OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 7

[p. 169]

Archieven over Suriname
E. van Laar

Wat is een archief? Volgens het Lexicon van Nederlandse archieftermen, het handboek van de archivaris, is een archief het geheel van archiefbescheiden, ontvangen of opgemaakt door een instelling, persoon of groep personen. Er moet dus een verband zijn tussen de instelling en haar archief in relatie tot de uit te oefenen taken. Wanneer iemand gedrukt materiaal verzamelt over een bepaald onderwerp, dan spreken we over documentatie.

Waarom worden archieven bewaard? In de eerste plaats heeft de archiefvormer zijn stukken nog van tijd tot tijd nodig, verder zijn de stukken van belang voor rechtzoekende burgers en tenslotte kunnen ze antwoorden geven op vragen van onderzoekers en andere geïnteresseerden. Thans zijn archieven openbaar na 50 jaar. Burgers hebben recht op informatie, een verworvenheid van de westerse democratieën: onderzoekers mogen niet gehinderd worden door ideologische barrières. Voor stukken tot 50 jaar ouderdom kunnen beperkende bepalingen gelden, die meestal inhouden dat door publikatie van bepaalde gegevens zakelijke of persoonlijke belangen niet onevenredig mogen worden geschaad.

De archiefbewaarplaatsen van rijk en gemeenten zijn volgens de Archiefwet allereerst gevuld met archieven van de overheid, maar ook kan men er vele particuliere archieven vinden, die de archiefdienst in schenking of bruikleen voor minimaal twintig jaar heeft ontvangen. Particuliere archieven worden van tijd tot tijd aangeboden, maar de archivarissen nemen in deze ook zelf initiatieven. Zo voert de Tweede Afdeling van het Algemeen Rijksarchief, het Rijksarchief voor de centrale regeringsarchieven vanaf 1795, een actief acquisitiebeleid gericht op oud-politici in Nederland en oud-bestuursambtenaren in de voormalige koloniën en op verenigingen, stichtingen en bedrijven op landelijk niveau en werkzaam geweest in de voormalige koloniën.

Voor een goed begrip is een overzicht van de organisatie van het Nederlandse archiefwezen noodzakelijk. Archieven van de centrale regering: ministeries en hoge colleges van staat gaan naar het Algemeen Rijksarchief (A.R.A.) in Den Haag. Archieven van de provinciale besturen en organen en van de rijksorganen werkzaam in de provincies gaan naar het rijksarchief in de provinciehoofdstad en archieven van gemeentebesturen en gemeentelijke organen gaan naar de gemeentelijke archiefdiensten - de gemeenten zijn autonoom. In het Algemeen Rijksarchief is ook het rijksarchief van Zuid-Holland gevestigd. Het A.R.A. omvat de Eerste Afdeling: centrale regeringsarchieven van 1576 tot 1795; de Tweede Afdeling: centrale regeringsarchieven vanaf 1795, en de Afdeling Kaarten en Tekeningen, in relatie tot de archieven van de drie archiefbeherende afdelingen; het geheel ondersteund door de Afdeling Algemene Zaken.

Wat is de waarde en de betekenis van overheidsarchieven? Een dossier geeft

[p. 170]

de neerslag van het handelen van een functionaris om tot een bepaald doel te komen. Er zijn verschillende fasen te onderscheiden: een klad, een concept, een minuut en een expeditie, het geheel bij belangrijke kwesties nog uitgebreid met rapporten, verslagen en nota's. Uit al deze stukken tezamen kan men een zaak reconstrueren - natuurlijk vindt men in archieven ook series losse gegevens als persoonsgegevens en notulen van vergaderingen. Men vindt er dus alleen de gegevens die in relatie staan tot de taakopdracht van de overheidsfunctionaris of het overheidsorgaan en hun verantwoordelijkheden.

Als voorbeeld noem ik het archief van de gouverneur van Suriname sedert het in werking treden van het Statuut voor het Koninkrijk - na 15 december 1954, wanneer de gouverneur de vertegenwoordiger van de Koninkrijksregering in Den Haag en het constitutionele hoofd van de regering van Suriname is. In dit archief bevinden zich vele stukken en dossiers over zaken waarvan de gouverneur kennis moest nemen, maar waarvan de verantwoordelijkheid bij anderen lag, zodat men van hem daarin geen inbreng kan aantreffen. De onderzoeker moet dan verder zoeken in het archief van het ministerie van Opbouw, van Onderwijs enzovoort in Paramaribo.

Particuliere archieven bevatten de neerslag van het beleid van bedrijven, verenigingen en stichtingen: archieven van personen bevatten vaak veel aanvullende gegevens op de overheidsarchieven, aangevuld met dagboeken en briefwisselingen.

Thans volgt een opsomming van enige archieven in relatie tot Suriname die beheerd worden door de Eerste Afdeling van het Algemeen Rijksarchief. De uitgave De archieven in het Algemeen Rijksarchief, bijgewerkt tot januari 1982, bevat een overzicht van alle archieven.

-	Staten-Generaal, 1576-1796
-	Oude Westindische Compagnie, 1621-1674
-	Tweede Westindische Compagnie, 1674-1791
-	Directie ad interim, 1791-1792, en Raad der Coloniën in West-Indië, 1792-1795
-	Sociëteit van Suriname, (1668) 1683-1795

Op grond van de koninklijke besluiten van 1915, 1919 en 1930 werden in verband met de slechte bewaringsomstandigheden vele archieven uit Suriname naar Nederland overgebracht, waar ze thans in beheer zijn bij de Eerste Afdeling. Dat betekent dat ook nu nog verschillende delen van deze archieven door hun slechte materiële staat niet door onderzoekers geraadpleegd mogen worden. Ze zijn in het depot voorzien van een rode stip. Het restauratie-atelier werkt aan de conservering van deze stukken, maar gezien de intensiteit van dit werk gaat het langzaam. De belangrijkste van deze archieven zijn:

-	Gouvernementssecretarie, 1722-1828
-	Gouverneur-generaal der Nederlandse Westindische bezittingen, 1828-1845
-	Raad van Politie, 1669-1680, Raad van Politie en Justitie, 1680-1683, Hof van Politie en Criminele Justitie, 1684-1816
-	Raad van Justitie, 1669-1689, Hof van Civiele Justitie, 1689-1828
-	Secretarissen en gezworen klerken fungerende als notaris, 1699-1845. Hierin bevinden zich bijvoorbeeld registers van kopie-akten over de vrijlating van slaven over de jaren 1831-1846.
-	Burgerlijke stand, 1662-1882
-	Nederlandse West-Indische Bank in Suriname, 1828-1870. Hierin komen ook de administraties van een aantal plantages voor.

[p. 171]

-	Nederlands-Portugees-Israëlitische gemeente in Suriname, 18e eeuw-1864.

Ook in de particuliere archieven van W.O. Bloys van Treslong, J. Nepveu en de familie Radermacker treft men stukken over Suriname aan.

De kernarchieven van de Tweede Afdeling van het Algemeen Rijksarchief voor de bestudering van de geschiedenis van Suriname worden gevormd door die van het ministerie van Koloniën en rechtsvoorgangers en -opvolgers met als laatste het Kabinet voor Surinaamse en Nederlands-Antilliaanse Zaken, lopend tot en met 1975. Daarnaast bevinden zich ook verscheidene archieven van commissies, administraties en andere organen bij deze afdeling, waarvan ik slechts noem het archief van de Ronde-Tafel-Conferentie Nederland-Suriname-Curaçao, 1945-1951. Natuurlijk vindt men ook in de archieven van de hoge colleges van staat en de overige ministeries stukken met betrekking tot Suriname. In het bijzonder kunnen vermeld worden de archieven van de Staatssecretarie van Koning Willem I en het Kabinet des Konings, waarin de minuten van alle wetten en koninklijke besluiten voorkomen, en het archief van de Algemene Rekenkamer, dat onder andere de afrekeningen met de vroegere slavenhouders bevat van na de afschaffing van de slavernij in 1863.

Ook bij de Tweede Afdeling berust een aantal archieven dat overgebracht is uit Suriname. De belangrijkste zijn de archieven van:

-	de Gouvernementssecretarie, de stukken ‘Kabinet-geheim’ over de jaren 1885-1951
-	het Kabinet van de Gouverneur van Suriname, 1952-1975
-	de beheerder van het Surinaams Welvaartsfonds, 1947-1960
-	de ambtenaar belast met de bevolkingsregistratie in Suriname, 1921
-	de algemeen leider van de tweede algemene volkstelling in Suriname, 1950.

Van de particuliere archieven kunnen genoemd worden die van de gouverneurs en andere prominenten Baud, Van den Bosch, Cantz'laar, Lammens, Van Lansberge, Lely, Loudon, De Savornin Lohman, Smidt en De Vries, van J.F.A. Cateau van Rosevelt, die met J.F.A.E. van Lansberge in het binnenland karteringen uitvoerde in de jaren 1867 tot en met 1879, en van de families Bots, Copes van Cattenburch en Gülcher, eigenaren van plantages. De archieven van het kantoor van de Surinaamse Bank in Amsterdam over de jaren 1865-1958 en van de Nederlandse Handelmaatschappij, van 1880 tot 1962 eigenaresse van de plantage Mariënburg, zijn ook voor het onderzoek van belang.

Bijna alle hiervoor genoemde archieven zijn voorzien van inventarissen met inleidingen over de geschiedenis en de organisatie van de overheidsdienst, het particuliere orgaan of levensbeschrijvingen. Soms is er slechts een plaatsingslijst beschikbaar.

Bij de Afdeling Kaarten en Tekeningen van het Algemeen Rijksarchief zijn de kaarten van Suriname van vóór 1795 opgenomen in de collectie-Leupe en beschreven in zijn inventaris uit 1867. Dit zijn kaarten afkomstig van de Kamers Amsterdam en Middelburg van de Westindische Compagnie en van de Sociëteit van Suriname, 1683-1795. Een supplement hierop is in 1914 gemaakt door l'Honoré Naber. In deze verzameling bevindt zich de unieke kaart in 140 bladen uit 1787 van het gecultiveerde deel van Suriname door Von Heeneman. De kaarten uit de 19e en 20e eeuw zijn beschreven in de Catalogus van de boeken en kaarten uitmakende de bibliotheek van het De-

[p. 172]

partement van Koloniën uit 1898 met acht vervolgen tot en met 1930, en in de inventaris van het archief van de Topografische Dienst uit 1983.

Bijzondere vermelding verdienen de karteringen van het binnenland van Van Lansberge en Cateau van Rosevelt, van wie het archief bij de Tweede Afdeling aanwezig is.

Van archiefdiensten en andere instellingen in Nederland buiten het Algemeen Rijksarchief die archieven beheren over Suriname kunnen onder andere genoemd worden:

-	het Rijksarchief in Zeeland te Middelburg, • Staten van Zeeland, 1574-1795, • Middelburgse Commerciecompagnie, 1720-1807. Deze onderneming hield zich bijna uitsluitend bezig met de slavenhandel, voornamelijk met Suriname.
-	het Rijksarchief in Utrecht in de stad Utrecht, • Zeister Zendingsgenootschap, 1793-1962. Dit archief is van groot belang voor de kerk- en sociale geschiedenis van Suriname.
-	het Gemeentearchief van Amsterdam. Voor de archivalia en andere stukken over Suriname aanwezig in Amsterdam raad ik u aan de Gids voor de in Amsterdam aanwezige bronnen voor de geschiedenis van Suriname, in 1976 samengesteld door R. van Gelder en in 1985 door het Algemeen Rijksarchief uitgegeven, te raadplegen. De volgende archieven van het Gemeentearchief van Amsterdam zijn van belang: • Notariële archieven vanaf 1578, deels met een index op persoonsnamen, onderwerpen, beroepen en geografische namen - er zijn een paar duizend kaartjes over de handelsrelaties van Amsterdam met Suriname. • Burgemeestersarchief. Verschillende nummers handelen over Suriname. • Collectie koopmansboeken. • Classis Amsterdam van de Nederlandse Hervormde Kerk.

Verder is er een groot aantal persoons- en familiearchieven, waarin gegevens over Suriname voorkomen, aanwezig. Ik noem slechts de archieven van de familie Bicker, Louis Bienfait en Soon en Marquette.

-	het Koninklijk Instituut voor de Tropen in Amsterdam. In de verzameling handschriften aanwezig in de Centrale Bibliotheek bevinden zich verschillende stukken over Suriname. Aparte vermelding verdienen de verzamelingen geschriften, plakboeken en mappen met stukken van F. Oudschans Dentz, die leefde van 1876 tot 1961, en van Ph. A. Samson, 1902-1966, uit de 20e eeuw. Zij hebben zich intensief met de geschiedenis van Suriname bezig gehouden.
-	de Economisch-Historische Bibliotheek in Amsterdam. Verschillende nummers uit de verzameling Kleine Aanwinsten handelen over Suriname.
-	het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde in Leiden, • Papieren van A. van den Brandhof, 1796-1863, stukken over de Nederlandse boerenkolonie in Suriname. De stukken lopen over de jaren 1815 tot en met 1860. In de handschriftenverzameling bevinden zich verschillende stukken over Suriname.
-	de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag. Ook hier treft men in de handschriftenverzameling verschillende stukken over Suriname aan.
-	de Nederlandse provincie van de Paters Redemptoristen in Roosendaal. Het archief is belangrijk voor de bestudering van de geschiedenis van de missie in Suriname vanaf de tweede helft van de 19e eeuw.

Inlichtingen over particuliere archieven in Nederland kan men verkrijgen bij het Centraal Register van Particuliere Archieven, gevestigd in het Alge-

[p. 173]

meen Rijksarchief,

Voor de archieven over Suriname in het buitenland raadplege men in de eerste plaats de gidsen van de International Council on Archives tor the History of Latin America, aanwezig in de bibliotheek van het Algemeen Rijksarchief. Wijlen mijn medewerker Roessingh heeft de Nederlandse gids samengesteld.

In het Public Record Office in Kew bij Londen bevinden zich de archiefstukken betreffende het Engelse tussenbestuur van Suriname in de Napoleontische tijd en ook die van Guyana na de Nederlandse periode. Over Frans Guyana kan men veel vinden in de Archives d'Outre Mer van de Archives Nationales in Aix-en-Provence.

Tenslotte kan ik over de archieven in Suriname het volgende melden. De centrale bestuursarchieven vanaf het jaar 1846, voor zover bewaard, bevinden zich aldaar. Van de Gouvernementssecretarie scheidden zich in de loop van de tijd verschillende afdelingen af die aparte diensten werden, zo bijvoorbeeld het departement van openbare werken in 1860, dat later een ministerie werd. Het archief van dit departement over de jaren 1860 tot 1974 is in het laatstgenoemde jaar tengevolge van een fatale brand voor 99% verloren gegaan.

Een aantal archieven of archiefgedeelten bevinden zich in het Staatsarchief aan de Gravenstraat in Paramaribo met een dependance aan de Doekhiweg in Zorg en Hoop. Door het ontbreken van overzichten, inventarissen en plaatsingslijsten is het een tijdrovende zaak om aan adequate gegevens te komen.

Voor de registers van de burgerlijke stand en de bevolkingsregistratie dient men zich te wenden tot het Centraal Bureau voor Burgerzaken, sedert enige tijd gevestigd aan de Coppenamestraat. De registers van geboorte en overlijden zijn daar aanwezig vanaf 1828, de huwelijksregisters vanaf 1801. Registers van vrijlatingen van slaven over de jaren 1832 tot 1863 moeten daar ook bewaard worden. Het bevolkingsregister is in Suriname pas in 1921 ingevoerd.

In het Hypotheekkantoor bevinden zich onder meer transportregisters vanaf 1699, deels in slechte staat - maar dat geldt voor de meeste archieven in Suriname als gevolg van slechte bewaringsomstandigheden en ondeskundig beheer of het geheel ontbreken daarvan.

In het Domeinkantoor worden ook oude archiefstukken bewaard en wel de registers van uitgifte van gronden.

Van de archieven van de Districtscommissarissen zijn enkele fragmenten aanwezig in het Staatsarchief in de Gravenstraat; die in de districten zijn grotendeels verloren gegaan. Het oud-archief van Coronie is geheel verbrand.

Professor de Smidt heeft in 1970, 1972 en 1975 grote delen van het archief van het Hof van Justitie vanaf het jaar 1829 met daarbij onder andere ook de dubbelen van de registers van de burgerlijke stand en van de notariële repertoria voorlopig beschreven. Deze archivalia bevinden zich thans voor een klein gedeelte op de zolder van het Hof van Justitie en voor een groter gedeelte in het Staatsarchief aan de Doekhiweg.

Van de kerkelijke archieven kan ik noemen het archief van het apostolisch-vicariaat en het bisdom Suriname, bewaard in het Bisschopshuis aan de Gravenstraat en dat van de Evangelische Broedergemeente in het gebouw van de Stadszending aan de Burenstraat, waar een gediplomeerde archivaris onderzoekers kan assisteren.

[p. 174]

In het Surinaams Museum in Zorg en Hoop zijn enige plantage-archieven aanwezig, waaronder dat van Mariënburg over de jaren 1880-1962, en een verzameling handschriften over de periode 1815 tot 1836 van A.F. Lammens die leefde van 1767 tot 1847 en president van het Hof van Justitie was. Kopieën van de verzameling-Lammens worden bewaard bij de Tweede Afdeling van het Algemeen Rijksarchief.

Gidsen

Bos-Rops, J.A.M.Y. e.a. (red.) 1982. De archieven in het Algemeen Rijksarchief. Alphen aan den Rijn, Samson.

Gelder, R. van 1985. Gids voor de in Amsterdam aanwezige bronnen voor de geschiedenis van Suriname. (Den Haag), Algemeen Rijksarchief.

Roessingh, M.P.H. 1968. Guide to the sources in the Netherlands for the history of Latin America. The Hague, Government Publishing Office.

Bovengenoemde uitgaven zijn verkrijgbaar bij het Algemeen Rijksarchief in Den Haag. y

Literatuur

Meilink-Roelofsz, M.A.P. 1961-1962. ‘Archivalia betreffende de voormalige Nederlandse Koloniën Essequebo, Demerary en Berbice in het Public Record Office te Londen’. Nieuwe West-Indische Gids. 41: 127-140.

Meilink-Roelofsz, M.A.P. 1968 en 1970. ‘Een archiefreis in West-Indië in 1965’. Nieuwe Vest-Indische Gids. 46: 261-287 (I) en 47: 67-90 (II).

Voorhoeve, J. 1960-1961. ‘De handschriften van Mr. Adriaan François Lammens. De Surinamica van het Surinaams Museum’. Nieuwe West-Indische Gids, 40: 28-49.

Voorhoeve, J. 1962-1963. ‘De nalatenschap van A.H.A. Mamin, 1804-1837, en de Plantage Vrouwenvlijt. De Surinamica van het Surinaams Museum II’. Nieuwe West-Indische Gids. 42: 259-268.

Voorhoeve, J. 1962-1963. ‘W.E.H. Winkels: Blankof'cier met palet en papier. De Surinamica van het Surinaams Museum III’. Nieuwe West-Indische Gids, 42: 269-288.

Winter, J.M. van 1953. ‘Lijst van bronnen betreffende de afschaffing van de slavernij in Nederlands West-Indië’. De West-Indische Gids, 34: 91-102.