OSO. Tijdschrift voor Surinaamse taalkunde, letterkunde en geschiedenis. Jaargang 9

[p. 99]

Recensies

Mutyama. Surinaams tijdschrift voor cultuur en geschiedenis. Jaargang 1, nummer 1, februari 1990. Amsterdam, Sranan Buku. 128 pagina's, f.25,- (inclusief verzendkosten).

Er is een nieuw Surinaams tijdschrift, Mutyama, Surinaams tijdschrift voor cultuur en geschiedenis. De naam betekent ‘regenboog’. Het eerste nummer is verschenen op 3 februari 1990, de sterfdag van Henny de Ziel (Trefossa) vijftien jaar geleden, en is geheel gewijd aan deze dichter. Trefossa na wan njoen kari is de ondertitel van dit eerste nummer.

Mutyama 1/1 bevat een herdruk van Trotji uit 1957, de eerste bundel Sranan poëzie, en van de ‘Tra poewema’, verspreide gedichten die ook in Ala poewema foe Trefossa (1977) waren gepubliceerd; dagboekfragmenten, verhalen en beschouwingen van de dichter. Dankzij de medewerking van mevrouw Hulda de Ziel-Wasser kon er tot nu toe niet gepubliceerd materiaal worden opgenomen; de redactie heeft voorts gebruik mogen maken van foto's uit de persoonlijke collectie van Henny de Ziel. Behalve teksten van de dichter zelf, bevat het nummer herinneringen van mensen die Henny de Ziel van nabij gekend hebben, en beschouwingen over het werk van de dichter.

Hiermee is dit eerste nummer van Mutyama een prachtige herdenkingsuitgave geworden. Daar staan ze weer, al die vertrouwde en telkens weer verrassende gedichten, al die regels die al zo vaak geciteerd zijn en maar niet versleten raken.

De gedichten krijgen een extra dimensie door de dagboekfragmenten. Enkele hiervan stonden ook al te lezen in Ala poewema (in het door R. Klimsop geschreven levensbericht). Het is een jongen van 16-19 jaar, die deze gedachten aan het papier heeft toevertrouwd: ‘In de laatste tijd begin ik in te zien dat alles wat met mij gebeurt, slechts opvoedingsmiddelen zijn om te verhoeden dat ik een zijweg zou inslaan. Alles wordt hoe langer, hoe duidelijker en 'k voel diep in mijn ziel, dat ik een roeping heb, maar durf 't nog niet met zekerheid zeggen, vooral wanneer ik aan mijn eigen zwakheid denk. 'k Heb zoo'n gevoel alsof een groot werk op mij wacht.’ (15 juli 1933). ‘Plotseling en machtig duikt de drang naar boven om van het alledaagse weg te vluchten naar een verre vreemde wijdopen plaats... Ver, kilometers ver van de stad wil ik zijn’ (3 januari 1935). ‘Buiten de werkelijkheid staande weet je 't wel dat de toestanden slecht zijn, maar je hebt nog altijd een stiekume hoop, en daarom is 't des te pijnlijker plotseling zelf in de ruwe realiteit van teleurstelling te staan. En dan pas ga je - als je van goeie wil

[p. 100]

bent - doordringen tot de kern van 't banaal gezegde: zoo lang er leven is, is er hoop. Hoop in de gelegenheid gesteld te worden, om als mensch tot volle ontplooiïng te komen. Niet bekneld te worden, door de tijdsomstandigheden.’ (14 juni 1935). ‘Niet alleen verstandelijke kennis maakt den onderwijzer. Zichzelf vormen tot mensch!’ (27 juli 1935). ‘...wij zijn geroepen te leven!... Ik weet 't zal ontzettend moeilijk gaan in de wereld om dit standpunt te handhaven en er zullen misschien tijden komen van neerslachtigheid, maar dan zal 't in mij naar boven bruisen, ik ben geroepen te leven!... wij verstaan nu en begrijpen: Geen gezucht van och en ach, want voor “de ziel” zijn och en ach kiemen van een gevaarlijkste ziekte.’ (25 augustus 1935). ‘De groenhartboom aan de Kraskreek, die gisteren zag, zal ik nooit vergeten. Het plotselinge prachtige geel temidden van 't eentonige groen en daarboven uitstekend met als achtergrond de hemel, blij-blauw en helderwit.’ (31 october 1935).

De verhalen van Trefossa die in Mutyama zijn herdrukt zijn: ‘Maanavonden’ en de vertaling daarvan in het Sranan, ‘Owroekoekoe ben kari’; en ‘Maharadji’, een teder vertelde herinnering aan een gebeurtenis in de eerste klas. Voor het eerst gepubliceerd is ‘Papa Willem Vyent vertelt’, waarin De Ziel een stukje ‘oral history’ heeft vastgelegd, en ‘Winner’, een dialoog in het Sranan op het motief van het bekende gedicht ‘Boerke Naas’ van Guido Gezelle. Ik heb enige twijfel of dit laatste stuk wel een gelukkige keus is. Dan zijn er De Ziel's beschouwingen. Deze laten het meest expliciet Henny de Ziel's visie op taal, cultuur, identiteit en emancipatie zien. De opname ervan in Mutyama is buitengewoon waardevol, want voorzover deze beschouwingen al gepubliceerd waren, dan toch niet in makkelijk toegankelijke publikaties. Dit geldt bijvoorbeeld voor zijn belangrijke (destijds geruchtmakende) rede op het Congres van Taalleraren in december 1963, ‘Over de normering van de Surinaams-Nederlandse idiotismen’; het behoort tot de helderste stukken over taal en cultuur die ik ken. Ook het beleidsstuk dat hij als direkteur van het Cultureel Centrum Suriname in 1957 schreef over de specifieke opgave van een bibliotheek in een ontwikkelingsland als Suriname (‘De funktie van het boek ten opzichte van de lezer’), getuigt van inzicht in cultuur en de specifieke culturele situatie van Suriname: ‘Niet het denken en doen als anderen bezorgt ons een eigen cultuur. Hierdoor kunnen we ons hoogstens een tamelijk goed gelijkende vorm verwerven, zonder werkelijk levende inhoud. De import kan bevruchtend werken, het is echter de creatie of uitbouw van iets eigens, dat cultuur maakt tot eigen cultuur. We mogen, en moeten zelfs, ons openstellen voor wat de ingevoerde literatuur ons te zeggen heeft; wij kunnen er informatie, inspiratie en recreatie uit putten; maar willen wij een eigen cultuur, dan moeten wij ons nooit laten verleiden tot klakkeloze imitatie.’ Niet eerder gepubliceerd was de scriptie die De Ziel schreef voor zijn akte Nederlands L.O., ‘Van Neger-Engels tot Sranantongo’.

[p. 101]

Trefossa. Foto op het omslag van het eerste nummer van Mutyama (collectie H.F. de Ziel).

[p. 102]

En dan bevat dit nummer, naast al dit werk van Trefossa zelf, de getuigenissen van mensen die hem hebben meegemaakt. De rede die prof. Jan Voorhoeve bij de begrafenis van Henny de Ziel heeft uitgesproken: ‘Het zal u misschien vreemd in de oren klinken, vrienden van Henny de Ziel, van zo'n vredelievend man als Henny was, dat ik hem toch in de eerste plaats zie als een vrijheidsstrijder.’ Alleen al vanwege deze rede, die van de cassetteband is afgeschreven, is dit nummer van Mutyama een uniek document. Maar ook om de herinneringen aan Trefossa's persoonlijkheid van Thea Doelwijt, Noor Nelom (‘Toen mijn zoon geboren werd kreeg ik een kaart van Henny waarop hij schreef: “Voed hem op als een vrij mens.” Dat was Henny.’), Jacques Grando, Adelia Belfor. En om het prachtige ‘In gesprek met Hulda de Ziel-Walser’ van Ida Maria Chin.

Tenslotte zijn er de beschouwingen over het werk van Trefossa. Van Albert Helman is de analyse van een van Trefossa's latere gedichten, ‘Humor in Excelsis’, herdrukt. In een mooi geschreven opstel laat Hein Eersel zien wat voor hem de kern van Trefossa's dichterschap is: ‘Wie Trefossa wil lezen (en verstaan) moet bij het gedicht Bro beginnen en telkens tot dit gedicht terugkeren.’ Het opstel van Theo Para, ‘Waarom Trefossa, juist nu?’ vind ik, tot mijn spijt, een minder geslaagde bijdrage. Het bevat veel weinigzeggende uitspraken en laat verder zien hoe Para erin slaagt in Trefossa te lezen wat hij erin wíl lezen (bijvoorbeeld een ‘fundamenteel materialistische gedachte’). Interessant is weer wel het stuk ‘Suriname, zing!’ van Ida Maria Chin, over Henny de Ziel's inspanningen met betrekking tot het Surinaamse volkslied, waaruit onder andere blijkt dat hij voorstander was van een andere melodie, gecomponeerd door de Surinaamse componist Johannes Helstone.

Er is een nalatenschap van Henny de Ziel. In Ala poewema foe Trefossa mochten we daar al iets van zien. Dankzij de medewerking van mevrouw Hulda de Ziel-Walser krijgen we er in dit nummer van Mutyama weer iets meer van te zien. Voldoende om te beseffen dat het hier om een kostbaar cultuurgoed gaat, dat met de grootste zorg bewaard moet worden en wellicht tezijnertijd - na zorgvuldig beraad over de wijze waarop - geheel of voor een groot deel uitgegeven kan worden.

Hopelijk is deze herdenkingsuitgave een inspiratie voor nieuwe analyses van Trefossa's poëzie. Een bundel beschouwingen over zijn werk, oude (zoals Voorhoeve's prachtige ‘Tweeluik van de tijd’, dat in Ala poewema staat) en nieuwe, zou een verrijking van Surinames cultuur betekenen. Ondertussen hebben we, nú al, dit nummer van Mutyama, als uniek, indrukwekkend en hoopgevend document.

[Het is te bestellen door overmaking van f.25,- op postgiro 3602603 tgv SAWO, postbus 5008, 3502 JA Utrecht, onder vermelding van Mutyama. De prijs is inclusief porto.]

[p. 103]

Literatuur:

Jan Voorhoeve (samenst.) Ala poewema foe Trefossa. Bureau Volkslectuur, Paramaribo, 1977.

Geert Koefoed