OSO. Tijdschrift voor Surinaamse taalkunde, letterkunde en geschiedenis. Jaargang 21

[p. 357]

Eva Essed-Fruin
Jnan Adhin en het Surinaamse taalbewustzijn

Reeds voordat Jnan Adhin naar India ging waar hij in 1953 het bachelors diploma in de filosofie met vergelijkende taalwetenschap behaalde, had hij over taal nagedacht en gepubliceerd. In De West komen we al in 1951, toen hij nog onderwijzer in Moengo was, een paar krantenartikelen tegen waarin hij op heldere wijze schrijft over de verhouding tussen spraakklank en schrift (Adhin 1951). Het inzicht dat daaruit blijkt heeft hij duidelijk te danken aan de studie van het Hindi en vooral van het Sanskrit. De Sanskrit grammatici stonden enkele eeuwen vóór Christus al op een peil van taalbeschrijving, dat men in het Westen pas meer dan 2000 jaar later bereikte. Het is Adhins grote verdienste dat hij kennis uit het verleden heeft gebruikt voor het Surinaamse heden, niet alleen in die artikelen, maar ook in zijn latere werk.

Zoals de bewoners van veel ontwikkelingslanden zijn de meeste Surinamers veeltalig, die van Aziatische afkomst meestal drietalig. Naast hun moedertaal spreken zij (Surinaams-) Nederlands en de lingua franca van Suriname, Sranan (door Adhin ook Creools genoemd).

Oppervlakkig gezien lijkt het of Adhin deze individuele veeltaligheid voor het Hindostaanse deel van de bevolking nog groter heeft gemaakt door als Stelling XV van zijn proefschrift (Adhin 1961) een nieuwe taal te introduceren die hij aanvankelijk Sarnami Hindustani heeft genoemd. Maar natuurlijk heeft hij er niet een taal bij gemaakt, maar geconstateerd dat de Surinaamse Hindostanen een taal spraken die niet in India of elders voorkwam, maar alleen in Suriname. Later gebruikte hij ook de term Sarnámi, wat niet alleen korter is, maar ook juister. De naam Hindustani zou kunnen suggereren dat we hier te maken hebben met een taal die is afgeleid van het Hindostani, de lingua franca van een groot deel van India, ontstaan tijdens het bewind van de Mogols, Moslim vorsten afkomstig uit Perzië. Nader onderzoek heeft echter uitgewezen dat de moedertalen die de immigranten meenamen uit India, en dat zijn in het bijzonder het Bhojpuri en het Avadhi, de basis hebben gevormd voor de taal die in Suriname wordt gesproken.^1. In de woordenschat van het Sarnámi^2. zijn daarnaast ook veel woorden overgenomen uit het Sranan en het Nederlands.

Over de terminologie van de talen die naast het Sarnámi door de Surinaamse Hindostanen worden gebruikt, bestaan nogal eens misverstanden, daarom volgt hier heel in het kort een overzicht. Het Hindi is een verzamelnaam voor talen en dialecten die hun oorsprong vinden in het Oud-Indisch of Sanskrit en die gesproken worden in het noordelijk deel van India. Enkele van deze talen zijn het Avadhi en het Bhojpuri. Onder het Hoog-Hindi verstaat men de taal die gebruikt wordt bij godsdienstige plechtigheden van Hindoes. Het Hoog-Hindi bevat veel Sanskrit woorden). Het Urdu is de taal die gebruikt wordt bij godsdienstige plechtigheden van Hindostaanse Moslims. Het Urdu bevat veel Arabische en Perzische woorden.

De immigranten uit Brits-Indië (het latere India en Pakistan) spraken dus verschillende Hindi-talen. De godsdienstige leiders kenden Hoog-Hindi of Urdu. Er zullen wel wat Hindostanen zijn geweest die Hindostani als tweede taal spraken. In de koloniale tijd was het Hindi nog geen officiële taal in India en nog niet volledig gestandaardiseerd. Het is dus niet mogelijk

1. Voor een meer uitgebreide beschrijving van de ontstaansgeschiedenis en de huidige plaats van het Sarnámi raadplege men bijvoorbeeld het lemma Sarnami Hindostani, een artikel van de hand van Adhin in de Encyclopedie van Suriname (Bruijning & Voorhoeve 1977: 546). Verder: Marhé 1983; Damsteegt 1988, 1990, 1999; en Gobardhan-Rambocus 1993.

2. Als Adhin of anderen worden geciteerd vóór 1986 wordt de spelling Sarnami gebruikt, in andere gevallen de thans officiële spelling Sarnámi.

[p. 358]

dat de immigranten dit Standaard Hindi gebruikten. Wel wordt deze taal gepropageerd en onderwezen door bijvoorbeeld de Stichting Suriname Hindi Parishad.

Adhin heeft het niet alleen bij een constatering gelaten, maar heeft zich ook beziggehouden met de bestudering en met het geschikt maken van het Sarnámi als geschreven taal. Hij ging ervan uit dat het voor het dagelijks gebruik van belang was dat het Sarnámi ook in Romaans schrift (dat voor bijna alle West-Europese talen wordt gehanteerd) zou kunnen worden gespeld en dat een richtlijn ter voorkoming van chaos noodzakelijk was. Hij ontwierp hiervoor een op de klankleer gebaseerde spelling die in 1964 bij het Bureau Volkslectuur verscheen (Adhin 1964). Jammer genoeg had - voor zover bekend - Adhin niet met groeperingen uit de Hindostaanse gemeenschap samengewerkt en bezat de spelling ook geen officiële status, waardoor de gevreesde chaos helaas niet voorkomen werd.

Hoewel de principes waarvan hij bij deze spelling uitging^3. gezond waren, had zij voor degenen die het Sarnámi niet kenden een groot nadeel. De lange en de korte a werden niet onderscheiden (de korte a klinkt ongeveer als de Nederlandse stomme e), wat tot een heel verkeerde uitspraak kon leiden.

In verband met de hierboven genoemde publicatie, waarin ook een zeer beperkte woordenlijst is opgenomen en bij de behandeling van de klanken ook enige voorbeeldwoorden worden gegeven, wil ik u een anekdote niet onthouden. Bij het onderdeel vergelijkende klankleer op de Surinaamse M.O.-A opleiding Nederlands maakte ik in de jaren '70 dankbaar gebruik van de Geromaniseerde spelling en liet ik de voorbeeldwoorden door studenten van Hindostaanse afkomst voorlezen. Hel bleek dat verschillende van hen een aantal abstracte woorden niet kenden, omdat zij daarvoor een Nederlands woord gebruikten, of eerder nog omdat zij over abstracte zaken in het Nederlands plachten te denken en te spreken. De bode van het Instituut voor de Opleiding van Leraren, een vroom Hindu die geschriften in het Hindi placht te lezen, maar slechts een beperkte schoolopleiding had genoten, kende juist deze woorden wel, maar had moeite met sommige alledaagse woorden. Mez kende hij bijvoorbeeld niet en toen ik hem vroeg welk woord hij dan voor tafel gebruikte, was het antwoord tafra. Met het laatste heb ik ook willen demonstreren dat het lexicon van het Sarnámi - zeker in 1964 - nog niet gestandaardiseerd was. Ook geografische verschillen kunnen voorkomen. Zo kent het Sarnámi van Nickerie veel meer Engelse woorden. Maar welke Surinaamse taal is wel gestandaardiseerd?

We moeten Adhins ‘uitvinding’ van en voortdurende belangstelling voor het Sarnámi in een ruimer verband zien, dat van de surinamiseringsgedachte die hij niet alleen op taalgebied, maar ook als pedagoog in de praktijk heeft gebracht. Tussen 1963 en 1965 werkte hij mee aan de totstandkoming van het Algemeen Leerplan (Algemeen Leerplan 1965) en in dezelfde periode was hij initiatiefnemer voor een eigen Surinaamse opleiding M.O.-Pedagogiek, waarvan de examens door een Nederlands deskundige werden bijgewoond en ook in Nederland erkend. Pas later, in 1967, is de Lerarenopleiding (aanvankelijk Didactisch Instituut geheten) opgericht waarin M.O.-Pedagogiek is geïncorporeerd. Adhin is jarenlang studieleider van deze opleiding geweest waaraan hij tot medio jaren negentig verbonden is gebleven.

Van 1969 tot eind 1973 was Jnan Adhin minister van Justitie en door omstandigheden moest hij tijdens deze periode vrij langdurig waarnemen als minister van Onderwijs. Van deze combinatie van ministersposten heeft hij uitstekend gebruik gemaakt, door een aantal wettelijke regelingen op onderwijsgebied voor te bereiden en er tevens voor zorg te dragen dat zij werden aangenomen en uitgevoerd. Zo ver-

3. Op p. 12 van de Geromaniseerde spelling staan deze principes vermeld:

1.

Het liefst helemaal geen diacritische of andere tekens,

2.

Zo weinig mogelijk letters,

3.

Geen verdubbeling van letters, tenzij vereist in de uitspraak,

4.

Zoveel mogelijk eenzelfde letter voor dezelfde klank,

5.

Zoveel mogelijk eenzelfde klank voor dezelfde letter,

6.

Zo weinig mogelijk afwijkingen van de internationale spelling,

7.

Zoveel mogelijk conformiteit met de spelling van andere Surinaamse talen, en

8.

Behoud van de oorspronkelijke spelling voor niet-verhindostaanse ontleningen.

[p. 359]

schafte hij een wettelijke basis aan het Instituut voor de Opleiding van Leraren en aan de examens die door dit instituut werden afgenomen, waaronder die voor de verschillende taalopleidingen. Ook maakte hij zich verdienstelijk voor het aanvankelijk taalonderwijs. Hij was een van de samenstellers van de taalmethodes voor het aanvangsonderwijs,^4. dat - volkomen terecht - begon bij het kleuteronderwijs. Deze zeer uitvoerige en weldoordachte methode heeft, misschien door de uitvoerigheid, niet die belangstelling en verspreiding gekregen die zij verdiende.

In 1984 treffen wij in De Ware Tijd van 18 augustus een artikel aan: Wetenschappelijke beschrijving van Surinaamse talen noodzakelijk, dat ondertekend is door A.H. Dew (Dew= Adhin, HansDew 1984). In dit artikel pleit de schrijver voor een officiële orthografie van de drie belangrijkste Surinaamse talen: het Sranan, het Sarnámi en het Surinaams Javaans, waarvoor hij hier de naam Surjawi introduceert (voor zover mij bekend niet door anderen overgenomen). Nadat een officiële spelling is vastgesteld, moeten van deze drie talen het lexicon en de grammatica worden beschreven. De auteur noemt enig werk dat reeds is gedaan, zoals de spellingsregeling voor het Sranan^5. en de Woordenlijst van 1960^6. en het ontwerp van Adhin in 1964 gepubliceerd als Geromaniseerde spelling van het Sarnami Hindustani. Eveneens vermeldt hij dat door de Spellingscommissie Sranan een nieuw^7. voorstel is ingediend. Hij bepleit dat er op korte termijn ook commissies worden benoemd ter regeling van de spellingen van het Sarnami en het ‘Surjawi’. Het slot van dit artikel neem ik hier in extenso over, omdat dit heel duidelijk Adhins opvatting weergeeft over Eenheid in verscheidenheid.

Aangezien de moedertaal een bij uitstek geschikt middel voor identiteits-bevestiging en versterking vormt, is de voorzichtige taalpolitiek wel begrijpelijk. Van overheidswege behoort er namelijk niets gedaan te worden, dat bij de moedertaalsprekers de indruk zou kunnen doen ontstaan, dat hun taal en bagatelle wordt genomen, of erger nog, dat aan hen een andere taal wordt opgedrongen of opgelegd. Want dan zal de taalverscheidenheid, instede van een (via de eigen expressievormen) belangrijk hulpmiddel voor nationale bewustwording te zijn, juist een bron voor dissatisfactie en conflict vormen, hetgeen nimmer in het belang van ons volk en ons land kan zijn.

Kort na de publicatie van bovengenoemd artikel werden commissies voor de regeling van de spelling van het Sarnámi en het Surinaams-Javaans ingesteld. Voorzitter van de Spellings-commissie Sarnámi was Jnan Adhin. Reeds op 1 december 1984 diende de commissie een lijvig rapport in. Wie ooit in een commissie heeft gezeten met Jnan Adhin als voorzitter, weet dat dit voornamelijk door hem is opgesteld. De voorstellen werden door de minister van Onderwijs overgenomen en in 1986 bij resolutie vastgesteld, evenals die van de commissies Sranan en Surinaams-Javaans.

Door Adhin werd, met medewerking van de heren Bajnath en Nabibaks, een - ook nog vrij uitvoerige - voorlichtingsbrochure samengesteld (Romaanse spelling 1986). In deze spelling wordt de lange a door een accent aigu, á, onderscheiden van de korte. De inleiding en vooral de beginselen waarvan bij deze spelling-regeling werd uitgegaan, behoorden jarenlang tot de verplichte literatuur op de opleiding M.O.-A Nederlands.

Aan Adhins wens, uitgedrukt door ‘Dew’ in 1984, is in verschillende opzichten tegemoet gekomen. Er bestaat nu een officiële orthografie voor de belangrijkste Surinaamse talen. Het treurige is alleen dat de overheid er na 1986 niets aan heeft gedaan om deze spellingen te propageren en deze dikwijls zelf niet gebruikt, om van andere instanties en personen maar te zwijgen. Van het Sranan is inmiddels een uitgebreide en

4. De reeks Nederlands voor de kleuter in Suriname en methodes voor het aanvankelijk lees- en taalonderwijs verschenen met Handleidingen in 1972 en 1973, terwijl van de eerste reeks in 1979 een herdruk verscheen.

5. Ten onrechte wordt in genoemd artikel gesproken over een spellingsvoorstel. Bij Resolutie van 17 augustus 1960 No. 8072 zijn de ‘voorlopige spellingsregels’ voor het Sranan vastgesteld.

6. De 2e druk van 1980 wordt niet genoemd. Evenmin vermeldt het artikel het ‘Project Taal en Taalgedrag’, waarvan een van de doelstellingen was de beschrijving van de belangrijkste in Suriname gesproken talen. Dit project werd gefinancierd uit de Nederlandse ontwikkelingshulp. De stopzetting van deze hulp na 8 december 1982 was er de oorzaak van dat het project werd gestaakt.

7. In feite geen nieuw voorstel, maar een herziening van de voorlopige regeling van 1960.

[p. 360]

aan de officiële spelling aangepaste herdruk uitgekomen van de Woordenlijst (Woordenlijst 1995). Verleden jaar is een uitgebreid Surinaams-Javaans - Nederlands woordenboek verschenen, waaraan ook een elementaire grammatica is toegevoegd (Vruggink 2001). Van het Sarnámi zijn in 1985 en 1987 grammatica's verschenen (Marhé 1985, Damsteegt & Narain 1987) en dezer dagen moet een woordenboek van Rabin Baldewsingh uitkomen. In noot 5 zijn enkele van de studies van Damsteegt vermeld, waarmee hij ook buiten het Nederlandse taalgebied een zekere bekendheid aan het Sarnámi heeft gegeven. Adhin zelf heeft een aantal detailstudies over grammaticale verschijnselen in het Sarnámi gepubliceerd, die in zijn bibliografie vermeld staan.

Samenvattend kan gesteld worden dat bij de taalkundige activiteiten van Jnan Adhin twee belangrijke principes naar voren komen: Surinamisering en behoud van eigen culturele identiteit. Schijnbaar lijken deze twee principes tegenstrijdig, maar juist zijn propageren van het Sarnámi illustreert deze principes duidelijk. De Surinaamse Hindostaan is Surinamer en spreekt een taal die alleen in Suriname gesproken wordt. O.a. daaruit put hij zijn gevoel van eigenwaarde, zijn identiteit. Maar de algemene taal, Nederlands, moet goed geleerd worden, vandaar zijn bemoeienissen met het Algemeen Leerplan en met een taalmethode voor de kleuter. Daarnaast moeten ook andere bevolkings-groepen hun Surinaamse identiteit op hun manier beleven en dat leidt tot een rijke Surinaamse cultuur met veel verschillende facetten, tot eenheid in verscheidenheid.

[p. 361]

Literatuur

Adhin, J.H., 1951 ‘Taal: Spreken en schrijven’. De West 12 april en 7 mei.

Adhin, J.H., 1961 Development Planning in Surinam in Historical Perspective. Dissertatie R.U. Groningen, Utrecht: Smits

Adhin, J.H., 1964 Geromaniseerde spelling van het Sarnami-Hindustani. Paramaribo: Bureau Volkslectuur.

Adhin, J.A., 1977 ‘Sarnami Hindostani’. In Bruijning, C.F. & Jan Voorhoeve (red.), Encyclopedie van Suriname. Amsterdam & Brussel: Elsevier, p. 546.

Algemeen leerplan, 1965 Algemeen leerplan voor het Gewoon Lager ouderwijs in Suriname. Paramaribo.

Damsteegt, Theo & Jit Narain., 1987 Ká Hál: leerboek Sarnami, Surinaams Hindostaans. Den Haag: Nederlands Bibliotheek en Lektuur Centrum.

Damsteegt, Theo, 1988 ‘Sarnami: a Living Language.’ In: Richard K. Barz & Jeff Siegel, Language Transplanted: The Development of Overseas Hindi. Wiesbaden: Otto Harrassowitz, pp. 95-120.

Damsteegt, Theo, 1990 ‘Hindi and Sarnami as Literary Languages of the East Indian Surinamese.’ In: Mariola Offedi (ed.), Language versus Dialect: Linguistic and Literary Essays on Hindi, Tamil and Sarnami. New Delhi: Manohar, pp. 47-63.

Damsteegt, Theo, 1999 Sarnami as an Immigrant Koiné. Paper gepresenteerd op het colloquium The Languages of Suriname, te Leiden, 21 en 22 januari 1999.

Dew, A.H., 1984 (ps. Voor J.H. Adhin) ‘Wetenschappelijke beschrijving van Surinaamse talen noodzakelijk’. De Ware Tijd, 18 augustus.

Gobardhan-Rambocus, Lila, 1993 ‘Het Sarnami’. In: Lila Gobardhan-Rambocus & Maurits S. Hassankhan (red.), Immigratie en ontwikkeling, emancipatieproces van contractanten, pp. 159-182.

Marhé, R. Motilal, 1983 ‘Waarom toch die emancipatie van het Sarnami?’ In: Eddy Charry & Geert Koefoed & Pieter Muysken (red.), De talen van Suriname, Achtergronden en ontwikkelingen. Muiderberg: Coutinho, pp. 95-117.

Marhé, R.M., 1985 Sarnami byakaran, Een elementaire grammatica van het Sarnam, 's-Gravenhage.

Romaanse spelling, 1986 Romaanse spelling van het Sarnámi. Uitgave van het Ministerie van Onderwijs. Wetenschappen en Cultuur, Paramaribo.

Vruggink, Hein, 2001 Surinaams-Javaans - Nederlands woordenboek, KITLV, Leiden.

Woordenlijst, 1995 Woordenlijst/Wordlist Sranan-Nederlands, Nederlands-Sranan, English-Sranan met een lijst van planten- en diernamen/with a list of plant and aniimal names. Stichting Volkslectuur Suriname, VACO, Paramaribo.