OSO. Tijdschrift voor Surinaamse taalkunde, letterkunde en geschiedenis. Jaargang 13

[p. 43]

André Schoorl
Surinaamse Indianen in Nederland

Tot voor kort was er nauwelijks iets bekend over de woon- en leefsituatie van de Surinaamse Indianen in Nederland. De laatste jaren neemt de aandacht voor de specifieke problemen van deze etnische groepering iets toe. In opdracht van de stichting landelijke federatie van welzijnsorganisaties voor Surinamers heeft Research voor beleid een kortlopend onderzoek uitgevoerd naar de positie van de Surinaamse Indianen in Nederland. Doelstelling van het onderzoek was meer inzicht te krijgen in de behoeften van de Surinaamse Indianen en de eventuele problemen die zij ondervinden in het verbeteren van hun maatschappelijke positie. Dit artikel vat de resultaten samen.

Onder de ongeveer 200.000 Surinamers die momenteel in Nederland wonen, bevinden zich ook diverse Surinaamse Indianen. Het merendeel van hen behoort tot het Caraïbische volk. Daarnaast is er ook een groot aantal Indianen dat zich tot de Arowakken rekent. Vanaf de jaren zeventig is er een grote groep Surinaamse Indianen uit politieke en/of economische overwegingen naar Nederland gekomen.

Er kunnen twee verschillende migrantenstromen onderscheiden worden: De eerste wordt gevormd door Indianen die vanuit Paramaribo naar Nederland zijn gekomen; de Stads-Indianen. Missie en zending hebben een grote rol van betekenis gespeeld bij de vorming van deze mensen en hun besluit om naar Nederland te gaan. Een deel van hen is door de missie als kind weggehaald bij de eigen ouders en opgevoed in voogdijgezinnen. In Suriname staan deze mensen bekend als ‘kweekjes’. Een ander deel van de Stadindianen was werkzaam in de hoofdstad als huishoudhulp, verpleeghulp of in ander dienstverlenende beroepen. Vaak hebben deze Indianen hun contacten met de Indiaanse dorpen grotendeels verloren. Zij zijn meer georiënteerd op het leven in de grote stad.

De tweede migratiestroom bestaat uit Indianen die rechtstreeks vanuit de dorpen in het binnenland naar Nederland zijn gekomen. Deze stroom kwam op gang na de onafhankelijkheid van Suriname in 1975. Deze Indianen zijn voornamelijk naar Nederland gevlucht als gevolg van de oorlogssituatie in WestSuriname en de slechte economische situatie waarin men verkeerde.

Door enkele woordvoerders uit de Surinaams-Indiaanse gemeenschap wordt geschat dat het aantal Surinaamse Indianen in Nederland momenteel ongeveer 2000 bedraagt. Er komen binnen de Indiaanse gemeenschap geregeld gemengde huwelijken voor, zowel tussen Indianen en leden van de overige Surinaamse ethnische groepen in Suriname (met name Creolen en Javanen) als tussen Indianen en Nederlanders. Wanneer we ook de kinderen uit gemengde huwelijken (een indiaanse vader of moeder), die zich tot de indiaanse gemeenschap rekenen, betrekken in de schatting, wonen er zo'n 2500 à 3000 Indianen in Nederland, waarvan ongeveer 60 à 70% jonger dan 30 jaar. Volgens voornoemde woordvoerders wonen er meer vrouwen dan mannen in Nederland. Vaak zijn de vrouwen uit onvrede met hun situatie in Suriname (huwelijk, werksituatie) alleen of met de kinderen naar Nederland gekomen. Anderen werden uitgenodigd door Nederlandse mannen die ze hebben leren kennen in Suriname.

De Surinaamse Indianen zijn in het kader van het in Nederland gevoerde spreidingsbeleid op verschillende plaatsen in Nederland gehuisvest. Hierbij is een concentratie van Indianen waarneembaar in en rondom de

[p. 44]

grote steden zoals Rotterdam, Amsterdam, Utrecht, de regio Lelystad/Emmeloord en de regio Noord-Brahant (Breda, Tilburg en Eindhoven).

Het is moeilijk inzicht te krijgen in de maatschappelijke positie van de Surinaamse Indianen in Nederland. De Surinaamse Indianen staan niet als aparte etnische groepering in Nederland geregistreerd. Bovendien zijn er Indianen met de Nederlandse en Surinaamse nationaliteit. Op basis van gesprekken met sleutelfiguren uit de Surinaams indiaanse gemeenschap kunnen wel indicaties verkregen worden van de positie van de Surinaamse Indianen. Volgens enkele woordvoerders is er in de indiaanse gemeenschap in Nederland sprake van een achterstandspositie op de terreinen onderwijs, arbeid en welzijn. Deze achterstandspositie manifesteert zich voornamelijk bij de groep vrouwen, ouderen en jongeren.

De onderwijssituatie van de indiaanse ouderen wordt gekenmerkt door een, over het algemeen, laag onderwijsniveau. Onder de groep ouderen komt nog veel analfabetisme voor en veel oudere Indianen kunnen geen goed Nederlands lezen en schrijven. Dit betekent dat men hulp nodig heeft voor het verkrijgen van informatie, het invullen van formulieren, etc. Geschat wordt dat 90% van de indiaanse ouderen boven de 50 jaar werkloos is. Als gevolg van het lage opleidingsniveau, de slechte beheersing van de Nederlandse taal en de hoge werkeloosheid, bevinden veel ouderen zich in een sociaal isolement. Zij kunnen alleen terugvallen op de eigen familie en indiaanse kennissen. Door het gevoerde spreidingsbeleid van de Nederlandse overheid wonen veel familieleden en kennissen in andere steden in Nederland, waardoor men veel moet reizen om hen te bezoeken. Ook maken veel Surinaams indiaanse ouderen nauwelijks gebruik van de Nederlandse gezondheidszorg. Men vertrouwt veelal op de eigen kruiden en geneesmiddelen, voor zover die verkrijgbaar zijn in Nederland. Veel oudere Surinaamse Indianen hebben psychosomatische klachten. Doordat het ziektebeeld van Surinaamse Indianen veelal afwijkt van de bekende ‘westerse’ ziektebeelden, wordt een enkele keer een familielid in Suriname geconsulteerd.

Er is sprake van een hoog uitvalpercentage van de indiaanse jongeren op Nederlandse scholen. Bijna 80% van de jongeren heeft alleen lager onderwijs gevolgd. De doorzetters hebben MAVO of een lagere beroepsopleiding. De redenen hiervoor houden verband met de andere culturele achtergrond van de indiaanse jongeren. Doordat de indiaanse vaardigheden en normen en waarden afwijken van de Nederlandse cultuur, vinden de jongeren nauwelijks aansluiting bij het Nederlandse onderwijssysteem. In tegenstelling tot het Nederlandse onderwijs is het indiaanse onderwijs bijvoorbeeld veel meer op het individu gericht. Deze eigen normen en waarden van de Indianen worden in het Nederlandse onderwijs te weinig onderkend, hetgeen tot gevolg heeft dat veel indiaanse jongeren knelpunten ervaren in het onderwijs. Zij kunnen moeilijk terugvallen op de hulp van de ouders omdat deze vaak onbekend zijn met het Nederlandse onderwijs. Veel jongeren verlaten bovendien voortijdig de school en gaan op zoek naar werk.

Als gevolg van het geringe onderwijsniveau is de arbeidspositie van de indiaanse jongeren erg zwak. Er is sprake van een hoge werkloosheid. Geschat wordt dat 60% van de indiaanse jongeren werkloos is. Veel jongeren die afkomstig zijn uit Surinames rurale gebieden, hebben vaardigheden ontwikkeld (zoals het werk in de bosbouw in Suriname) die nauwelijks bruikbaar zijn in Nederland. Daarnaast worden de indiaanse jongeren bij het zoeken naar een baan regelmatig geconfronteerd met discriminatie. Doordat de Indiaan over het algemeen een trots persoon is met een groot gevoel van eigenwaarde, nodigen dit soort ervaringen niet uit tot een

[p. 45]

intensief zoekgedrag naar banen. Doordat veel jongeren zich buitengesloten voelen ten opzichte van de Nederlandse samenleving vindt er vaak een heroriëntering plaats op de eigen culturele ‘wortels’. Dit geld ook voor de jongeren uit gemengde huwelijken. In samenwerking met de ouderen uit de indiaanse gemeenschap willen veel jongeren zich de indiaanse cultuur eigen maken en behoeden voor uitsterven. Dit uit zich, onder meer, in de indiaanse schilderkunst, dansen en het leren van de eigen taal.

Er zijn in Nederland relatief veel alleenstaande indiaanse vrouwen. Deze vrouwen hebben hun partner verlaten of zijn meegekomen met een Nederlands gezin (‘kweekjes’). Het merendeel van deze vrouwen is ouder dan dertig jaar. Met name bij deze groep van vrouwen doen zich problemen voor. Deze vrouwen hebben nauwelijks een opleiding gevolgd en beheersen de Nederlandse taal onvoldoende. De meeste vrouwen zijn werkloos en hebben een bijstandsuitkering. Sommigen werken af en toe als hulp in de huishouding. Doordat zij alleen met de kinderen leven en verspreid door het land wonen, leiden ook zij een geïsoleerd bestaan. De vrouwen zijn vaak ontworteld van de eigen familie en/of etnische groep en hebben problemen bij het functioneren in de Nederlandse samenleving, de opvoeding van kinderen, etc. Zij hebben nauwelijks contact met andere vrouwengroepen of instellingen in de regio uit vrees niet begrepen te worden. Soms raadplegen de vrouwen andere Indiaanse vrouwen omdat zij zich bij hen vertrouwd voelen. De Indiaanse vrouwen vormen evenwel een dynamische groep binnen de Indiaanse gemeenschap.

Een deel van de Indianen is georganiseerd in een achttal sociaal-culturele verenigingen. Deze verenigingen zijn Tukayana, Wayonong, Paramu (Tilburg), Paramu (Breda), Ikyoshi, Jamore. Daarnaast zijn er enkele stichtingen die naast sociaal-culturele activiteiten ook activiteiten hebben als voorlichting over Indianen en het opzetten van projecten. Voorbeelden van deze laatste verenigingen zijn Wayamu en Yarowato. De meeste verenigingen hebben financiële en organisatorische problemen en kampen met een gebrek aan een eigen ruimte waar men samen kan komen.

Voor het verbeteren van de maatschappelijke positie van de Surinaamse Indianen bestaat behoefte aan ondersteuning. De eigen sociaal-culturele verenigingen kunnen slechts marginaal bijdragen aan hun emancipatieproces. De meeste sociaal-culturele verenigingen zijn hiervoor te beperkt van omvang. Ook de spreiding van de Surinaamse Indianen in Nederland bemoeilijkt de communicatie tussen zowel de leden van de vereniging als de verenigingen onderling. Door de spreiding van de leden is het bovendien voor de verenigingen moeilijk toegang te krijgen tot gemeenten, algemene en categoriale instellingen voor ondersteuning en subsidies. De sociaal-culturele verenigingen zijn evenwel van groot belang voor de indiaanse gemeenschap. Het zijn de enige organisaties die binding hebben met de Surinaamse Indianen in Nederland. Alleen via deze verenigingen kan informatie verkregen worden over hun situatie. Daarnaast vervullen deze verenigingen een belangrijke rol bij het vormgeven van de indiaanse identiteit en het beleven van de eigen cultuur. Indien geen steun gegeven wordt aan deze organisaties dreigt de Indiaanse cultuur in Nederland uit te sterven.