OSO. Tijdschrift voor Surinaamse taalkunde, letterkunde en geschiedenis. Jaargang 14

[p. 185]

Percy Wijngaarde
Een Spitfire voor het Moederland

De bijdrage van Suriname aan de oorlogsinspanning van de geallieerden en de overwinning, dus de bevrijding van Nederland, bestond uit een aantal elementen. Allereerst namen Surinaamse militairen en burgers, zoals zeevarenden, deel aan de strijd. Meer specifiek namen aan deze strijd de zogenaamde gunners deel. Zeer belangrijk voor de geallieerden was natuurlijk de produktie van bauxiet, het erts waaruit aluminium wordt geproduceerd. Tot slot moet ook vermeld worden dat in Suriname allerlei inzamelingen werden gehouden, waarvan die ten behoeve van de financiering van Spitfires het meest tot de verbeelding spreekt.

Aan de strijd in Azië die moest leiden tot de bevrijding van het toenmalige Nederlands-Indië, thans de Republiek Indonesia, werd door enkele honderden Surinaamse militairen deelgenomen. Ik zal mij in dit artikel niet uitgebreid bezig houden met de verwarring die er rond deze kwestie achter de schermen heerste. Ik wil er slechts op wijzen dat er grote meningsverschillen bestonden onder andere tussen de gouverneur en de militaire leiding. In deze Oso staat een artikel van Paul Scheer, waarin uitgebreid wordt ingegaan op de uitzending van Surinaamse vrijwilligers naar Azië en wat zich daaromheen afspeelde. Ook in Europa zijn Surinamers actief geweest, evenals in het verzet. Belangrijk voor de oorlogvoering was de bijdrage van de zogenaamde gunners.

Gunners waren Surinaamse vrijwilligers die luchtafweergeschut op Amerikaanse oorlogs- en koopvaardijschepen bedienden. Het plaatsen van geschut op deze schepen, vooral in Azië, was noodzakelijk omdat zij bloot stonden aan luchtaanvallen door Japanse vliegtuigen. Hoe belangrijk het bauxiet uit Suriname voor de geallieerde oorlogvoering was, moge onder andere blijken uit het feit dat in die dagen 60 tot 70% van de Amerikaanse behoefte aan dit erts door Suriname werd geleverd. Het uit dit erts geproduceerde aluminium was vanwege zijn geringe gewicht en roestvrijheid onmisbaar voor de vliegtuigindustrie. Wie beseft welke cruciale rol vliegtuigen hebben gespeeld bij de oorlogsinspanning van de geallieerden, zowel bij de bescherming van Engeland, de basis van waaruit de invasie in Europa plaatsvond, als de verdere oorlogshandelingen in Europa, zal begrijpen van welk enorm belang de produktie van bauxiet in Suriname was. Dag en nacht werkten de graafmachines en de drogers, bediend door Surinaamse arbeiders. De inspanningen van (dus ook Surinaamse) burgers gedurende de oorlog kan niet voldoende benadrukt worden. De Tweede Wereldoorlog was een totale oorlog, waarin niet alleen strijders maar ook de arbeiders in de fabrieken waren betrokken.

Het belang van bauxiet werd onderstreept door de komst van Amerikaanse strijdkrachten, zowel infanterie als luchtmacht. Deze stap werd niet alleen genomen om de bauxietmijnen te verdedigen tegen een eventuele aanval van de Duitsers, maar ook om de schepen te beschermen die het erts vervoerden.

Wat het eerste betreft, werd rekening gehouden met mogelijke Duitse aanvallen vanuit Brazilië waar veel Duitsers woonden en vanuit Frans Guyana dat viel onder het gezag van de Vichy-regering, die bij de gratie van de Duitsers tot stand was gekomen en met hen collaboreerde. Gelukkig bleek deze vrees ongegrond.

De bescherming van de bauxietschepen was noodzakelijk, omdat Duitse duikboten in de Atlantische Oceaan op de loer lagen. Hoewel

[p. 186]

Amerikaanse vliegtuigen vanuit Zanderij intensief patrouilleerden, kon niet worden voorkomen dat een aantal van deze schepen tot zinken werd gebracht. Zanderij was ook om een andere reden belangrijk voor de Amerikanen. Het fungeerde als tussenstation voor de grote vrachtvliegtuigen die werden ingezet ter bevoorrading van de Amerikaanse strijdkrachten in Afrika. Vandaar dat het vliegveld, dat niet over verharde landingsbanen beschikte, in snel tempo werd gemoderniseerd. Ook werd een weg aangelegd tussen Onverwacht en Zanderij, omdat de Amerikanen niet afhankelijk wilden zijn van een enkel spoor waarmee de verbinding tussen Paramaribo en Zanderij werd onderhouden.

Wat betreft de financiering van Spitfires, is een telegram dat gouverneur Kielstra op 18 december 1940 naar Londen zond illustratief. Het was gericht aan Koningin Wilhelmina en luidde:

NLT Her Majesty Queen Wilhelmina
LONDON
Is mij voorrecht Uwe Majesteit namens bevolking Suriname aan te bieden drieacht duizend gulden welk bedrag heden op rekening departement Koloniën geboekt punt op initiatief redactie nieuwsblad Suriname bijeengebracht door alle volksgroepen, hoog en laag, rijk en arm, oud en jong, een van zin in wil Nederland naar vermogen steunen in strijd voor vrijheid onafhankelijkheid onder leiding Oranje stop Bedoeling aangeboden bedrag bestemmen voor aankoop spitfire en deze zoo mogelijk naar Suriname vernoemen.
Kielstra
Voor eensluidend afschrift

Ongeveer gelijktijdig schreef Kielstra aan de minister van koloniën hetvolgende:

Aan Zijne Excellentie den Minister van Koloniën, Stratton House, Stratton Street, London W.I.
------------
Paramaribo, 21 December 1940
Ik heb de eer ter kennis van Uwe Excellentie te brengen, dal de redacteur van het nieuwsblad ‘SURINAME’, tevens Voorzitter en Initiatiefnemer inzake het spitfirecomité alhier, mij op 18 december jl. een cheque groot f 38.000 (ACHTENDERTIG DUIZEND GULDEN) overhandigde, welke som op initiatief van voornoemde redacteur door alle volksgroepen in Suriname werd bijeengebracht voor den aankoop van een Spitfire gevechtsvliegtuig, als blijk van den ernstigen wil van Suriname om het Moederland te steunen in zijn strijd voor vrijheid en onafhankelijkheid.
Betrokkene deed daarbij het verzoek gemeld bedrag te willen doen overmaken aan welk verzoek ik inmiddels heb voldaan, door aanbieding van het bedrag aan Hare Majesteit de Koningin en overboeking daarvan op de rekening met het Departement van Koloniën.
Terzake verwijs ik overigens naar mijn desbetreffend telegram aan Hare Majesteit de Koningin van 18 dezer, waarvan ik hiernevens afschrift aan Uwe Excellentie ter kennisneming aanbied.
Zoals uit dit telegram blijkt, is het bedrag geboekt ten voordeele van de rekening van het Departement van Koloniën met het Bestuur van Suriname, hoofd Diversen A.
De initiatiefnemers hebben tevens het verlangen te kennen gegeven, indien mogelijk, op de hoogte te worden gehouden van de verrichtingen van dit vliegtuig en zij zouden het voorts hoogelijk op prijs stellen, uiteraard eveneens indien zulks uitvoerbaar zoude blijken, na afloop van den oorlog bedoeld vliegtuig, c.q. de resten daarvan, als monument in Suriname te zien opgesteld, voor welk een en ander ik hierbij reeds nu de tusschenkomst van Uwe Excellentie moge inroepen.
De Gouverneur van Suriname,

Waarom Spitfires? De Spitfire was het meest succesvolle Britse jachtvliegtuig in de strijd tegen de Duitse luchtmacht die Engeland onophoudelijk bestookte. Dit type gevechtsvliegtuig werd als het ware het symbool van het taaie Britse verzet tegen de Duitse aanvallen. Johan Wijngaarde, de initiatiefnemer van het Spitfire-fonds, was zo onder de indruk van de prestaties van dit vliegtuig, dat hij vond dat Suriname geen betere bijdrage aan de bevrijding van Nederland kon leveren dan door geld in te zamelen voor de koop van Spitfires. Het fonds kwam aan zijn middelen door intekenlijsten, verkoop van concardes, een Spitfireloterij en acties van burgers.

Een andere inzamelingsactie betrof het vergaren van de folie, die zich aan de binnenzijde van sigarettenpakjes bevond. Het waren

[p. 187]

vooral schoolkinderen die deze folie bijeenbrachten. De verzamelde folie werd naar Amerika verscheept waar het werd gerecycled ten behoeve van de aluminiumproduktie.

Waarom was het Surinaamse volk in al zijn geledingen zo gedreven om zich in allerlei vormen in te zetten voor de vrije wereld? Voor een goed begrip moeten wij teruggaan naar het jaar 1933, toen een besnorde, van rassewaan bezeten, maniak in Duitsland aan de macht kwam. In Suriname werd onmiddellijk, mede onder invloed van de pers, beseft dat deze man een gevaar voor de wereld vormde. Dit besef groeide toen de Nazi-horden Oostenrijk en Tsjechoslowakije binnenvielen en steeds meer bekend werd over de vervolging van Joden en linkse personen. Zo fel werd in de nieuwsbladen -Suriname beschikte in die tijd nog niet over dagbladengeageerd tegen het nazisme, dat de hoofdredacteur van ‘De Surinamer’, J.A. Morpurgo, tot een geldboete werd veroordeeld wegens belediging van het staatshoofd van een bevriende mogendheid. Hoe bevriend die mogendheid was, bleek in mei 1940.

Een ander incident was de stopzetting van advertenties door de firma Kersten, de grootste adverteerder in die dagen, in het nieuwsblad ‘Suriname’. De hoofdredacteur en uitgever van die krant, Johan Wijngaarde -beter bekend als Oom Jan- weigerde in te gaan op een aanbod van de Duitse honoraire-consul, tevens directeur van Kersten, om minder fel legen het Nazi-regime te ageren. Hij stelde bij die gelegenheid een beloning in het vooruitzicht. Het bleef niet bij een weigering, de man werd ook de deur gewezen.

Een andere stimulans voor de Surinamers om zich met de oorlog te bemoeien, waren de verknochtheid aan het Huis van Oranje en de verbondenheid met Nederland. Toen de Duitsers Nederland binnenvielen en koningin Wilhelmina naar Engeland moest uitwijken, nam de anti-Duitse stemming toe. Geen wonder dat prinses Juliana, naar Canada uitgeweken, vergezeld door prins Bernhard, bij een bezoek aan Suriname tijdens de oorlog, zeer enthousiast werd verwelkomd.

Samenvattend kan worden vastgesteld dat Suriname binnen de beperkte mogelijkheden waarover het land beschikte, een waardevolle bijdrage aan de geallieerde oorlogsinspanning heeft geleverd. Suriname vraagt niet om erkentelijkheid, wel om erkenning waaraan het helaas schromelijk heeft ontbroken. Tegelijkertijd moet ons Surinamers een gevoel bekruipen van voldoening en dankbaarheid dat wij in de gelegenheid zijn geweest Nederland de helpende hand te reiken.

Percy Wijngaarde, geboren op 27 augustus 1915 te Paramaribo, volgde de achtjarige MULO (Hendrikschool) en haalde in 1933 het diploma. Hij kwam in 1935 in dienst van het nieuwsblad ‘Suriname’ (later dagblad) en bleef als journalist actief tot 1 januari 1971 toen het blad ophield te bestaan. Wijngaarde werd in april 1971 benoemd tot consul-generaal met standplaats Georgetown, Guyana. Na de onafhankelijkheid van Suriname werd hij in 1976 benoemd tot ambassadeur in Caracas, Venezuela. Zijn diplomatieke loopbaan werd beëindigd in 1980 als consul-generaal in de Nederlandse Antillen. Percy Wijngaarde was van 1947-1950 lid van de Staten en maakte deel uit van de Surinaamse delegatie naar de eerste Rondetafel Conferentie tussen Nederland, Suriname en de Nederlandse Antillen in Den Haag.