OSO. Tijdschrift voor Surinaamse taalkunde, letterkunde en geschiedenis. Jaargang 20

[p. 128]

Hans Ramsoedh
Surinamistiek 1975-2000

Suriname mag zich verheugen op een groeiende belangstelling van wetenschappers. De plantage-economie en hiermee samenhangend de slavenhandel, slavernij, slavenrebellie, marronage, het ontstaan van marronsamenlevingen met hun unieke Afro-Surinaamse cultuur, contractarbeid en de multi-etnische samenstelling van de bevolking maken Suriname tot een interessant onderwerp voor onderzoekers.

Aanvankelijk lag het in de bedoeling een overzicht te geven van de Surinaamse historiografie: historische studies over Suriname. De historiografische invalshoek brengt een aantal beperkingen met zich mee. Veel sociaal wetenschappelijke, economische en geografische studies met een historische component zijn strikt genomen geen historische studies. Veel van deze studies zouden om die reden hier dus onbesproken blijven. Om het selectie-criterium te verbreden is in dit artikel gekozen voor de invalshoek van de Surinamistiek. Onder Surinamistiek versta ik de studie van de Surinaamse samenleving in al haar (historische, sociale, economische, culturele en geografische) facetten. Tot de culturele facetten kunnen onder meer worden gerekend de religie, kunsten, taal- en letterkunde. In deze bijdrage laat ik de taal- en letterkunde buiten beschouwing. Ook bespreek ik hier slechts monografieën. Voor een uitgebreid overzicht van artikelen op het terrein van de Surinamistiek vormen de bibliografieën en catalogi (zie hieronder) een goede ingang.

De opbouw van deze bijdrage is als volgt. Dit overzicht is opgehangen aan een aantal thema's: algemene studies, politiek en politieke verhoudingen, sociale en economische geschiedenis, religie, plantage-economie, slaven en slavernij, etnische studies, geografische en ontwikkelingsstudies. Deze bijdrage wordt tenslotte afgesloten met een aantal opmerkingen over de aard van de Surinamistiek, de dekolonisatie van de Surinaamse geschiedschrijving en engagement of centrismen in de wetenschap. Allereerst begin ik met een bespreking van de bronnen voor de Surinamistiek.

Bronnen voor de surinamistiek

Bibliografieën of catalogi zijn onmisbaar als ‘apparaat’ of bronnen voor de historiografie of in dit kader de Surinamistiek. Een goed hulpmiddel vormen hierbij de door de Caraïbische Afdeling (Caraf) van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV) in Leiden uitgebrachte bibliografieën over Suriname.^1. In deze bibliografieën treft men een opsomming aan van monografieën en artikelen die aanwezig zijn in de bibliotheek van het KITLV. Naast deze bibliografieën van Caraf is door de Univer-siteitsbibliotheek van Amsterdam een Surinamecatalogus^2. uitgebracht. Deze catalogus bevat alle titels die vanaf de zeventiende eeuw over Suriname zijn verschenen en die aanwezig zijn in deze bibliotheek:

1. Gerard A. Nagelkerke, Suriname. A bibliography 1940 1980, Leiden 1980 (2.596 titels); Jo Derkx en Irene Rolfes, Suriname. A bibliography 1980-1989, Leiden 1990 (1.926 titels); Irene Rolfes, Suriname. A bibliography 1989-1995, Leiden 1997 (3.321 titels). De catalogus van het KITLV is ook op internet te raadplegen: www.kitlv.nl

2. Kees van Doorne en Michiel van Kempen, Suriname-catalogus van de Universiteitsbibliotheek van Amsterdam, Amsterdam 1995 (7.956 titels).

[p. 129]

de vroegste bellettristische uitingen over Suriname, reisverslagen, plantershandboeken, een grote collectie kaarten, geschiedkundige, politieke, economische en rechtskundige verhandelingen.

Over de marrons (1667-1975) is er een bibliografie^3. van de hand van de Amerikaanse antropoloog en Saramakakenner Richard Price verschenen. Het eerste deel van deze bibliografie bevat een historische inleiding waarin Price ingaat op de historisch-demografische ontwikkelingen, de slavensamenleving, marronage en de koloniale reactie, alsmede de vorming van verschillende marron-samenlevingen.

Voor beknopte achtergrondinformatie en literatuurverwijzing is de in 1977 verschenen Encyclopedie van Suriname,^4. als opvolger van de in 1917 verschenen Encyclopaedie van Nederlandsch West-Indië, eveneens een belangrijke ingang. De Encyclopedie van Suriname is feitelijk aan een update toe.

Voor de meest recente uitgaven is men aangewezen op de sinds 1990 door Caraf jaarlijks uitgebrachte Caribbean Abstracts waarin recent verschenen monografieën en artikelen over het gehele Caraïbische gebied zijn opgenomen. In Oso treft men twee keer per jaar een overzicht aan van recent verschenen literatuur. In een drietal nummers van Oso vindt men daarnaast een beschrijving van Surinamecollecties in Suriname en in Nederland.^5.

Ook de door IBS en de afdeling Culturele Antropologie van de universiteit van Utrecht uitgegeven Surinaamse Bronnenserie^6. is van groot belang voor de studie van Suriname. Met deze Bronnenserie wordt beoogd ongepubliceerde documenten die van betekenis kunnen zijn voor de studie van Suriname toegankelijk te maken.

3. Richard Price, The Guiana Maroons. A historical and bibliographical introduction. Baltimore/London 1976: The Johns Hopkins University Press.

4. H.B. Snelleman en Joh. F. Snelleman, Encyclopaedie van Nederlandsch West-Indië, Leiden 1914-17 (herdruk in 1981: Emmering); W. Gordijn, Encyclopedie van Suriname, Amsterdam 1977: Elsevier.

5. Zie Oso 7 (2) en 8 (1 en 2).

6. In deze Bronnenserie zijn inmiddels 21 nummers verschenen. Deze nummers worden bij de verschillende thema's behandeld. De Bronnenserie verscheen aanvankelijk (1978) als Bronnen voor de studie van Bosnegersamenlevingen (BSB). Met ingang van 1985 werd de Bronnenserie omgedoopt in Bronnen voor de studie van Afro-Surinaamse samenlevingen (BSA). Sedert 1997 heet deze reeks: Bronnen voor de Studie van Suriname (BSS).

Algemene studies

Van Liers Samenleving in een grensgebied (eerste druk 1949) geldt nog steeds als de meest gezaghebbende inleiding in de Surinaamse geschiedenis. Het accent in dit werk ligt op de periode vóór 1945. In de herdrukken (laatste en vierde druk in 1984) heeft Van Lier gezorgd voor een actualisering tot 1975, zij het summier.

In 1990 completeerde Cornelis Goslinga, tot aan zijn emiritaat hoogleraar aan het Center for Latin American Studies van de University of Florida in Gainesville, zijn trilogie (2.274 pagina's) over de geschiedenis van de Nederlanders in het Caraïbisch gebied tussen 1580 en 1942.^7. Goslinga heeft deze geschiedenis vanuit een Nederlands perspectief beschreven en zijn toonzetting is soms koloniaal.

7. Deel 1: The Dutch in the Caribbean and on the Wild Coast. 1580-1680, Assen 1971: Van Gorcum; Deel 2: The Dutch in the Caribbean and in the Guianas 1680-1791, Assen 1985: Van Gorcum; Deel 3: The Dutch in the Caribbean and In Suriname 1791/5-1942, Assen 1990: Van Gorcum. Van de hand van Goslinga verscheen eerder een beknopte en nogal impressionistische overzichtsstudie over Suriname en de Nederlandse Antillen: A short history of the Netherlands Antilles and Surinam, The Hague 1979: M. Nijhoff.

[p. 130]

In 1983 verscheen Albert Helmans magnum opus waarin hij de gevolgen van het koloniale beleid voor een hypothetisch ‘Groot-Guyana’, het gebied tussen de Orinico, de Atlantische Oceaan en het noordelijk deel van het Amazone-gebied (Suriname, Guyana, Frans-Guyana, Venezolaans en Braziliaans Guyana) blootlegde. Helmans Foltering (in 1995 herdrukt) is een uitgesproken voorbeeld van een ‘histoire engagé’.^8.

Ontstaan uit een samenwerkingsverband tussen Surinaamse en Nederlandse historici verscheen in 1993 Geschiedenis van Suriname. Van Stam tot staat.^9. In deze publicatie wordt de geschiedenis van Suriname thematisch behandeld.

Een gedegen overzichtswerk vormt Geschiedenis van Suriname (1995)^10. van de Nederlandse NRC-journalist Hans Buddingh'. Dit boek is in 1999 herdrukt en geactualiseerd. Tot 1980 baseerde de auteur zich op secundaire bronnen. Voor de ontwikkelingen na 1980 putte hij uit eigen ervaringen als Suriname-watcher bij de NRC. Interessant is voorts dat de auteur veel cijfermateriaal over de periode na 1980 bijeen heeft gebracht. Van Janssen (1986) en Verschuuren (1987/1994) verschenen eerder beknopte overzichtwerken over Suriname.^11.

8. A. Helman, De foltering van Eldorado. Een ecologische geschiedenis van de vijf Guyana's, 's-Gravenhage 1983: Nijgh en Van Ditmar. In 1995 is dit boek in een tweedelige pocket-uitgave herdrukt en door de historicus Hans Ramsoedh geactualiseerd (Kroniek van Eldorado, Amsterdam 1995: In De Knipscheer).

9. Evelien Bakker & M. Hassankhan & Leo Dalhuisen en Frans Stugh, Geschiedenis van Suriname. Van stam tot staat. Zutphen 1993; Walburg Pers.

10. H. Buddingh', Geschiedenis van Suriname, Utrecht 1995: Het Spectrum (tweede druk in 1999).

11. A.M. Janssen, Suriname, ontwikkelingsland in het Caraïbisch gebied, Amsterdam 1986: SUA; S. Verschuuren, Suriname. Geschiedenis in hoofdlijnen, Utrecht 1987: HES, herdrukt 1994: SDU.

Politiek en politieke verhoudingen

In 1978 schreef de Amerikaanse politicoloog Edward Dew een ‘klassieker’ over de Surinaamse politiek: The difficult flowering of Surinam.^12. Deze studie beslaat de periode tijdens de Tweede Wereldoorlog tot aan de onafhankelijkheid in 1975. Uitgaande van de theorie over pacificatie-democratie^13. analyseert Dew de na-oorlogse politieke ontwikkelingen in termen van etnische verzuiling (consociatie-democratie). In 1994 kwam een vervolg op zijn studie van 1978: The trouble in Suriname.^14. Hierin behandelt Dew de periode na de onafhankelijkheid tot en met 1992. De optimistische toonzetting in The difficult flowering maakte plaats voor teleurstelling door de ontwikkelingen in het onafhankelijke Suriname. De plurale democratie en het vraagstuk van de levensvatbaarheid van jonge staten als Suriname en de Nederlandse Antillen als autonome eenheid zijn centrale thema's in twee studies van Lagerberg (1985, 1989).^15.

Na 1975 diende zich een generatie Surinaamse auteurs aan met belangstelling voor het eigen verleden. Derveld (1982) beschreef de politieke integratie van Javanen.^16. Een interessant aspect in zijn dissertatie is de relatie

12. E. Dew, The difficult flowering of Surinam. Ethnicity and politics in a plural society, The Haque 1978: Martinus Nijhoff.

13. A. Lijphart, Democracy in Plural Societies: A Comparative Exploration, New Haven 1977: Yale University Press.

14. E. Dew, The trouble in Suriname 1975-1993, Westport 1994: Praeger.

15. K. Lagerberg, Suriname '85, een vals dilemma van ras en klasse, Tilburg 1985: IVO; K. Lagerberg, Onvoltooid verleden. De dekolonisatie van Suriname en de Nederlandse Antillen, Tilburg 1989: IVO.

16. F.E.R. Derveld, Politieke mobilisatie en integratie van de Javanen in Suriname. Tamanredjo en de Surinaamse nationale politiek. Groningen 1982: Bouma's Boekhuis. Diss.

[p. 131]

tussen politiek en religie. Choenni (1982) maakte een vergelijkende studie van de rol van Hindostanen in de politiek in Suriname, Trinidad en Guyana.^17. Naar aanleiding van vijf jaar onafhankelijkheid redigeerde Willemsen^18. een bundel opstellen waarin overheersing (kolonialisme en militarisme) en verzet (oud en nieuw) de rode draad vormen. Chin en Buddingh' (1987) besteedden aandacht aan de na-oorlogse ontwikkelingen met daarbij een te grote aandacht voor de rol van de linkse politieke partijen tussen 1980 en 1987.^19. Ondanks de grote betekenis van de vakbeweging in de Surinaamse samenleving was er lange tijd in de wetenschappelijke literatuur weinig aandacht geschonken aan het vakbondswezen. De dissertatie van Campbell (1987) voorzag in deze omissie.^20. Op staatsrechtelijk gebied verscheen de dissertatie van Fernandes Mendes (1989). Hij maakte een staatsrechtelijke analyse van het proces naar onafhankelijkheid en stelde dat Suriname eerder te laat dan te vroeg onafhankelijk werd.^21. Ook kan genoemd worden de studie van Munneke (1990)^22. naar de staatsrechtelijke ontwikkelingen tussen 1975 en 1987. Ramsoedh (1990) schreef een dissertatie over de koloniale politiek en beleid van gouverneur Kielstra tussen 1933 en 1944.^23. Over zijn ervaringen als ambtenaar op het ministerie van Buitenlandse Zaken in Suriname en belast met de Nederlands-Surinaamse betrekkingen schreef de Surinaamse socioloog Schalkwijk (1994) een studie waarin de haat-liefde-verhouding tussen beide landen het centrale thema is.^24. Jules Sedney (1997)^25., premier tussen 1969-1973, beschreef de parlementaire democratie in de multi-etnische Surinaamse samenleving in de periode 1949-1996. Democratie, etniciteit en politieke machtsvorming vormen de drie centrale thema's in zijn boek. Ook van en over een aantal politici verschenen publicaties. Azimullah (1986)^26. schreef een politieke biografie over Lachmon. Werners (1998)^27. maakte een studie van de politicus Pengel. Breeveld (2000) promoveerde op laatstgenoemde politicus.^28. Wijntuin (1994), parlementsvoorzitter tussen 1973 en 1980, schreef zijn politieke memoires.^29. Hij maakte eerder studie van de pater-politicus Weidmann en de vakbondsleider Louis Doedel.^30. Haakmaat (1987)^31., minister in de regering Chin A Sen (1980-1982) schreef even-

17. C. Choenni, Hindoestanen in de politiek. Een vergelijkende studie van hun posities in Trinidad, Guyana en Suriname, Rotterdam 1982: Futile.

18. G. Willemsen, Suriname, de schele onafhankelijkheid, Uitrecht 1983: Synopsis.

19. H.E. Chin/H. Buddingh', Surinam. Politics, Economics and Society, London 1987: Frances Printer.

20. E.E. Campbell, Vakbeweging en arbeidsverhoudingen in Suriname, Tilburg 1987. Diss.

21. H.K. Fernandes Mendes, Onafhankelijkheid en parlementair stelsel in Suriname. Hoofdlijnen van een nieuw en democratisch staatsbestel, Zwolle 1989: Tjeenk Willink. Diss.

22. H.F. Munneke, De Surinaamse constitutionele orde sinds 1975, Nijmegen 1990: ARS AEQUI LIBRI.

23. H. Ramsoedh, Koloniale politiek en beleid onder gouverneur Kielstra 1933-1944, Delft 1990: Eburon. Diss.

24. M. Schalkwijk, Suriname, het steentje in de Nederlandse schoen; van onafhankelijkheid tot Raamverdrag, Paramaribo 1994: Firgos.

25. J. Sedney, De toekomst van ons verleden. Democratie, etniciteit en politieke machtsverhoudingen in Suriname, Paramaribo 1997: Vaco.

26. E.G. Azimullah, Jagernath Lachmon: Een politieke biografie, Paramaribo 1986: Vaco.

27. S.E. Werners, Johan Adolf Pengel en de geest van zijn tijd. Paramaribo 1998: Firgos.

28. H. Breeveld, Jopie Pengel 1916-1970. Een Surinaams politicus in Caraïbisch perspectief, Schoorl 2000: Conserve. Diss.

29. E. Wijntuin, Reflecties op mijn politiek verleden, Paramaribo 1994.

30. E. Wijntuin, Weidmann, grondlegger van het algemene kiesrecht in Suriname, Paramaribo 1996; E. Wijntuin, Louis Doedel. Martelaar voor het Surinaamse volk, Paramaribo 1998: Leo Victor;

31. A. Haakmat, De revolutie uitgegleden, Amsterdam 1987: Jan Mets.

[p. 132]

eens zijn memoires. Deze oud-minister stelde in 1996 zijn politieke observaties te boek.^32. Van de Hindostaanse politieke partij, de VHP, verscheen in 1999 een gedenkboek.^33.

De problemen en dilemma's van de voormalige Nederlandse koloniën in het Caraïbisch gebied worden door Oostindie (1997) besproken.^34. In opdracht van de Nederlandse regering publiceerden Oostindie en Klinkers (2001)^35. een driedelige studie naar de betrekkingen tussen Nederland en de (voormalige) koloniën in de West in de periode 1940-2000. Inge Klinkers (1999)^36. promoveerde eerder op het Nederlandse dekolonisatieproces in de Caraïben. Meel (1999)^37. schreef een studie over de Surinaams-Nederlandse betrekkingen tussen 1954 (totstandkoming van het Statuut) en 1961 (de mislukte Rondetafel Conferentie). Hij besteedde hierin ook aandacht aan de rol van het Surinaamse nationalisme. Eerder verzorgde dezelfde auteur^38. een bronnenpublicatie over de linguist Jan Voorhoeve (1923-1983) die zich beijverde voor de opwaardering van het Sranan met de uitgesproken bedoeling om daarmee het zelfbewustzijn van de Creoolse bevolkingsgroep te verhogen. Voorhoeve was eveneens betrokken bij de nationalistische groepering Wie Eegi Sani rondom wijlen Eddy Bruma. Naar aanleiding van vijfentwintig jaar onafhankelijkheid redigeerden Hoefte en Meel (2001) een bundel opstellen (religie, kunsten, economie, migratie, politiek, taal- en letterkunde) over Suriname in de twintigste eeuw.^39.

Het ontstaan en de ontwikkeling van het Surinaamse nationalisme werden beschreven door de Nederlandse journalist en Surinamekenner John Jansen van Galen.^40. Ooit noemde de Nederlandse minister-president J. den Uyl (1973-1977) de onafhankelijkheid van Suriname het voornaamste wapenfeit van zijn premierschap. Over de houding van de sociaal-democraten in Nederland ten opzichte van Suriname schreef John Jansen van Galen eveneens een studie.^41. Eerder gaf hij in Kapotte plantage een impressionistische schets van de gesegmenteerde Surinaamse samenleving met daarbij veel aandacht voor de ontwikkelingen tussen 1970 en 1975.^42. Het Surinaamse nationalisme is eveneens het onderwerp van een in

32. A. Haakmat, Herinneringen aan de toekomst van Suriname, Amsterdam 1996: De Arbeiderspers.

33. Gedenkboek 50 jaar Vooruitstrevende Hervor-mingspartij, VHP 1949-1999, Paramaribo 1999.

34. G. Oostindie, Het paradijs overzee. De ‘Nederlandse’ Caraïben en Nederland, Amsterdam 1997: Bert Bakker.

35. G. Oostindie & I. Klinkers, Knellende Koninkrijksbanden. Het Nederlandse dekolonisatiebeleid in de Caraïben 1940-2000. Deel 1, 1940-1954, Deel 2, 1954-1975, Deel 3, 1975-2000. Amsterdam 2001: Amsterdam University Press. Aanvankelijk zou deze driedelige studie in december 2000 uitkomen. De opdrachtgever, het ministerie van Binnenlandse Zaken, weigert vooralsnog toestemming te geven voor publicatie. De auteurs zouden volgens het ministerie te ruimhartig hebben geput uit vertrouwelijke informatie van de overheid. De publicatiedatum is thans 2001. Van deze trilogie verscheen tevens een publiekseditie: Oostindie & Klinkers, Het Koninkrijk in de Caraïben. Een korte geschiedenis van het Nederlandse dekolonisatiebeleid 1940-2000, Amsterdam 2001: Amsterdam University Press.

36. Inge A.J. Klinkers, De weg naar het Statuut: het Nederlandse dekolonisatiebeleid in de Caraïben (1940-1954) in vergelijkend perspectief, Utrecht 1999. Diss.

37. P. Meel, Tussen autonomie en onafhankelijkheid. Nederlands-Surinaamse betrekkingen 1954-1961, Leiden 1999: KITLV Uitgeverij. Diss.

38. Op zoek naar Surinaamse normen: nagelaten geschriften van Jan Voorhoeve (1950-1961). Geselec-teerd ingeleid en van aantekeningen voorzien door P. Meel, Utrecht 1997: BSS, nr. 20.

39. De oorspronkelijke verschijningsdatum was november 2000, maar is thans voorjaar 2001. R. Hoefte en P. Meel, Suriname in the twentieth century: continuities and discontinuities, 2001. USA: Ian Randle/Markus Wiener.

40. John Jansen van Galen, Hetenachtsdroom. Suriname, erfenis van de slavernij, Amsterdam 2000: Contact.

41. John Jansen van Galen, Het Surinamesyndroom. De PvdA tussen Den Haag en Paramaribo, Amsterdam 2001: Bert Bakker.

42. John Jansen van Galen, Kapotte plantage. Suriname een Hollandse erfenis, Amsterdam 1995: Balans.

[p. 133]

voorbereiding zijnde dissertatie van Edwin Marshall.

Over de militaire staatsgreep en de nasleep ervan is veel gepubliceerd, het merendeel door journalisten: de vorming van het Surinaamse leger (Verstegen 1997)^43., de staatsgreep^44. (Slagveer 1980, Boom 1982, Hira 1983, Verhey/Westerloo 1983, Cardenas 1988), de Decembermoorden^45. (Sariman 1983, Wako 1985, Boerboom/Oranje 1992), de schending van mensenrechten^46. (Bossuyt/Griffiths 1983, OAS 1983, Amnesty International 1987, Moi Wana '86 1991, 1992), de telefooncoup van 1999^47., Bouterse^48. (Oltmans 1984, Van Mulier 1990, Van Westerloo 1993), Brunswijk^49. (Herrenberg 1986, Van der Beek 1987), drugshandel^50. (Hirschland 1993, Haenen 1999, Van den Heuvel 1999), Bosnegervluchtelingen^51. (Polimé/Thoden van Velzen 1988), verzet, de politieke rol van de militairen en de militarisering van de samenleving^52. (Sedoc-Dahlberg 1990, Brana-Shute 1990, Payne/Sutton 1993, Carlene J. Edie 1994), kritische studies over de rol van de militairen (Kross 1987, Para 1993, 1996 en 1998).^53.

Tot slot kan worden gewezen op de internetpagina van de Nederlandse kwaliteitskrant de NRC die achtergrondinformatie biedt over Suriname.^54.

43. M. Verstegen, Inpakken onder de schijnwerpers. De prijs van het Surinaamse leger, Amsterdam 1997: Soeren.

44. J. Slagveer, De nacht van de revolutie. De staatsgreep in Suriname op 25 febr. 1980, Paramaribo 1980: Kersten; H. Boom, Staatsgreep in Suriname. De opstand van de sergeanten op de voet gevolgd, Utrecht/Amsterdam 1982: Veen; E. Verhey & G. van Westerloo, Het legergroene Suriname, Amsterdam 1983: Vrij Nederland; S. Hira, Balans van een coup. Drie jaren ‘Surinaamse revolutie’, Rotterdam 1983: Futile; O. Cardenas, De revolutie van sergeanten. Getuigenis van mijn werk als residerend ambassadeur van Cuba, Nijmegen 1988.

45. De Decembermoorden in Suriname, Verslag van een ooggetuige (J. Sariman), Bussum 1983; United Nations Commission on Human Rights, 1985 Report by the Special Rapporteur on summary or arbitrary executions (A. Wako), 12 febr. 1985; H. Boerboom & J. Oranje, De 8-Decembermoorden, Slagschaduw over Suriname, 's-Gravenhage 1992: BZZTôH.

46. M. Bossuyt & J. Griffiths, Human rights in Suriname: report of a mission Febr./March 1983, Geneva 1984: International Commission of Jurists; Report on the situation of human rights in Suriname, Washington D.C. 1983: OAS, General Secretariat: Amnesty International, Suriname: Schendingen van de mensenrechten sinds juli 1986, Amsterdam 1987; Moi Wanna '86: mensenrechten 1991 Suriname, Paramaribo 1992; Moi Wana '86, Memre Moi Wana, Paramaribo 1992.

47. A.P. Bangoer, De telefooncoup: grondwet, recht en macht in Suriname, Zoetermeer 1991.

48. W. Oltmans, Willem Oltmans in gesprek met Desi Bouterse. Amsterdam 1984: Jan Mets; L. van Mulier & Desi Bouterse. Dekolonisatie en nationaal leiderschap. Nijmegen/Paramaribo 1990: Masusa; G. van Westerloo, De laatste dagen van een kolonel. Surinaamse notities, Amsterdam 1993: De Bezige Bij.

49. H. Herrenberg, Het verschijnsel Ronnie Brunswijk. Paramaribo 1986, F. van der Beek, Ronnie Brunswijk. Dagboek van een verzetsstrijder, Weesp 1987: Centerboek.

50. F. Hirschland, Dossier Moengo '290 uur, Den Haag 1993: Cast Publishing; M. Haenen, Baas Bouterse. De krankzinnige jacht op het Surinaamse drugskartel, Amsterdam 1999: Balans; J. van den Heuvel, De jacht op Desi Bouterse. Hoe het Suri-kartel de Nederlandse drugsmarkt veroverde, Gravenhage 1999: BZZTôH.

51. T.S. Polimé & H.U.E. Thoden van Velzen, Vluchtelingen, opstandelingen en andere Bosnegers van Oost-Suriname 1986-1988, Utrecht 1988: BSA, nr. 13.

52. B. Sedoc-Dahlberg (red.), The Dutch Caribbean, Prospects for Democracy, New York 1990: Gordon and Breach: G. Brana-Shute (red.), Resistance and rebellion in Suriname: Old and New. Williamsburg 1990: College of William and Mary. Studies in Third World Series; A. Payne & P Sutton (red.), Modern Caribbean politics, Baltimore/London 1993: The Johns Hopkins University Press, zie hierin de bijdrage van Meel; Carlene J. Edie, Democracy in the Caribbean. Myths and realities, Westport 1994: Praeger, zie hierin de bijdrage van Sedoc-Dahlberg.

53. R.F. Kross, Anders maakt het leven je dood. De dreigende verdwijning van de staat Suriname, Groningen 1987: Muusses; Theo Para, In de schaduw van de Mamabon. Politieke essays. Paramaribo 1993: Sranan Buku: Theo Para, Belogen land, Paramaribo 1996; Theo Para, Wraak der wijsheid. Het verlangen van Suriname, Amsterdam 1998: De Bezige Bij.

54. www.nrc.nl. Hier dossiers & cahiers klikken en vervolgens Suriname kiezen. In het dossier Suriname vindt men alle artikelen die sedert 1996 in de NRC over Suriname zijn verschenen.

[p. 134]

Sociale en economische geschiedenis

Massale emigratie is de prijs die Suriname onder meer betaalde voor de onafhankelijkheid in 1975. Het Surinaamse migratievraagstuk (emigratie en retourmigratie) vormde medio jaren zeventig onderwerp van studie door de antropoloog Frank Bovenkerk, thans hoogleraar criminologie in Utrecht.^55.

Een aantal Surinaamse auteurs schreef heel duidelijk vanuit een ideologisch perspectief. Met zijn Van Priary tot en met De Kom biedt Sandew Hira (1982) een materialistische visie op de ontwikkeling van de Surinaamse maatschappij en de geschiedenis van het verzet in Suriname. Hira^56. bekritiseerde in deze studie Van Liers plurale benadering in Samenleving in een grensgebied. Willemsen (1980) en Heilbron sloten met hun publicaties aan bij het werk van de Latijns-Amerikaanse ‘dependistas’^57. en de Amerikaanse socioloog Immanuel Wallerstein.^58. Willemsen en Heilbron hielden zich bezig met de sociaal-economische transformaties na 1863. Willemsen^59. concentreerde zich op het koloniale beleid, terwijl Heilbron^60. het ontstaan en de eerste ontwikkeling van de kleine boeren behandelde. Beide auteurs presenteerden hun analyse vanuit een antikolonialistisch kader. Hoewel Gowricharn zich in het begin van de jaren negentig distantieerde van zijn eerdere marxistische opvattingen, nam hij in zijn studie (1990)^61. over agrarische modernisering en economische ontwikkeling in Suriname tussen 1930 en 1960 de marxistische theorie over primitieve accumulatie als exploratief uitgangspunt. Over de kleinlandbouwsector en met name het functioneren van de overheid ten opzichte van de boeren in de jaren zeventig en tachtig schreef Morenc een dissertatie.^62. Hugo Essed (1984)^63. en Oedayrajsingh Varma (1984, 1993)^64. sloten met hun studies dicht aan bij Wij slaven van Suriname van Anton de Kom. Carlo Lamur (1985) koos voor het thema van de falende koloniale overheid met betrekking tot de vestiging van de Amerikaanse Alcoa in Suriname.^65. De Surinaamse econoom Caram (1981), thans directeur van de Centrale Bank van Aruba, onderzocht de monetaire politiek van de Centrale Bank van Suri-

55. F. Bovenkerk, Emigratie uit Suriname, Amsterdam 1975; F. Bovenkerk, Terug naar Suriname? Over de opnamecapaciteit van de Surinaamse arbeidsmarkt voor Surinaamse retoutmigratie uit Nederland, Amsterdam 1976; F. Bovenkerk, Wie gaat er terug naar Suriname? Een onderzoek naar retourmigratie van Suriname uit Nederland 1972-1973, Amsterdam 1976 (uitgave: Antropologisch-Sociologisch Centrum, Universiteit van Amsterdam).

56. S. Hira, Van Priary tot en met De Kom. De geschiedenis van het verzet in Suriname 1630-1940, Rotterdam 1982: Futile.

57. Zie o.m. André Gunder Frank, Lompenbourgeoisie en lompenontwikkeling. Afhankelijkheid en klassenstructuur van Latijns Amerika, Amsterdam 1975: Van Gennep.

58. I. Wallenstein, The Modern World-system, deel 1 (1974), deel 2 (1980) en deel 3 (1989).

59. G. Willemsen, Koloniale politiek en transformatie-processen in een plantage-economie. Suriname 1873-1940, Rotterdam 1980. Diss.

60. W. Heilbron, Kleine boeren in de schaduw van de plantage: de politieke ekonomie van de na-slavernijperiode in Suriname, Amsterdam 1982. Diss.

61. R.S. Gowricharn, Economische transformatie en de staat. Over de agrarische modernisering en economische ontwikkeling in Suriname 1930-1960, Den Haag 1990: Ruward. Diss.

62. J. Morenc, Surinaamse kleine landbouw en landbouwbeleid. Een structurele analyse, diss. Nijmegen 1988. Diss.

63. H. Essed, De binnenlandse oorlog in Suriname 1613-1793, Paramaribo 1984: A. de Kom Universiteit.

64. De twee studies van F.H.R. Oedayrajsingh Varma kunnen worden beoordeeld als pamflettistisch: Suriname, een apartheidsexperiment met de allergruwelijkste vormen van Indianen- en negerslavernij, Paramaribo; 1984; De slavernij van Hindustanen in Suriname, Amsterdam 1993.

65. C. Lamur, The American takeover: Industrial emergence and Alcoa's expansion in Guyana and Suriname 1914-1921, Dordrecht 1985: Foris. Diss.

[p. 135]

name tussen 1957 en 1977.^66. Over de Centrale Bank en De Surinaamse Bank schreef de historicus Loor (1990, 1992) een gedenkboek.^67. Begin jaren negentig beschreven Surinaamse en Nederlandse deskundigen de rol van de markteconomie, de overheid, internationale samenwerking en de marktsector in de wijder perspectief op de middellange termijn (het jaar 2000) in Suriname.^68. De huidige economische situatie in Suriname (anno 2000) is nog dramatischer dan deze deskundigen begin jaren negentig konden bevroeden. Paul van Gelder deed onderzoek naar de informele sector in Groot-Paramaribo eind jaren zeventig met daarbij specifieke aandacht voor de meubelmakerij en autoreparatie.^69. De veranderingen in de werkgelegenheid, de informele sector en de armoedesituatie vanaf begin jaren zeventig tot begin jaren negentig is het onderwerp waarop de socioloog Menke (1998) promoveerde.^70. De Surinaamse sociologe Kromhout (2000) deed onderzoek naar overlevingsstrategieën van arme vrouwen in drie volkswijken in Paramaribo in de jaren negentig.^71. In de tweede helft van de jaren zeventig raakte Suriname vertrouwd met het fenomeen van Guyanese en Haïtiaanse gastarbeiders in Suriname. Singelenberg (1983) onderzocht begin jaren tachtig de aard van de Guyanese gastarbeid.^72.

Wijdenbosch, oud-hoofd van de Luchtverkeersdienst, schreef een kroniek van de Surinaamse burgerluchtvaart met aandacht voor concessies en formele regelingen op luchtvaartgebied.^73.

De expansie en de activiteiten van de gouden multinationale houtkapbedrijven in het binnenland actualiseerden het vraagstuk van de landrechten van de binnenlandbewoners. Over dit vraagstuk verschenen studies van de hand van Vernooij (1988, 1995), Kanhai/Nelson (1993) en Kambel/Mackay (1999).^74.

De opkomende arbeidersbeweging aan het begin van de jaren dertig is een belangrijk thema in de studies van Ben Scholtens (1986, 1987).^75. Lange tijd vormden de studies van De Klerk en Ismael de enige over Hindostaanse en

66. A.R. Caram, Geldanalyse en centrale bankpolitiek in Suriname. Enige beschouwingen over de rol van het monetaire beleid bij de economische ontwikkeling sedert 1957, 's-Gravenhage 1981. Diss.

67. A.H. Loor, Verbonden: Suriname en DSB 1865-1990, Paramaribo 1990; Gedenkboek van de Centrale Bank van Suriname. Uitgegeven ter gelegenheid van haar dertigjarig bestaan, Paramaribo 1992.

68. A.J. Brahim & A. de Bruijne e.a., Suriname in het jaar 2000, Baarn 1994: Bosch en Keuning.

69. P. van Gelder, Werken onder de boom. Dynamiek en informele sector. De situatie in Groot-Paramaribo, Dordrecht 1985: Foris Publications. Diss.

70. J. Menke, Restructuring urban employment and poverty. The case of Suriname, Paramaribo 1998: SWI Press. Diss.

71. M. Kromhout, Gedeelde smart is halve smart. Hoe vrouwen in Paramaribo hun bestaan organiseren, Amsterdam 2000: Thela Thesis Publishers, Diss.

72. R. Singelenberg, Guyanese gastarbeid in Suriname, Utrecht 1983: ICAU.

73. R.Th.C. Wijdenbosch, Luchtvaartontwikkelingen in Suriname. Een historisch overzicht van de belangrijkste gebeurtenissen op luchtvaartgebied vanaf 1835, Paramaribo 1997: Vaco.

74. J. Vernooij, Aktie grondrechten binnenland, Paramaribo 1988: SWI; J. Vernooij, Recht voor een, recht voor allen: grondrechten in Suriname, Paramaribo 1995: SWI; I. Kanhai & J. Nelson (red.), Strijd om de grond in Suriname: verkenning van het probleem van de grondrechten van Indianen en Bosnegers, Paramaribo 1993; Ellen-Rose Kambel & Fergus Mackay, The rights of indigenous peoples and maroons in Suriname, Copenhagen 1999: IWGIA, document nr. 96.

75. B. Scholtens, Opkomende arbeidersbeweging in Suriname. Doedel, Liesdek, De Sanders, De Kom en de werklozenonrust 1931-1933, Nijmegen 1986: Masusa; B. Scholtens, Louis Doedel, Surinaams vakbondsleider van het eerste uur. Een bronnenpublikatie, Paramaribo 1987: A. de Kom Universiteit; van zijn hand verscheen eerder: B. Scholtens, Suriname tijdens de Tweede Wereldoorlog, Paramaribo 1985: A. de Kom Universiteit.

[p. 136]

Javaanse contractarbeiders.^76. Pas in de jaren tachtig zou het immigratie-onderzoek onder Hindostanen in Suriname nieuwe impulsen krijgen (Emmer 1986).^77. Bhagwanbali (1996) deed onderzoek naar de werving van contractarbeiders in India.^78. De praktijk van de contractarbeid op de plantage Mariënburg werd door Hoefte (1998) beschreven. Eerder publiceerde zij (1990) over de arbeidsomstandigheden van de Javaanse contractanten in Suriname.^79. De Surinaamse historicus Maurits Hassankhan werkt aan een dissertatie over Hindostaanse contractarbeid. De opheffing van het concordantiebeginsel (rechtseenheid) en de invoering van de rechtsdifferentiatie (Aziatische huwelijkswetgeving) is het thema van de studie van Zevenbergen.^80.

Voor genealogisch onderzoek zijn de publicaties van Ten Hove/Dragtenstein (1997) en Hassankhan/Hira (1998, 2000) van belang. Ten Hove en Dragtenstein^81. hebben gegevens van 6.364 gemanumitteerden (vrijgelaten slaven vóór 1863) verzameld. Hassankhan en Hira^82. publiceerden de gegevens (gedrukt en op database) van Hindostaanse en Javaanse contractarbeiders.

Voor de sociale, geestes- en mentaliteitsgeschiedenis van Suriname is het ten slotte van belang te wijzen op de in voorbereiding zijnde dissertatie van Michiel van Kempen naar de Surinaamse literatuurgeschiedenis (zeventiende eeuw tot 2000) waarop hij in 2001 hoopt te promoveren. Hierin beschrijft hij eveneens de geschiedenis van de andere kunsten (theater, toneel, muziek etc.) en de gehele institutionele achtergrond van het literatuurbedrijf, zoals onder andere drukkerijen, uitgeverijen, boekhandels, bibliotheken, leesgenootschappen, culturele instellingen en de pers.

76. C.J.M. de Klerk, De Immigratie der Hindostanen in Suriname, Amsterdam 1953: Urbi et Orbi; J. Ismael, De immigratie van Indonesiërs in Suriname, Leiden 1949: Luctor et Emergo.

77. P.C. Emmer (red.), Colonialism and migration; Indentured labour before and after slavery, Dordrecht/Boston 1986: M. Nijhoff.

78. R. Bhagwanbali, Contractanten voor Suriname. Arbeidsmigratie vanuit Brits-Indië onder het Indentured-labourstelsel 1873-1916, Den Haag 1996: Amrit. Diss.

79. R. Hoefte, De betovering verbroken. De migratie van Javanen naar Suriname en het Rapport-Van Vleuten (1909), Dordrecht 1990: Foris Publication; R. Hoefte, In place of slavery. A social history of British Indian and Javanese laborers in Suriname, Gainesville 1998: University Press of Florida.

80. J.A. Zevenbergen, De Surinaamse huwelijkswetgeving in historisch en maatschappelijk perspectief, Deventer 1980: Kluwer. Diss.

81. O. ten Hove & F. Dragtenstein. Manumissies in Suriname 1832-1863, Utrecht 1997: BSS, nr. 19.

82. M. Hassankhan & S. Hira, Historische Database Hindostaanse immigranten, 5 delen, Paramaribo/Den Haag 1998: IMWO/Amrit; M. Hassankhan & S. Hira, Historische Database Javaanse immigranten, 5 delen, Paramaribo/Den Haag 2000. Beide databases zijn op internet te raadplegen: www.archief.nl/suriname/. In voorbereiding zijn de publicatie van een database van de Chinese contractarbeiders en de emancipatieregisters.

Religie-studies

Op het terrein van de christelijke religies verscheen een aantal studies (Jones 1981, Fontaine 1985, Lenders 1996, Vernooij 1989, 1996 en 1998, Ort 2000).^83. Van Lier (1983) maakte

83. J.F. Jones, Kwakoe en Christus: een beschouwing over de ontmoeting van de Afro-Amerikaanse cultuur en religie met de Hernhutterzending in Suriname, Brussel 1981. Diss.; J. Fontaine, Onderweg van afhankelijkheid naar zelfstandigheid. 250 jaar Hernhutterzending in Suriname 1735-1985, Zutphen 1985: De Walburg pers; M. Lenders, Strijders voor het lam. Leven en werk van Herrnhutter broeders en zusters in Suriname 1735-1900, Leiden 1996: KITLV uitgeverij. Diss.; J. Vernooij, Indianen en kerken in Suriname; identiteit en autonomie in het binnenland, Paramaribo 1989: SWI; J. Vernooij, Bosnegers en katholieke kerk: van confrontatie naar dialoog, Paramaribo 1996: SWI; J. Vernooij, De Rooms Katholieke Gemeente in Suriname. Handboek van de geschiedenis van de Rooms Katholieke kerk in Suriname, Paramaribo 1998: Leo Victor: J.W.C. Ort, Surinaams verhaal. Vestiging van de Hervormde Kerk in Suriname (1667-1800), Zutphen 2000: Walburg Pers.

[p. 137]

studie van de bonumans.^84. Over de boslandprofeet Johannes King verschenen drie studies (Zamuel 1994, De Beet 1981, 1997).^85. Geïnspireerd door de studie van Wooding^86. naar de winti-religie in het district Para, exploreerde Schoonheijm (1980)^87. de sociaal-economische aspecten van deze Afro-amerikaanse religie. Over een messianistische beweging onder de Bosnegers, zendingsarbeid onder de Saramaka, de Tapanahoni Ndyuka en de Kwinti, en het Afakaschrift verschenen bronnenstudies.^88. Dubelaar en Pakosie hebben in hun bronnenstudie alle door Afaka geschreven filosofische en religieuze teksten in het Afakaschrift (met vertalingen in het Sranantongo en het Nederlands) bijeengebracht.

Sinds De Klerks Cultus en ritueel van het orthodoxe Hindoeïsme in Suriname publicatie in 1951 is er heel weinig gepubliceerd over deze religie. Bakker (1999)^89. schreef een impressie van het huidige Surinaams hindoeïsme. Opvallend genoemd mag worden het ontbreken van een studie van de hindostaanse en javaanse islam in Suriname.

84. R.A.J. van Lier, Bonuman: een studie van zeven religieuze specialisten in Suriname, Leiden 1983: ICA-publicatie.

85. H.S. Zamuel, Johannes King: profeet en apostel van het Surinaamse bosland, Zoetermeer 1994; Berichten uit het Bosland 1864-1870. Johannes King. Inleidingen vertaling Chris de Beet, Utrecht 1981: BSB, nr. 7; C. de Beet (red.), Skreki boekoe, boek der verschrikkingen: Visioenen en historische overleveringen van Johannnes King, Utrecht 1997: BSA, nr. 17.

86. C.J. Wooding, Winti: een Afroamerikaanse godsdienst in Suriname. Een cultureel-historische analyse van de religieuze verschijnselen in de Para, Meppel 1972: Krips repro. Diss.

87. P. Schoonheijm, Je geld of je leven. Een sociaal-economische benadering van de religie der Para-Creolen in Suriname, Utrecht 1980: ICAU.

88. Tori foe da bigin foe Anaka: verslag van een messianistische beweging. Bewerkt en ingeleid door M. Sterman, Utrecht 1978: BSB, nr. 2; Zendingsarbeid in Aurora onder de Saramaka Bosnegers van 1891 tot 1896 door Albitrouw. Bewerkt en ingeleid door M. Sterman, Utrecht 1979: BSB, nr. 3; De Tapanahoni Djuka rond de eeuwwisseling: het dagboek van Spalburg 1896-1900. Ingeleid door Thoden van Velzen & De Beet, Utrecht 1979: BSB, nr. 5; Aantekeningen over de geschiedenis van de Kwinti en het dagboek van Kraag (1894-1896). C. de Beet/M. Sterman, Utrecht 1980: BSB, nr. 6; C.N. Dubelaar & A. Pakosie, Het Afakaschrift van de Tapanahoni in Suriname, Utrecht 1999: BSS, nr. 21.

89. F.L. Bakker, Hindoes in een Creoolse wereld. Impressies van het Surinaamse Hindoeïsme, Zoetermeer 1999: Meinema.

Plantage-economie, slavernij en marronage

Over de vroege geschiedenis van Suriname schreef Van der Meiden (1987)^90., oud-rijksarchivaris van het Algemeen Rijksarchief in Den Haag, een dissertatie over een steeds terugkerend thema in die periode: het conflict tussen de gouverneur en de kolonisten. Het accent in zijn studie ligt vooral op het geschil rond gouverneur Mauricius (1742-1751). De joodse gemeenschap vormde in de periode van de plantage-economie het enige blanke segment in Suriname dat zich als blijvende bewoners beschouwde. Hier was niet alleen hun vrijheid gegarandeerd, maar hun was ook een hoge mate van zelfbestuur in eigen kring toegekend. Cohen (1991)^91., historicus aan de universiteit van Haifa, schreef een geschiedenis van de Joodse groep in Suriname in de tweede helft van de achttiende eeuw. Cohen redigeerde eerder een bundel over de vroege Joodse geschiedenis in Suriname.^92. Schalkwijk (1994) promoveerde op een theorie over de koloniale staat

90. G.W. van der Meiden. Betwist bestuur. Een eeuwige strijd om de macht in Suriname 1651-1753, Amsterdam 1987: De Bataafsche Leeuw. Diss.

91. R. Cohen, Jews in another environment. Surinam in the second half of the eighteenth century, Leiden 1991: E.J. Brill.

92. R. Cohen (ed.), The Jewish nation in Suriname: historical essays, Amsterdam 1982: Emmering.

[p. 138]

in de Caraïbische plantage-samenlevingen.^93. Hij beschreef hierin onder meer het ontstaan en de formatieprocessen van de kolonie Suriname in de periode 1650-1920.

De studie van Van de Voort (1973)^94. naar de West-Indische plantages gold lange tijd als een belangrijke bron op dit terrein. Oostindie (1989) en Stipriaan (1993) schreven twee standaardwerken over de plantage-economie en slavenarbeid.^95. Oostindie schreef een microstudie van twee plantages in de achttiende en negentiende eeuw waarin hij de ontwikkeling van het agrarische bedrijf, de arbeidsverhoudingen en aspecten van de wereld der slaven reconstrueert. Van Stipriaans Surinaams contrast is een van de meest grondige studies die over plantage-economie en slavenarbeid zijn verschenen. Van de hand van Postma (1990)^96. en Emmer (1998, 2000)^97. verschenen studies over de rol van Nederland in de slavenhandel. Beeldsnijder (1994)^98. gaf met zijn studie een inkijk in de vroegste slavernijgeschiedenis en met name in het leven van de slaven. Lamur (1985, 1987)^99. behandelde de kerstening en reproductie van slaven op de plantage Vossenburg. Door middel van een kwantitatieve analyse reconstrueerde Everaert (1999)^100. het leven van de slaven op een viertal suikerplantages. Klinkers (1997)^101. beschreef de ervaringen van de slaven bij hun overgang van slavernij naar vrijheid in de periode 1830-1880. Rosemary Brana-Shute (1985) schreef een dissertatie over gemanumitteerde slaven in Suriname tussen 1760 en 1828.^102. De oud-journalist Toes (1992)^103. deed in zijn dissertatie verslag van een onderzoek naar het functioneren van Nederlandse overheidsdienaren in de periode van gouverneur Schimpf (1855-1859). Hij behandelde uitgebreid de oude regels voor de behandeling van slaven uit 1784 en de toepassing hiervan tot 1856.

Over de Boni-oorlogen in de achttiende en negentiende eeuw schreef de antropoloog Hoogbergen (1985, 1992)^104. een standaardwerk. Over de Surinaamse ‘weglopers’ van de negentiende eeuw, de Saramakaanse Vrede van 1762 en de strijd van de Boni's verschenen

93. M. Schalkwijk, Colonial State Formation in Caribbean Plantation Societies. Structural analysis and changing elite networks in Suriname 1650-1920, Cornell University, New York 1994. Diss. (microfilm). Nog te publiceren door de University Press of the West Indies.

94. J.P. van de Voort, De Westindische plantages van 1720 tot 1795: Financiën en handel, Eindhoven 1973. Diss.

95. G. Oostindie, Roosenburg en Mon Bijou. Twee Surinaamse plantages, 1720-1870, Dordrecht 1989: Foris Publications. Diss.; A. van Stipriaan, Surinaams contrast. Roofbouw en overleven in een Caraïbische plantagekolonie 1750-1863, Leiden 1993: KITLV Uitgeverij. Diss.

96. J.M. Postma, The Dutch in the Atlantic slave trade 1600-1815, Cambridge 1990: Cambridge University Press.

97. P.C. Emmer, The Dutch in the Atlantic Economy, 1580-1880: Trade, Slavery and Emancipation, Aldershot 1998: Ashgate; P.C. Emmer, De Nederlandse slavenhandel 1500-1850, Amsterdam 2000: De Arbeiderspers.

98. R. Beeldsnijder, ‘Om werk van jullie te hebben’, plantageslaven in Suriname, 1730-1750, Utrecht 1994: BSA, nr. 16. Diss.

99. H.E. Lamur, De kerstening van de slaven van de suikerplantage Vossenburg 1847-1878, Amsterdam 1985; H.E. Lamur, The production of sugar and the reproduction of slaves at Vossenburg, Suriname 1705-1863, Amsterdam 1987.

100. H. Everaert, De suikerplantages Fairfield, Breukelerwaard, Cannewapibo en La Jalousie in de periode voorafgaande aan de emancipatie, Amsterdam 1999. Diss.

101. E. Klinkers, Op hoop van vrijheid. Van slavensamenleving naar Creoolse gemeenschap in Suriname 1830-1880, Utrecht 1997: ICAU/BSS. Diss.

102. R. Brana-Shute, The manumission of Slaves in Suriname, 1760-1828, University of Florida 1985. Diss. (microfilm).

103. J. Toes, Wanklanken rond een wingewest. In de nadagen van de Surinaamse slavernij, Amsterdam 1992. Diss.

104. W. Hoogbergen, De Boni-oorlogen. 1757-1860. Marronage en guerilla in Oost-Suriname, Utrecht 1985: BSB, nr. 11, Diss. Van dit proefschrift verscheen in 1992 een populaire versie: W. Hoogbergen, ‘De Bosnegers zijn gekomen!’ Slavernij en rebellie in Suriname, Amsterdam 1992: Prometheus.

[p. 139]

bronnenstudies.^105. De Surinaamse historicus Frank Dragtenstein bereidt een dissertatie voor over vroege marronage in de achttiende eeuw. Van het boek van de Schotse militair John Gabriël Stedman Narrative of a Five Years Expedition, waarin hij verslag doet van zijn strijd tegen de Boni's in de achttiende eeuw, verscheen een herdruk (1988).^106. Het antropologenechtpaar Price ontdekte het originele manuscript in de James Ford Bell Library (University of Minnesota) in de VS. Bij lezing bleek dat er een aanmerkelijk verschil bestond tussen Stedmans handschrift uit 1790 en de boekuitgave uit 1796 die veel slaafonvriendelijker en plantersvriendelijker bleek te zijn. Kritische opmerkingen van Stedman onder meer over slavernij en zijn positieve opmerkingen over de Afrikaanse cultuur zijn in de gepubliceerde versie weggelaten. De herdruk na bijna tweehonderd jaar is voorzien van een inleiding en annotatie. Siwpersad (1979)^107. beschreef de houding van Nederland en van de blanke plantersgroep in Suriname met betrekking tot de afschaffing van de slavernij. Hij plaatst dit debat tegen de achtergrond van een beschrijving van de Surinaamse maatschappij van die dagen. De vraag waarom Nederland als laatste van de West-Europese naties de slavernij afschafte wordt door Nederlandse en Amerikaanse slavernijdeskundigen besproken in een door Oostindie (1995)^108. geredigeerde bundel. Kolfin (1997)^109. bracht de verbeelding (gravures, litho's en tekeningen) van twee eeuwen slavernij in Suriname in kaart en beschreef de ontwikkelingen in die beeldvorming. In deze studie maakte hij tevens een vergelijking met de verbeelding van de slavernij in Noord-Amerika en elders in het Caraïbisch gebied.

105. W. Hoogbergen, De Surinaamse ‘weglopers’ van de 19e eeuw, Utrecht 1978: BSB, nr. 1; Chr. de Beet & R. Price, De Saramakaanse Vrede van 1762. Geselecteerde documenten, Utrecht 1983: BSB, nr. 8; Chr. de Beet, De Eerste Boni-Oorlog 1765-1776, Utrecht 1984: BSB. nr. 9; W. Hoogbergen, De Boni's in Frans-Guyana en de Tweede Boni-Oorlog 1776-1793, Utrecht 1985: BSB, nr. 10; H. van den Bouwhuijsen e.a., Opstand in Tempati 1757-1760, Utrecht 1988: BSB. nr. 12.

106. John Gabriël Stedman, Narrative of a Five Years Expedition Against the Revolted Negroes of Surinam. Transcribed for the first time from the original 1790 manuscript. Edited and with a introduction and notes by Richard and Sally Price, London/Baltomore 1988: The Johns Hopkins Unlversity Press. In 1992 verscheen een populaire versie: John Gabriël Stedman, Stedman's Surinam. Life in an eighteenth-century Slave Society, edited by Richard & Sally Price, Baltimore/London 1992: The Johns Hopkins University Press.

107. J.P. Siwpersad, De Nederlandse regering en de afschaffing van de Surinaamse slavernij, Groningen 1979: Bouma's Boekhuis. Diss.

108. G. Oostindie (ed.), Fifty Years Later. Antislavery. Capitalism and Modernity in the Dutch Orbit, Leiden 1995: KITLV Press.

109. E. Kolfin, Van de slavenzweep en de muze. Twee eeuwen verbeelding van de slavernij in Suriname. Leiden 1997: KITLV Uitgeverij.

Geografische en ontwikkelingsstudies

De Bruijne (1976)^110. geeft in zijn stadsgeografische studie van Paramaribo een analyse van Surinames hoofdstad als centrum en de rol die de verschillende etnische groeperingen daarin vervullen. Hij plaatst deze analyse in een historische context, sedert de tijd van de plantages en slavernij tot aan het begin van de jaren zeventig in de twintigste eeuw.

De Guyanese olieboringen in het kustgebied in mei/juni 2000 en de reactie daarop van Surinaamse zijde actualiseerden het grensconflict tussen beide landen. De cartograaf Wekker (1984)^111. geeft in zijn studie een overzicht van de verwikkelingen rond Surinames grenzen sedert de zeventiende eeuw.

110. G.A. de Bruyne, Paramaribo, stadsgeografische studies van een ontwikkelingsland, Bussum 1976: Romen.

111. J. Wekker, Onze landsgrenzen. Een historische en cartografische documentatie, Paramaribo 1984: Vaco.

[p. 140]

Ten Hove en Janssen (1993)^112. stelden een Historisch-Geografisch Woordenboek van Suriname samen op basis van alle lemma's uit het 150 jaar oude Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden van Van der Aa die betrekking hebben op Suriname.

De Amsterdamse socioloog Kruijer (1977)^113. behandelde vanuit de ‘dependencia-invalshoek’ in zijn boek de economische, politieke en culturele ontwikkelingen in Suriname in termen van neo-kolonialisme. Kruijer analyseerde Suriname in termen van een welvaart-naast-armoede systeem. Deze studie uit 1977 is een bewerking van zijn eerdere publicatie uit 1973: Suriname. Neokolonie in rijksverband.

Over het ontwikkelingsvraagstuk publiceerden Mhango (1980, 1984),^114. Jeffrey/Menke (1991)^115. en Van Schaaijk (1981, 1991).^116. De afwezigheid van een toekomstbeeld of visie bij de Surinaamse politieke leiders met betrekking tot het ontwikkelingsvraagstuk en een visie op de Surinaamse onderontwikkeling vormen het thema van de studie van Silos (1991).^117. Inzicht in de wijze waarop de Nederlandse ontwikkelingshulp (zogeheten Verdragsgelden) tussen 1975 en 1996 werd besteed en hoe de besluitvorming daarover tot stand kwam zijn het onderwerp van een evaluatiestudie van het ministerie van Buitenlandse Zaken in Den Haag.^118.

Van belang is te wijzen op de reeks Surinaamse Verkenningen^119. onder redactie van Ad de Bruijne van het instituut voor Sociale Geografie van de universiteit van Amsterdam waarin door Nederlandse en Surinaamse onderzoekers gegevens op het terrein van sociaal-ruimtelijke organisatie en inrichting, de bestaansverwerving, gendervraagstukken en de relatie van Suriname (met name van Surinaamse huishoudens en organisaties) met het buitenland worden gepresenteerd.

112. O. ten Hove & R. Janssen, Historisch-Geografisch Woordenboek van Suriname, Utrecht 1993: BSA, nr. 14.

113. G.J. Kruijer, Suriname. De problemen en hun oplossingen, Utrecht/Antwerpen 1977: Het Spectrum.

114. B. Mhango, Gap analysis to the Surinamese economy: a study of the savings, foreign exchange and absorptive capacity constraints to the economic development of Suriname, Paramaribo 1980: Universiteit van Suriname. Diss.; B. Mhango, Aid and dependence. The case of Suriname, a study in bilateral aid relations, Paramaribo 1984: SWI.

115. H. Jeffrey & J. Menke (red.), Problems of development of the Guianas, Paramaribo 1991: A. de Kom Universiteit.

116. M. van Schaaijk, Suriname, Ontwikkelingshulp en Democratie: een standpuntbepaling betreffende het Nederlandse beleid ten aanzien van Suriname. Den Haag 1981: Stuseco. M. van Schaaijk, Een macro-model van een micro-economie: een empirisch macro-model voor de analyse van de Surinaamse micro-economie en de simulatie van ontwikkelingsbeleid. Den Haad 1991: Stuseco, Diss.

117. M. Silos, Onderontwikkeling is een keuze, Paramaribo 1991: Leo Victor

118. R. van den Berg & I. Brave e.a., Nederland en Suriname. Ontwikkelingssamenwerking van 1975 t/m 1996, Den Haag 1998: Ministerie van Buitenlandse Zaken, Directie Voorlichting Ontwikkelings-samenwerking.

119. Het Amsterdam Research Institute for Global Issues and Development Studies (AGIDS) heeft een lange traditie van onderzoek doen in Suriname. Tussen 1994 en 2000 zijn negen van deze onderzoeken gepubliceerd in de reeks ‘Surinaamse Verkenningen’.

Etnische studies

Onder etnische studies wordt hier verstaan de studie van de diverse bevolkingsgroepen in Suriname. Dit studiegebied is vooral het terrein van antropologen. Een algemene inleiding en een momentopname in het veelkleurige culturele leven binnen de Surinaamse samenleving worden geboden in de door Albert Helman (1977) geredigeerde bundel.^120.

Na de studie van Buschkens (1974)^121. over

120. A. Helman, Cultureel mozaïek van Suriname. Bijdrage tot onderling begrip, Zutphen 1977: De Walburg Pers.

121. W.F.L. Buschkens, The family system of the Paramaribo Creoles, 's-Gravenhage 1974: M. Nijhoff. Diss.

[p. 141]

familiesystemen van Creolen in Paramaribo verschenen er nog andere publicaties over deze groep. Brana-Shute^122. richtte zich op het sociale leven van Creoolse mannen in de volkswijk Frimangron met daarbij speciale aandacht voor de sociale functie van de winkel in de wijk als ontmoetingsplek voor mannen. Over vrouwelijke homoseksualiteit bij de stadscreolen verschenen er twee studies (Van Lier 1986, Wekker 1994).^123. Wekker behandelt dit onderwerp vanuit een feministisch-antropologisch perspectief.

Hoogbergen (1996) beschreef in zijn ‘Het kamp van Broos en Kaliko’^124. de geschiedenis van een groep Surinaamse marrons vanaf de vlucht van de plantages tot aan hun integratie in de creoolse samenleving. Hij koppelde oral history aan archiefonderzoek. Gobardhan-Rambocus, Hassankhan & Egger (1995)^125. redigeerden een bundel over de lotgevallen van de slaven en hun nakomelingen.

Na de studie van Speckmann (1965)^126. is er geen vervolgonderzoek geweest onder Hindostanen. Wel verscheen er een aantal herdenkingsbundels (Gobardhan-Rambocus/Hassankan 1993, Hassankhan/Hira 1998, Mitrasing/Harpal 1998).^127. In verband met de herdenking van 125 jaar immigratie van Hindostanen in Suriname werden de twee separate studies van De Klerk (Cultus en ritueel uit 1951 en Immigratie van Hindostanen uit 1953) in 1998 herdrukt en in één bundel uitgegeven.^128.

Er kwamen twee vervolgstudies op het onderzoek van De Waal Malefijt^129. uit 1963 onder Javanen: Van Wengen (1975) en Parsudi Suparlan (1976).^130. Hassankhan & Mingoen (2000)^131. stelden in verband met 110 jaar herdenking immigratie van Javanen in Suriname een bundel samen. Loor/Van Brussel (1995) stelden in verband met de herdenking van 150 jaar Nederlandse boerenkolonisatie in Suriname eveneens een herdenkingsbundel samen.^132.

Indianen en marrons vormen voor het grootste deel het onderzoeksterrein van buitenlandse antropologen. Voor de indianen zijn de publicaties van Kloos (1975)^133. Koelewijn

122. Gary Brana-Shute, On the corner. Male social life in a Paramaribo Creole neighborhood, Assen 1979: Van Gorcum.

123. R. van Lier, Tropische tribaden. Een verhandeling over homoseksualiteit en homoseksuele vrouwen in Suriname, Dordrecht 1986: Foris Publications; G. Wekker, Ik ben een gouden munt, ik ga door vele handen, maar verlies mijn waarde niet. Subjectiviteit en seksualiteit van Creoolse volksklasse vrouwen in Paramaribo, Amsterdam 1994: Vita. Diss.

124. W. Hoogbergen, Het kamp van Broos en Kaliko. De geschiedenis van een Afro-Surinaamse familie, Amsterdam 1996: Prometheus.

125. L. Gobardhan-Rambocus & M. Hassankhan & J. Egger, De erfenis van slavernij, Paramaribo 1995: A. de Kom unviersiteit.

126. J.D. Speckmann, Marriage and kinship among the Indians in Surinam, Assen 1965: Van Gorcum. Diss.

127. L. Gobardhan-Rambocus & M. Hassankhan, Immigratie en ontwikkeling. Emancipatie van contractanten, Paramaribo 1993: A. de Kom Universiteit; M. Hassankhan & S. Hira, Grepen uit 125 jaar maatschappelijke ontwikkeling van Hindostanen, Paramaribo/Den Haag 1998: IMWO/Amrit; B.S. Mitrasing/M.S. Harpal, Hindostanen. Van contract-arbeiders tot Surinamers 1873-1998, Paramaribo 1998.

128. Uitgeverij Amrit te Den Haag. Deze gezamenlijke uitgave werd van een inleiding voorzien door Sandew Hira

129. A. de Waal Malefijt, The Javanese of Suriname: segment of a plural society, Assen 1963: Van Gorcum. Diss.

130. G.D. van Wengen, The cultural inheritance of the Javanese in Surinam, Leiden 1975: E.J. Brill; P. Suparlan, The Javanese in Suriname: Ethnicity in an ethnically plural society (diss.), Illinois 1976: University of Illinois. Diss.

131. M. Hassankhan & H. Mingoen, 110 jaar maatschappelijke ontwikkeling van Javanen, Paramaribo/Den Haag 2000: IMWO/Amrit

132. A. Loor & E.W. van Brussel, 150 jaar boeren-kolonisatie in Suriname 1845-20 juni-1995. Paramaribo 1995.

133. P. Kloos, Galibi: een karaïbendorp in Suriname, Paramaribo 1975: Bureau Volkslectuur. Eerder promoveerde hij op The Maroni River Caribs of Surinam, Assen 1971: Van Gorcum.

[p. 142]

& Rivière (1987),^134. Magaña (1988),^135. Jara (1990)^136. van belang. Peter Kloos (wijlen) geniet vooral bekendheid vanwege, zijn onderzoek onder de Caraïben. Koelewijn, tussen 1973 en 1981 werkzaam als missie-onderwijzer bij de Trio's te Tepoe, verzamelde een honderdtal mythische Trio-verhalen. De in Nederland woonachtige Chileense antropologen Magaña en Jara houden zich bezig met orale tradities onder meer bij de Akoerio's. De dissertaties van Magaña en Jara zijn in het Spaans geschreven, maar beiden hebben daarnaast tal van artikelen in het Nederlands en Engels gepubliceerd. De Amerikaanse etnobotanicus Plotkin (1995)^137. inventariseerde in zijn studie de onschatbare kennis van Indiaanse medicijnmannen. In zijn boek beschrijft Plotkin tevens de culturele veranderingen bij deTrio-Indianen onder meer als gevolg van de activiteiten van Amerikaanse zendelingen. Voor de inheemse bevolking zijn voorts van belang de studies van Karin Boven en Aad Versteeg.^138.

Ten aanzien van de marrons werd de grootste bijdrage geleverd door zogeheten ‘stamantropologen’ of ‘bosnegerjongens’. Een belangrijk aanzet voor onderzoek naar de bosnegersamenleving werd reeds in de jaren dertig gegeven door het Amerikaanse antropologenechtpaar Melville en Frances Herskovits.^139. Het moderne onderzoek naar deze samenlevingen werd in de jaren vijftig verder gestimuleerd door Rudolf van Lier. Het antropologenechtpaar Richard en Sally Price^140. heeft baanbrekend werk verricht met betrekking tot verschillende facetten van de marron-cultuur en de Saramaka in het bijzonder. Een belangrijk kenmerk in het werk van deze antropologen is dat zij oral history met archiefonderzoek combineren. Köbben (1979) bespreekt het netwerk van relaties met familie- en clangenoten, met goden en geesten van Ndyuka in de dorpen langs de Cottica.^141. Thoden van Velzen en Van Wetering (1988) onderzochten bij de Ndyuka langs de Tapanahoni het ontstaan van een overheersende religieuze cultus en de reactie daar-

134. C. Koelewijn & P. Rivière, Oral literature of the Trio Indians of Suriname, Dordrecht 1987: Foris Publications

135. E. Magaña, Oríon y la Mujer Pléyadas: simbolismo astronómico de los Indios Kaliña de Suriname, Amsterdam 1988: CEDLA,. Diss.

136. Fabiola Jara, El Camino del kuma: Ecologia y ritual entre los Akuriyo de Surinam, Utrecht 1990: ISOR. Diss.

137. Mark J. Plotkin, In de leer bij de Sjamanen. Een botanicus op zoek naar nieuwe medicijnen in het Amazone regenwoud, Rijswijk 1995: Elmar.

138. Karin Boven (Cultuurstudies MINOV) heeft talloze artikelen over de inheemse volken waaronder de Wayana op haar naam staan. Op dit moment werkt zij aan een dissertatie over identiteitsprocessen hij de Wayana in Suriname en Frans-Guyana. Aad Versteeg (archeoloog) heeft veel artikelen gepubliceerd over de Indianen van precolumbiaans Suriname.

139. Melville J. & Frances S. Herskovits, Rebel Destiny. Among the Bush Negroes of Dutch Guiana, Amsterdam 1974: S. Emmering (oorspr. druk 1934).

140. Richard & Sally Price hebben verschillende publicaties over de marron-cultuur op hun naam staan. In de eerdergenoemde bibliografieën kan men terecht voor een compleet overzicht. Ik volsta hier met enkele belangrijke publicaties van dit antropologen echtpaar: Sally & Richard Price, Afro-American arts of the Suriname rain forest, Berkeley/London 1980: University of California Press; R. Price, First-Time: The historical vision of an Afro-American people, Balimore 1983: The Johns Hopkins University Press; R. Price, To slay the hydra: Dutch colonial perspectives in the Saramaka Wars: Ann Arbor 1983: University of Michigan Press; R. Price, Alabi's world, Baltimore/London 1990: The Johns Hopkins University Press; Sally & Richard Price, Two evenings in Saramaka, Chicago 1991: University of Chicago Press; S. Price, Co-wives and calabashes, Ann Arbor 1993: University of Michigan Press; S. & R. Price, Maroon arts: cultural vitality in the African diaspora, Boston 1999: Beacon Press. Van dit laatste boek verscheen een Nederlandse vertaling: De kunst van de marrons: Culturele vitaliteit in de Afrikaanse diaspora, Amsterdam 2000: KIT-uitgeverij.

141. A. Köbben, In vrijheid en gebondenheid. Samen-leving en cultus van de Djoeka aan de Cottica, Utrecht 1979: BSB nr. 4.

[p. 143]

op van tegenbewegingen tussen 1840 en 1979.^142. De betekenis van het christendom bij de Matawai in relatie tot de Afro-Amerikaanse religie (duale religie) is het onderzoeksterrein van De Beet en Sterman (1981)^143.. De Amerikaanse antropoloog Ken Bilby heeft de Aluku's als onderzoeksterrein.^144. Scholtens (1994)^145. schreef over de politieke verhouding tussen de bosnegers en de overheid tussen 1651 en 1992. De relatie tussen de bosnegers en de (koloniale) overheid is eveneens onderwerp van studie door Sylvia de Groot.^146.

142. H.U.E. Thoden van Velzen & W. van Wetering, The Great Father and the danger: religions cults, material forces and collective fantasies in the world of the Surinamese Maroons, Dordrecht 1988: Foris Publications.

143. Chr. de Beet & M. Sterman, People in between: the Matawai-Maroons of Surinam, Utrecht 1981. Diss.

144. K. Bilby promoveerde in 1990 op de Boni's (Aluku's), van Frans-Guyana. Van zijn verschenen verder tal van artikelen over deze marrongroep.

145. B. Scholtens, Bosnegers en overheid in Suriname. De ontwikkeling van een politieke verhouding 1651-1992, Paramaribo 1994: Cultuurstudies MINOV. Diss.

146. In 1969 promoveerde Silvia de Groot op Djuka society and social change. History of an attempt to develop a Bush Negro community in Suriname 1917-1926. In 1977 verscheen van haar Nederlandstalige publicatie ‘Van Isolatie naar Integratie’ uit 1963 een Engelstalige versie: From Isolation Towards Integration. The Surinam Maroons and their Colonial Rulers. Official Documents relating to the Djukas: Den Haag 1997: Martinus Nijhoff.

Tot slot

Dit overzicht sluit ik af met een aantal opmerkingen over de dekolonisatie van de Surinaamse geschiedschrijving, de aard van de Surinamistiek en engagement of centrismen in de (historische) wetenschap.

Anton de Kom (1898-1945) en Rudolf van Lier (1914-1987) hebben een groot stempel gedrukt op de Surinaamse historiografie. De Koms felle aanklacht tegen het kolonialisme in Wij slaven van Suriname (eerste druk 1934) en zijn herontdekking in de jaren zeventig en begin jaren tachtig betekenden voor een aantal Suri-naamse wetenschappers en publicisten een ideologische inspiratiebron voor de presentatie van een anti-kolonialistische visie op de Surinaamse geschiedenis. Van Liers Samenleving in een grensgebied (eerste druk 1949) kenmerkt zich door de kritische distantie van een in Europa opgeleide wetenschapper. Zijn wetenschappelijke opleiding (geschiedenis, filosofie, culturele antropologie en sociologie) kreeg hij van de Leidse coryfeeën als Huizinga, Colenbrander en De Josselin de Jong. Naast zijn studie in Leiden studeerde hij aan de Sorbonne en de Ecole des Hautes Etudes te Parijs en aan de universiteit van Chicago en North-Western University te Evanston. Van Liers grootste bijdrage aan de Surinaamse his-

[p. 144]

toriografie blijft zijn Samenleving in een grensgebied. Daarnaast zette hij als hoogleraar Niet-Westerse sociologie in Leiden en Agrarische Sociolologie voor de Ontwikkelingslanden in Wageningen studenten (veelal Nederlandse) op het Surinaamse historische pad en tot onderzoek naar verwantschapsystemen bij de verschillende bevolkingsgroepen.

Een overzicht van de Surinamistiek de afgelopen vijfentwintig jaar confronteert ons met de belangrijkste vraag: is de Surinamistiek het werk van Surinamers? Het antwoord op deze vraag moeten we negatief beantwoorden. De wetenschappelijke productie in Suriname is vooralsnog voor een groot deel beperkt tot de uitgave van herdenkingsbundels en een enkele dissertatie. Het zwaartepunt van de productie ligt nog steeds bij Nederlanders en Surinamers in Nederland. Deze afhankelijkheid op wetenschappelijk terrein zal naar alle waarschijnlijkheid de komende decennia ongewijzigd blijven. In dit verband sprak de Utrechtse hoogleraar Caraïbistiek Gert Oostindie van ‘een onvoltooide dekolonisatie op het terrein van de geschiedschrijving in Suriname’.^147. Afhankelijkheid is de realiteit van met name kleine staten, niet alleen op politiek en economisch terrein, maar ook op het terrein van de wetenschap. Een overzicht van de Surinamistiek is dan ook vooral een verhandeling over wat voornamelijk anderen over dit land hebben gepubliceerd. Een eventuele dekolonisatie van de Surinaamse geschiedschrijving zal voorlopig wel een illusie blijven.

Ook de situatie in Suriname sedert het begin van de jaren tachtig is niet bevorderlijk geweest voor een goed wetenschappelijk klimaat en optimale wetenschappelijke infrastructuur: militaire repressie, politisering van de universiteit, het vertrek van gekwalificeerde wetenschappers en de weerslag van de sociaal-economische crisis op het wetenschappelijk bedrijf. Achterblijvers op de universiteit moesten op alle mogelijke manieren het hoofd boven water zien te houden. Het gebrek aan financiële middelen limiteert ook in grote mate de mogelijkheden om te publiceren. Veel publicaties komen tot stand dankzij giften van het bedrijfsleven. De aanwezigheid van een groot deel van de bronnen over de Surinaamse geschiedenis in Nederland, de deplorabele staat en de afwezigheid van beleid op het terrein van het archiefwezen in Suriname vormen eveneens belemmerende factoren voor de historiografie aldaar. Samenwerking tussen Suriname en Nederland op wetenschappelijk terrein kan

147. Gert Oostindie, ‘De onvoltooide dekolonisatie en de geschiedschrijving van Suriname’, In Leidschrift 6 (2): 5-27, 1990; zie ook Gert Oostindie & Rosemarijn Hoefte, ‘Historiography of Suriname and the Netherlands Antilles’, In: Barry Higman (ed.), General History of the Caribbean, vol. VI. Methodology and historiography of the Caribbean, Unesco, London/Oxford: Macmillan 1999, p. 604-631.

[p. 145]

een belangrijke bijdrage leveren aan de bevordering van de Surinamistiek.^148.

Een positieve ontwikkeling is dat het aandeel van in Nederland verblijvende Surinaamse wetenschappers en publicisten belangrijk gegroeid is. Hun aandeel betreft met name het slavenverleden, de contractarbeid, sociaal-economische en politieke aspecten. Het terrein van de etnische studies wordt gedomineerd door buitenlandse onderzoekers.

Van een of enkele paradigmata die de recente Surinaamse geschiedenis domineren is geen sprake. Keuze van onderwerpen, methodologie, ideologische positiebepaling zijn afhankelijk van de publicist of het onderzoek. Van schoolvorming is geen sprake. Belangrijk is om vast te stellen dat de vooroorlogse dominante (Nederlandse) koloniale visie definitief tot het verleden behoort. In publicaties van de meeste Nederlandse auteurs staat Suriname en niet het moederland centraal.^149. Met andere woorden hoewel de overgrote meerderheid van de historische productie op conto van buitenlandse of in Nederland woonachtige Surinamers kan worden geschreven kan niet worden gesteld dat Surinamers in Suriname zich niet met deze publicaties zouden kunnen afficheren. Deze publicaties zijn volgens gangbare wetenschappelijke standaarden geschreven en over het algemeen van goede wetenschappelijke kwaliteit. Voorts constateert Oostindie dat van een Surinaamse versus een Nederlandse visie of van een eensluidende Surinaamse of Nederlandse visie op de Surinaamse geschiedenis geen sprake is. Wel zijn er volgens hem heilige huisjes opgericht waarbij het koloniale perspectief is omgekeerd. In zijn optiek zou de omkering van dit perspectief dermate voorgeschreven zijn dat nuanceringen hierop al snel op een verwijt van Eurocentrisme komen te staan.^150. In bepaalde Surinaamse kringen houdt men een pleidooi voor het schrijven van de Surinaamse geschiedenis primair door Surinamers zelf en vanuit een Surinaams perspectief.^151. De impliciete veronderstelling bij een dergelijk pleidooi is dat er van Surinaamse zijde consensus zou bestaan over de vraag wat het Surinaamse perspectief nu precies inhoudt, welke toetsings- of kwaliteitscriteria hierbij gehanteerd moeten worden en welke doeleinden hiermee worden beoogd. Een dergelijk pleidooi komt feitelijk neer op het ‘pedagogiseren’ van de geschiedenis (presentatie van de geschiedenis conform de eigen politieke idealen) en geëngageerde geschiedschrijving.^152. Geëngageerde geschiedbeoefening kan conflicteren met geschiedkundige zuiverheid en betrouwbaarheid. Of zoals de geschiedfilosoof Ankersmit het stelt: ‘De geëngageerde historicus veronderstelt historisch inzicht dat eerst binnen een onbevooroordeeld of niet-geëngageerd historisch onderzoek gewonnen kan worden.’^153.

148. Voorbeelden hiervan zijn de samenwerking tussen Oso en Cultuurstudies/IMWO, de publicatie van de Databases Hindostaanse en Javaanse immigranten door samenwerking tussen Surinaamse en Nederlandse partners en de publicatiereeks Surinaamse Verkenningen.

149. Oostindie 1990, p. 8 e.v.

150. Ibidem, p. 11.

151. Zie o.m. E. Bakker (red.), Problemen rond de Surinaamse geschiedenis en geschiedschrijving, Paramaribo 1984: IOL; John Jansen van Galen, Hete nachtsdroom. Suriname, erfenis van de slavernij, Amsterdam 2000: Contact, p. 66-69 en 225; Recensie van het proefschrift van P. Meel (Tussen autonomie en onafhankelijkheid) door E. Marshall, In: Oso 19 (2): 340.

152. Interessant in dit verband is het debat in Nederland over het belang van historische reflectie op het verleden van slavenhandel en slavernij in relatie tot de realisering van een nationaal monument Nederlands slavernij verleden. Zie o.m. G. Oostindie (red.). Het verleden onder ogen. Herdenking van de slavernij. z.p., 1999: Arena/Prins Claus Fonds.

153. F.R. Ankersmit, Denken over geschiedenis. Een overzicht van moderne geschiedfilosofische opvattingen, Groningen 1984: Wolters Noordhoff, p. 301-303; Over objectiviteit, subjectiviteit en de rol van waarden. Zie Chris Lorenz, De constructie van het verleden. Een inleiding in de theorie van de geschiedenis, Meppel 1987: Boom, 234-282.

[p. 146]

Een studie van plantersfamilies of de plantersklasse is even waardevol en interessant als een studie naar de sociale condities van slaven of contractarbeiders op de plantages zonder daarbij te vervallen in de vraagstelling rond het perspectief. Illustratief in dit verband is de houding van nationalisten in Suriname in de jaren vijftig, zestig en zeventig ten opzichte van de schrijver Albert Helman. Hoewel zijn meest bekende romans (Zuid-Zuid-West, De stille plantage, Mijn aap lacht) handelen over Suriname, werd hij door lieden uit deze groep verweten dat hij geen Surinaamse schrijver zou zijn. In hun ogen lag het perspectief in Helmans romans bij de blanken en waren zijn romans dus ‘onsurinaams’.^154. Hiermee werd groot onrecht gedaan aan een van de grootste schrijvers en persoonlijkheden die Suriname heeft voortgebracht.

Studies dienen primair beoordeeld te worden op hun (wetenschappelijke) kwaliteit. Ook het ‘monopoliseren’ of het ‘nationaliseren’ van historisch onderzoek, voorop gesteld dat dit mogelijk zou zijn, verdient geen aanbeveling. Juist de inbreng van ‘buitenstaanders’ die, naar we mogen aannemen niet worden gehinderd door conventies, zelfcensuur, navelstaarderij et cetera in met name ‘klein steedse’ samenlevingen als de Surinaamse, kan leiden tot nieuwe wetenschappelijke inzichten, kruisbestuiving en prikkelen tot nieuw of vervolgonderzoek volgens wetenschappelijke standaarden.

Het perspectiefvraagstuk woedde al in de jaren zestig onder historici in Azië met betrekking tot de eigen Aziatische geschiedenis en is inmiddels een achterhaalde discussie. Door hier kennis van te nemen kan worden voorkomen dat men in Surinaamse kring opnieuw het wiel uitvindt en de (wetenschappelijke) horizon samenvalt met de eigen grenzen. De discussie onder Aziatische historici was een reactie op het eurocentrisme binnen de geschiedschrijving, door hen koloniale geschiedschrijving genoemd. De koloniale geschiedschrijving beschreef vooral de activiteiten van de kolonisatoren met daarbij weinig aandacht voor de inheemse bevolking. Dit kolonialistische geschiedbeeld was vanuit het sterk westers superioriteitsbesef vaak moreel gekleurd. Als reactie op de koloniale historici vervingen Aziatische historici het euro-centrisme door het Aziëcentrisme. Deze pogingen zijn uiteindelijk uitgelopen op moralistische constructies waarbij de dramatis personae in een slechte en een goede partij zijn ondergebracht.^155.

Met Oostindie kunnen we het eens zijn dat de geschiedschrijving niet gebaat is bij inhoudelijke conventies over wat geschreven mag worden en vanuit welk perspectief. Moderne en wetenschappelijke historiografie is een wetenschap die niet cultuurgebonden is, maar een universeel karakter heeft.^156. Toepassing van moderne wetenschappelijke methodologie is de aangewezen weg om nationale grenzen te overschrijden en het vraagstuk van perspectief of centrismen te overwinnen.

154. Zie M. van Kempen, Kijk vreesloos in de spiegel. Albert Helman 1903-1996, Notities, nota's, noteringen, Haarlem 1998: In de Knipscheer, 59-93.

155. Voor een discussie hierover: zie H.A.J. Klooster, Indonesiërs schrijven hun geschiedenis. De ontwikkeling van de Indonesische geschiedbeoefening in theorie en praktijk 1900-1980, Dordrecht 1985: Foris Publications. Diss., p. 2-12.

156. Ibidem, p. 6.

[p. 147]

Hans Ramsoedh is historicus en redactielid van Oso. Hij is werkzaam bij de educatieve faculteit van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN). Zijn huisadres is H. Ramsoedh, Delfzijlstraat 41, 6835 CL Arnhem, E-mail: [e-mail]