OSO. Tijdschrift voor Surinaamse taalkunde, letterkunde en geschiedenis. Jaargang 12

[p. 148]

(Uit J.G Stedman, Narrative of a Five-years' Expedition against the Revolted Negroes of Surinam, in Guiana on the Wild Coast of South-America; from the Year 1772, to 1777. London: J. Johnson and J. Edwards, 1796.)

[p. 149]

Hans Ramsoedh
Uit de schaduw

Het elfde colloquium van de stichting IBS was gewijd aan de oudste bewoners van Suriname, de Indianen. De keuze van dit thema was niet toevallig. Immers in oktober 1992 was het vijfhonderd jaar geleden dat Columbus de nieuwe wereld bereikte. 1992 is om die reden uitgeroepen tot het Columbusjaar, een jaar waarin vrij veel aandacht werd besteed aan de Indiaanse volkeren in de Amerika's. Voor IBS vormde het Columbusjaar aanleiding de Surinaamse Indianen uit de schaduw te halen.

Enkele decennia geleden zou de naam Columbus geen aanleiding hebben gegeven tot protesten. In de jaren negentig is de nobele hetd uit onze schoolboekjes onttroond en tot veel minder bewonderenswaardige proporties teruggebracht. De mythe van Columbus vertegenwoordigt voor velen, en zeker niet op de laatste plaats de Indianen zelf, het verleden van lelieblank overwicht. Zij benadrukken dat het Columbus was die de genocide begon, waardoor tweederde deel van de inwoners van het Amerikaanse continent werd verdelgd. Zijn reizen voor verovering en kolonisatie legden het fundament voor de slavenhandel en de moderne slavernij. Eén ding is in het zogeheten Columbusdebat duidelijk geworden: We maken van Columbus de persoon die we willen dat hij is. Volgens de humanisten uit de Renaissance was hij nog een onbevooroordeelde ontdekkingsreiziger. Door een van zijn biografen werd hij als een groots zeeman en een ziener beschouwd, de brenger van Christelijke beschaving over de oceaan. Het nieuwe revisionisme, ontstaan als reactie op de heiligenverering van Columbus, ziet in hem de belichaming van alle politieke, spirituele en ecologische zonden; Columbus als het symbool van de vermoorde onschuld.

De metamorfose die de persoon van Columbus heeft ondergaan, hing onder meer samen met de discussie over de betekenis van het jaar 1492. Deze discussie was geen academisch onderonsje van een paar historici en filosofen. In feite was het er een over de identiteit van een continent met vèrreikende politieke implicaties. Over één ding was men het in de Columbus-discussie in en buiten Latijns-Amerika eens: Het in Spanje gebezigde woord ‘viering’ was niet op zijn plaats. Er viel in 1992 misschien iets te herdenken - en over hetgeen herdacht moest worden, ging de discussie - maar te vieren viel er niets.

Het door IBS georganiseerde Indianen-colloquium had niet de bedoeling de zoveelste Columbus-discussie aan te zwengelen. Het beoogde Surinaamse Indianen uit de schaduw te halen en kennis te maken met aspecten betreffende cultuur en geschiedenis van een aantal Indiaanse groepen. Daarbij is geenszins gestreefd naar volledigheid.

Ondanks pionierswerk van een aantal archeologen, en ondanks de boeiende bijdrage van Arie Boomert in deze OSO, is weinig bekend over de Surinaamse geschiedenis van vóór 1500. Zeker is dat rond 1500 aan de kust zowel Caraïben als Arowakken woonden. Het is niet bekend hoeveel Arowakken en Caraïben er bij het begin van de Europese kolonisatie in Suriname leefden. Just Wekker is van mening, men leze zijn boeiende artikel, dat in Suriname in deze periode helemaal geen Arowakken woonden. Anders dan elders in Amerika zijn de Indianen in Suriname niet op grote schaal uitgeroeid. Tussen de eerste kolonisatoren, de Engelsen, en de Indianen heersten aan-

[p. 150]

vankelijk vriendschappelijke betrekkingen. Die relatie verslechterde echter vrij snel. De expansiedrift van Engelse en later Nederlandse kolonisten dreef de oorspronkelijke bewoners van de kustvlakte steeds meer terug.

In deze beginperiode trachtten de planters nog Indianen tot ‘rode slaven’ te maken. Dit aantal is echter nauwelijks van enige importantie geweest. In toenemende mate werden de plantages geconfronteerd met aanvallen van Indiaanse zijde. Deze aanvallen betekenden dan ook een ernstige bedreiging voor de beginnende plantage-economie. De toenmalige gouverneur Van Aerssen van Sommelsdijck trachte de vijandige Indianen te pacificeren door het sluiten van een vrede in 1686. Zowel in het artikel van Just Wekker, als in dat van Frank Dragtenstein, wordt op deze episode uit de Surinaamse geschiedenis ingegaan. Een verdrag bood de Indianen de status van ‘vrije lieden’. Om deze overeenkomst een extra dimensie te geven nam de gouverneur een Indiaanse vrouw als ‘bijwijf’. Onduidelijk is in hoeverre het voorbeeld van de gouverneur onder de kolonisten navolging vond. Sedertdien werkten Indianen samen met de kolonisten tegen een andere bedreiging te weten de zich in de binnenlanden van Suriname vormende gemeenschappen van wegegelopen slaven (Marrons).

In OSO 1992 (2) (blz. 120-121) beschrijft Sylvia de Groot een scala aan gedragspatronen van de zijde der Indianen op de plantagekolonie in het algemeen en de Marrons in het byzonder. Naast de Indiaanse bijdrage in de vorm van hulptroepen in het koloniale leger in de strijd tegen de rebellerende weggelopen slaven hadden de relaties tussen Indianen en de Marrons echter ook een andere kant: het onderhouden van economische en vriendschappelijke betrekkingen. Toen in de achttiende eeuw door het koloniaal bestuur vredesverdragen met verschillende Marrongroepen werden gesloten, nam de betekenis van de Indianen als bondgenoten af. Van omstreeks 1800 tot aan het begin van de twintigste eeuw namen zij in Suriname een perifere plaats in.

Op het ogenblik vormen de Indianen een kleine minderheid binnen de totale bevolking van Suriname. Volgens de laatste demografische gegevens beschouwen plusminus 10.000 van de bijna 400.000 Surinamers zich als Indiaan. De Surinaamse Indianen behoren tot een vijftal groepen die naar taal, cultuur en domicilie van elkaar verschillen. In de kuststreek wonen de Caraiben (Kalinja) en de Arowakken (Lokonó); beide groepen, die te zamen circa tachtig procent van de Surinaamse Indianen vormen, worden gerekend tot de benedenlandse Indianen. Deze sedentaire bewoners van de riviermondingen zijn vanouds gericht op de visvangst. Zij zijn in merendeel, als gevolg van de aktiviteiten van de katholieke missie, belijders van het katholicisme. In de loop van de eerste helft van de twintigste eeuw begon onder deze benedenlandse Indianen een inkapselingsproces in de stedelijke verwesterde kultuur.

Ongeveer de helft van de benedenlandse Indianen woont in Paramaribo. Deze Indianen onderscheiden zich in hun leefwijze niet of nauwelijks van de overige stadsbewoners, zij het dat de meesten tot de laagst betaalde loonarbeiders behoren. De andere hetft woont in Indiaanse dorpen in de kustvlakte. In al die dorpen is de invloed van de westerse kultuur en techniek bespeurbaar.

Noch in de koloniale tijd, noch daarna heeft de overheid in Paramaribo zich met de Indianen bemoeid. Hun perifere status en hun geringe aantal zijn hieraan debet. Wel probeerde de overheid haar gezag in de dorpen in de kustvlakte te verstevigen door de aanstelling van door de bevolking gekozen dorpshoofden.

Dieper in het binnenland aan de Lawa, de Tapahony en de Coeroeni wonen de Akurio, de Trio en de Wayana. Zij worden

[p. 151]

gerekend tot de bovenlandse Indianen. Bij hen is de jacht belangrijk, al vormen voor sommige groepen visvangst en landbouw belangrijke bestaansbronnen. Bij de bovenlandse Indianen is de oude levenswijze het meest in stand gebleven. Tot de jaren zestig hadden zij slechts sporadisch kontakt met westerlingen. Kontakten onderhielden zij wel met Bosnegers, met wie zij ruilhandel bedreven. Hun betrekkelijk isolement werd doorbroken door kontakten met en aktiviteiten van Amerikaanse en Surinaamse zendingsgenootschappen. Een van de doelstellingen van de zending was het bevorderen van een sedentaire levenswijze en dat deze Indianen zich zouden concentreren in enkele vaste dorpen waar zendingsposten waren. Dit plan lukte wel met de Trio's, maar niet met de Wayana's. Bijna alle Trio's (circa 900 in totaal) wonen in twee dorpen: Alalaparoe aan de Coeroeni-kreek en Peleloe Tepoe aan de Boven-Tapahony. De Wayana's (circa 600 in totaal) wonen nog steeds in semi-permanente dorpjes aan de Tapanahony en de Lawa. Van alle Surinaamse Indianen houden zij het meest vast aan hun oude gebruiken en gewoonten. Eind jaren zestig kwamen de zendelingen in kontakt met de nomadische Akurio's (circa 100 in totaal). Omdat de Akurio's en de Trio's elkaar konden verstaan, probeerden de zendelingen de Akurio's te integreren in het Trio-dorp Peleloe Tepoe. Een deel van de Akurio's paste zich aan de nieuwe levenswijze aan, een ander deel persisteerde in het oude bestaan. Als gevolg van de kontakten met de zending zijn de bovenlandse Indianen voor het merendeel protestant, al komen hun eigen rituelen, in allerlei gradaties, nog altijd voor.

Als gevolg van socio-culturele veranderingen binnen de Indiaanse gemeenschappen in Suriname dreigt de Indiaan uit het Surinaamse bewustzijn te verdwijnen. De oudste steen uit het Surinaamse kulturele mozaiëk dreigt zijn kleur te verliezen. De laatste jaren is onder Indiaanse jongeren in Suriname en in Nederland een sterke neiging tot herleving van Indiaanse waarden bespeurbaar. In politiek opzicht hebben sedert 1987 bepaalde Indiaanse groepen, die zich Toecayana's noemen, in Suriname zich door hun gewapende opstand tegen de regering nadrukkelijk gemanifesteerd. Zowel binnen als buiten de eigen groep bestaan echter enige twijfels over de authenticiteit van deze manifestatie.

In dit OSO thema-nummer laten diverse auteurs hun licht schijnen over aspecten van een aantal Indiaanse groepen. Deels zijn de artikelen nadere uitwerkingen van de op het colloquium gehouden inleidingen, deels andere bijdragen van kenners op het terrein van de Surinaamse Indianistiek.