OSO. Tijdschrift voor Surinaamse taalkunde, letterkunde en geschiedenis. Jaargang 14

[p. 133]

[Nummer 2]

Sylvia van Horn-Gooswit
Suriname en de Tweede Wereldoorlog
Een inleiding

Het thema ‘Suriname en de Tweede Wereldoorlog’ heeft de afgelopen jaren minimale aandacht in Nederland gekregen. Het negeren door de Nederlandse overheid van de Surinaamse oorlogsbijdrage doet pijn. De Surinaamse bevolking was over het algemeen zeer Oranje-gezind en heeft dat op allerlei manieren kenbaar gemaakt. Surinamers wilden graag voor Nederland vechten. Ook in Nederland. Dat werd hun niet toegestaan. Wel mochten zij in het toenmalige Nederlands-Oost-Indië op de vuist met de Japanners.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog is door Suriname zowel materieel, moreel, militair, humanitair als oorlogsrechtelijk, steun verleend aan Nederland. De wijze waarop, de vorm en mate waarin deze hulp geboden werd, zal door diverse auteurs uit de doeken worden gedaan. Voor Suriname zelf, als samenleving, luidde de Tweede Wereldoorlog veranderingen in die een omslag betekenden op economisch, sociaal, cultureel en politiek gebied.

Tot 1940 had Suriname een plantage-economie. Landbouwprodukten moesten geld in het laadje brengen. In de oorlog veranderde deze situatie. Amerika had Engeland de levering van materieel gegarandeerd. Om deze belofte gestand te doen, werd onder andere de bauxietwinning in Suriname opgevoerd. Tussen 1940 en 1943 leverde Suriname ongeveer 65% van de Amerikaanse behoefte aan bauxiet, de grondstof voor aluminium. Vliegtuigen hebben een cruciale rol gespeeld in de Tweede Wereldoorlog. Bauxiet, veel bauxiet was nodig. Ter bescherming van de bauxietmijnen werden tweeduizend Amerikaanse militairen in Suriname gelegerd.

Dit alles had gevolgen voor de plantagelandbouw. Door de actieve oorlogvoering in Europa gingen afzetmarkten verloren. De opgevoerde bauxietwinning in Suriname bood arbeiders geregeld werk tegen een hoger loon. Met gevolg was dat veel arbeiders naar de bauxietstadjes Moengo en Paranam en naar Paramaribo migreerden. De mijnbouw werd de kurk waarop Suriname begon te drijven.

De oorlog waarin Nederland verzeild geraakte, de opgevoerde bauxietwinning en de daaraan gekoppelde stationering van Amerikaanse soldaten in Suriname had ook op sociaal gebied haar weerslag. In totaal zijn vijfduizend Surinamers gemobiliseerd geweest, waaronder een honderdtal vrouwen.

De werkgelegenheid kreeg een extra stimulans, omdat Surinaamse arbeiders werden ingezet bij het delven van bauxiet, bij het aanleggen van de vliegvelden Zanderij en Zorg en Hoop, bij de bouw van wegen vanuit Paramaribo naar deze vliegvelden, bij de bouw van woonbarakken voor de militairen, en bij het bouwen van schuilkelders. De Amerikanen betaalden hoge lonen. De welvaart steeg, maar was echter niet voor iedereen toegankelijk.

Vóór de oorlog was Suriname vooral gericht op Europa, met name op Nederland. Door de komst van de Amerikaanse militairen maakten Surinamers kennis met de Amerikaanse cultuur van ice-cream, chewinggum, jazz en jeans. Aanvankelijk gold deze nieuwe oriëntatie vooral de beter gesitueerden. Financieel ging het Suriname voor de wind.

[p. 134]

Door de gestegen inkomsten was de kolonie eindelijk in staat zichzelf financieel te bedruipen. Gevolg was een Aha-Erlebnis in de trant van ‘wij kunnen onszelf bedruipen, dus ook besturen.’ De kiem van de politieke bewustwording had wortel geschoten.

De komst van de Amerikaanse soldaten met hun soldij in dollars uitbetaald had ook negatieve kanten. De prijzen stegen. Voor mensen met een vast salaris, ambtenaren en onderwijzers bijvoorbeeld, was de oorlog een ware ramp. Zij konden met moeite het hoofd boven water houden. In de Surinaamse samenleving werd de inkomensongelijkheid duidelijk zichtbaar. De Yankee-dollar was van onbetwistbare invloed op de groei van prostitutie en criminaliteit. Ben Scholtens merkte daarover op: ‘Oktober 1943 worden tijdens een razzia zo'n 160 personen opgepakt en geïnterneerd. Het betreft vooral souteneurs, prostituées en kleine criminelen’ (Scholtens 1985: 22).

In de bundel Reizen en stilstaan zegt Hugo Pos over hetzelfde fenomeen: ‘Gedenkwaardig is het bezoek dat Prins Bernhard, als bevelhebber van de Nederlandse strijdkrachten, op 24 oktober 1942 aan Suriname brengt ... Gouverneur Kielstra, law and order in hart en nieren, grijpt het bezoek van de Prins aan om Paramaribo te bevrijden van de talloze hoeren, die de stad de allure van klein Babylon geven. Na overleg met de Territoriaal-commandant valt het besluit om ze vlak voor de komst van de Prins allemaal op te pakken en tijdelijk op de verlaten cacao-plantage Katwijk af te zonderen... 's Avonds op het afgesproken uur verschijnen militaire open trucks voor de bioscopen en bars, waar de vrouwen zich plegen op te houden. Onder luid misbaar worden ze naar gereedstaande vrachtauto's gesleept. Binnen een paar uur is de stad schoon’ (Pos 1988: 48-49).

Geconcludeerd kan worden dat de periode van de Tweede Wereldoorlog voor Suriname op velerlei gebied markant geweest is. De artikelen in dit nummer getuigen daarvan.

Litteratuur

Mc Leod, Cynthia, 1993 ‘Herinneringen: Suriname - oorlog - Holland - Suriname.’ Oso, Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde, Cultuur en Geschiedenis 12 (1): 110-113.

Pos, Hugo, 1988 Reizen en stilstaan. Haarlem: In de Knipscheer.

Scholtens, Ben, 1985 ‘Politieke ontwikkelingen in Suriname tijdens de Tweede-Wereldoorlog.’ Oso, Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde, Cultuur en Geschiedenis 4 (2): 221-237.

Scholtens, Ben, 1986 ‘Suriname en de Tweede-Wereldoorlog.’ Suralco Magazine 18 (1): 16-25.

IJzermans, Jan, 1987 ‘Ontstaan en ontwikkeling van de Creoolse populaire muziek in Suriname, 1800-1940.’ Oso, Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde, Cultuur en Geschiedenis 6 (1): 49-66.