderen en de bezoeken die hij bracht aan de wijken waar hij gewoond had, zijn laatste indrukken van zijn geboorteland zouden zijn. Hij overleed op 9 augustus 2003 in een Assens ziekenhuis, hij was ziek geweest maar zou naar huis zijn teruggekeerd als niet een nierstoornis hem de pas afsneed. Een prachtmens was heengegaan. Maar de postbode heeft nooit zijn Grote Roman gebracht.

Michiel van Kempen