OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 7

[p. 175]

Suriname in kaartencollecties
Just Wekker

1. Inleiding

In 1973 publiceerde C. Koeman, hoogleraar kartografie aan de Rijksuniversiteit te Utrecht, een carto-bibliografie, bijprodukt van de naspeuringen voor de samenstelling van het door hem geredigeerde boek (1973) over de geschiedenis van de kartografie in Suriname. Deze Bibliography of printed maps of Suriname (B.M.S.) geeft een ruime aanzet en waardevolle aanwijzingen met betrekking tot vindplaatsen van kaarten, in druk verschenen tussen 1671 en 1971, van en over Suriname in diverse kaartencollecties.

In zijn inleiding noemt de auteur enkele door hem in acht genomen beperkingen bij de samenstelling, te weten:

1. Slechts die gedrukte kaarten die Suriname als onderwerp hebben, zijn opgenomen.

2. Hoewel voor de geschiedenis van de kartografie van Suriname de manuscript-kaarten belangrijker zijn dan in druk verschenen kaarten, werden deze niet opgenomen.

De beperking ad 1 heeft tot gevolg dat enkele zeer oude kaarten uit de Guiana-regio, waarop Suriname ook voorkomt en waarvan 14 stuks in de collectie van het Surinaams Museum aanwezig zijn, niet werden vermeld. De tweede beperking is zeer begrijpelijk. Niet alleen namelijk de omvang van deze categorie kaarten maar ook het feit, dat tal van collecties niet gecatalogiseerd zijn, zijn er de oorzaak van.

In genoemde carto-bibliografie verzamelde Koeman 351 kaarten met betrekking tot Suriname, waarvan 174 losse kaarten en 177 in boekwerken. Hieruit werden 70 kaarten volledig beschreven in de Geschiedenis van de kartografie van Suriname en wel in drie talen (Nederlands, Engels en Spaans). Dit oeuvre gaat vergezeld van 39 facsimilé kaarten en 54 illustraties (waaronder 31 kaartjes of kaartfragmenten).

De auteurs van dit laatste werk hebben zich ten doel gesteld hiermede tevens de geschiedenis van Suriname (1500-1971) door middel van kaarten te adstrueren; vandaar de ondertitel ‘Schakels met het verleden’. Aan de orde komen dan ook de ontdekking en kolonisatie, plantagelandbouw en marronage, de wetenschappelijke expedities naar het binnenland, goud- en balata-exploitatie, de groei van de stad Paramaribo en de hydrografische karteringen ten behoeve van de scheepvaart.

Een apart hoofdstuk over de luchtkartering werd in het boek opgenomen, omdat deze techniek het mogelijk. maakte na de Tweede Wereldoorlog Suriname volledig in kaart te brengen, hetgeen voordien om diverse redenen

[p. 176]

niet mogelijk was. Met het intreden van de luchtkartering in Suriname (1948) begint dan ook een geheel nieuwe vorm van karteren en neemt het kaartenbestand in Suriname belangrijk toe.

2. In druk verschenen kaarten vóór 1948

A. Collecties in Suriname

a. Het Surinaams Museum. De grootste kaartenverzameling van dit genre is in de bibliotheek van het Surinaams Museum te Paramaribo ondergebracht. De collectie bevat in totaal 312 kaarten en is toegankelijk via een kaartsysteem (fiches), waarbij de kaarten op volgnummer zijn geregistreerd, terwijl het fiche tevens de volgende gegevens bevat: titel, auteur, uitgever, schaal, datum van uitgifte, eventueel insets of andere bijzonderheden. Een tweede ingang is het fiche-systeem waarbij de auteurs in alfabetisch-lexicografische volgorde zijn gerangschikt. Tenslotte zijn van alle aanwezige kaarten één filmnegatief en één afdruk aanwezig op basis van het volgnummer. Deze afdrukken zijn samengevoegd in zes mappen.

In de bibliotheek van dit museum bevinden zich ook kaarten in publikaties, voornamelijk betreffende reis- en expeditieverslagen. Onder deze publikaties nemen de series ‘Tijdschrift van het Aardrijkskundig Genootschap’ (T.A.G.) en ‘De West-Indische Gids’ (W.I.G.) een belangrijke plaats in.

b. Tekenkamer Geodetische Dienst (voorheen Tekenkamer Domeinkantoor; kaartenbestand geïnventariseerd in 1984). Tot aan de oprichting van het Centraal Bureau voor de Luchtkartering (C.B.L.) in 1948, gold het Domeinkantoor als de belangrijkste producent van topografische kaarten. In het kaarten-archief van de tekenkamer van het voormalige Domeinkantoor zijn thans nog de volgende in druk verschenen kaarten aanwezig:

1.	Kaart van Paramaribo 1916-1917, schaal 1: 10.000; 7 exemplaren.
2.	Uit de serie van L.A. Bakhuis en W. de Quant, 1930, in totaal 148 bladen (blad 3, 4 en 7 ontbreken)(de serie bestaat uit 16 bladen op schaal 1: 200.000).
3.	Uit de serie van J.F.A. Cateau van Rosevelt en J.F.A.E. Lansberge (1882), schaal 1: 200.000, in totaal 75 stuks kaarten. De serie bestaat uit 19 bladen, doch in de verzameling zijn slechts de nummers 1, 2, 3 en 5 t/m 10 aanwezig.
4.	Enkele hydrografische kaarten.

c. Het Centraal Bureau Luchtkartering

1.	Overzichtskaart 1: 3 miljoen (vastgestelde grens tussen Suriname en Brazilië) 1935-1938 en behorende bij het rapport Comissao mixta Brasileira - Neerlandesa...
2.	A.A.F. Preliminary Base 1: 500.000 (blad 825 D) American Air Force 1947. Luchtvaartnavigatiekaart.
3.	World Aeronautical chart 1: 1 miljoen (bladen 825, 826, 894) colored, 1947. Luchtvaartnavigatiekaart.

d. Particulier bezit (niet geïnventariseerd).^1.

1. Blijkens een catalogus (Sur. Mus. no. S-398) werd in 1954 door boekhandel Select met medewerking van het Surinaams Museum een tentoonstelling ‘Oud Suriname in kaart en beeld’ samengesteld. Deze tentoonstelling werd gehouden in het gebouw van Wosuna te Zorg en Hoop, waar thans het Surinaams Museum is ondergebracht. Blijkens de catalogus werden 50 prenten en 52 kaarten geëxposeerd. Zes kaarten waren het eigendom van 's Lands Boekerij (later bibliotheek Surinaams Museum), zestien (de kaartenserie van L.A. Bakhuis en W. de Quant 1930) het eigendom van de Scheepvaart Mij. Suriname (S.M.S.) en tien van het Surinaams Museum. De overige twintig kaarten werden te koop aangeboden voor bedragen variërend tussen Sf 40 en Sf 225. Het is niet bekend wie de kopers waren, noch wie thans over de eventueel niet verkochte kaarten beschikt.

B. Collecties buiten Suriname

a. In Nederland

[p. 177]

Koeman (1973a) geeft een lijst van vindplaatsen in Nederland, en wel:

1.	Het Algemeen Rijksarchief (A.R.A.), Den Haag: collectie-Leupe.
2.	Bibliotheek van het vroeger Ministerie van Koloniën, Den Haag.
3.	Hydrografische Dienst, Den Haag.
4.	Universiteitsbibliotheek Amsterdam.
5.	Koninklijk Instituut voor de Tropen, Amsterdam.
6.	Rijksmuseum Amsterdam.
7.	Nederlandsch Historisch Scheepvaart Museum, Amsterdam.
8.	Universiteitsbibliotheek Leiden: collectie-Bodel Nyenhuis (Port. 63).
9.	Koninklijk Instituut voor Taal?, Land- en Volkenkunde, Leiden: collectie-Oudschans Dentz.
10.	Maritiem Museum ‘Prins Hendrik’, Rotterdam: collectie-Vaandrager en collectie-W. Engelbrecht.
11.	Geografisch Instituut der Rijksuniversiteit te Utrecht.
12.	Stichting Atlas van Stolk, Rotterdam.
13.	Topografische Dienst, Emmen (Bendienplein 5), sinds 1984.
14.	Lab. van Geodesie, Delft.

b. Elders in Europa

1.	British Museum, London.
2.	Royal Geographical Society, London.
3.	Bibliothèque National, Paris: Collection d'Anville en Collection Bonaparte.
4.	Staatsbibliotheek, Berlin.
5.	National Bibliothek, Wien.
6.	Collection Albertina, Wien.
7.	Koninklijke Bibliotheek, Brussel (Albert I).
8.	Nordenskjöld collection, Helsinki.

3. Oude manuscript-kaarten

A. Collecties in Suriname

a. Dienst der Domeinen (ook wel Domeinkantoor). De Dienst der Domeinen is een administratieve dienst, belast met aangelegenheden betreffende de uitgifte van (het verlenen van concessies op) landsdomeinen.

De geschiedenis van de collectie manuscript-kaarten ten Domeinkantore gaat terug tot de tijd van gouverneur Cornelis Aerssen van Sommelsdijck (1683-1688). Toen deze voor 1/3 deel mede-eigenaar van de kolonie Suriname was geworden, ontvingen de planters giftbrieven of warranden, waaruit de grootte van het stuk land van hun keuze bleek, terwijl zij waren gehouden binnen drie maanden na uitreiking der giftbrief, het perceel te doen uitmeten door een landmeter. Hieraan werd niet altijd de hand gehouden, waardoor slechts enkele kaarten van uitgemeten plantages en erven uit de 17e en 18e eeuw in de archieven in Suriname bewaard zijn gebleven. Opeenvolgende gouverneurs maanden de planters evenwel deze verplichtingen na te komen.

Het droevig verloop van de geschiedenis van deze kaartenverzameling vinden wij onder andere bij de gouvernements-landmeter Loth (1905: 10v) aangetekend. Rond 1821, toen de meeste grondbriefprotocollen door brand waren verwoest, was de 1e luitenant der genie A.H. Hiemcke als landmeter en rooimeester belast met het toezicht op en de bijhouding van de kaarten in het archief ter Gouvernementssecretarie. Bij Gouv. Res. d.d. 27 juli 1824

[p. 178]

no. 257a werd hij van deze functie ontheven en werd de landmeter G. Mabé met deze werkzaamheden belast. Na Mabé werd geen deskundige meer met het toezicht op de kaartenverzameling ter Secretarie belast. De toestand (aldus nog steeds Loth) werd zodanig dat gouverneur Schimpt (1855-1859) op 22 juli 1857 besloot de vervaardiging van een kadastrale kaart van Paramaribo, haar buitenwijken en aangrenzende nog niet in wijkverdeling opgenomen gronden op te dragen aan de landmeter A.G. Hiemcke. Deze klaagde over problemen bij het opsporen der eigendomsbewijzen, en er is niets terecht gekomen van zijn taak. Integendeel, de opdracht aan deze landmeter, die de hele verzameling oude kaarten thuis kreeg, heeft veel bijgedragen tot het verdwijnen van deze oude collectie. Het weinige dat er nog van over was, werd enige tijd na het overlijden van Hiemcke ‘in deplorabele staat in de Weeskamer gevonden, waarheen zijn inboedel was verhuisd’. Het voorgaande verklaart waarom van de zeer vele uitmetingskaarten uit de plantagetijd zo weinige in dit archief te vinden zijn.

Met de invoering van de Nederlandse wetgeving in Suriname (regeringsreglement 1865) kon ook in de grondboekhouding (regeling ambt van de hypotheek-bewaarder K.B. 15 aug. 1868 no. 62, zie Quintus-Bosz, 1980: 129) wat lijn gebracht worden. De grondbrieven annex uitmetingskaarten van plantages en erven (uitgegeven onder enig zakelijk recht) vanaf die periode zijn bewaard in het protocollenarchief van de Dienst der Domeinen - helaas nimmer geïnventariseerd. De protocollen zijn bovendien vaak aangetast door de ongunstige klimatologische omstandigheden (temperatuur, relatieve vochtigheid) welke aan de tropen eigen zijn en dus ter nauwernood hanteerbaar. Toch vertegenwoordigt dit archief een unieke historische kaartencollectie.

b. Tekenkamer Geodetische Dienst (voorheen Tekenkamer Dienst der Domeinen).^2. Deze collectie is op te splitsen in twee categorieën:

1.	Zuiver historisch materiaal; hierin zijn de grondslagen van het kadastraal en topografisch werk van de opnemingsdienst van Suriname (1911-1930) alsmede andere relevante landmeetkundige en historische gegevens terug te vinden.^3.
2.	Manuscript-kaarten van direct praktisch nut. Hieronder bevindt zich een ander soort historisch materiaal, namelijk kaarten van 60 jaar en ouder die qua meettechniek, gebruikte maten, gewijzigde plaatselijke situaties e.d. tot de geschiedenis behoren.

De tweede categorie bevat het levenswerk van drie opeenvolgende generaties van Surinaamse landmeters en geeft tevens inzicht in de geschiedenis en ontwikkeling van de ruimtelijke ordening, terwijl de landmeter van vandaag er een schat van gegevens aan ontleent ten behoeve van het huidige grondgebruik. Dit kaartenbestand werd in 1984 geïnventariseerd en vastgelegd in een verslag aan het Hoofd van de Dienst der Domeinen (27 aug. 1984)(156 vellen A-4). Helaas werden geen middelen ter beschikking gesteld dit buitengewoon waardevol bestand adequaat te beschrijven. Samenvattend bestaat deze collectie uit 7553 manuscript-kaarten, waarvan 2332 stuks ouder dan 60 jaar. Van het totale bestand zijn 738 stuks in duplo aanwezig (als lichtdruk, papier- of filmcalque).

De categorie onder 1 bevat onder meer 414 stuks topografische bladen, namelijk:

kaartbladen	1: 10.000	360 St.
kaartbladen	1: 50.000	40 st.
kaartbladen	1: 200.000	14 st.

2. In 1911 werd het Domeinkantoor (later Dienst der Domeinen genoemd) gesplitst in een administratieve afdeling en een technische (de opnemingsdienst). Deze twee afdelingen werden onder de gouvernements-landmeter J.A. Polak in 1923 weer samengevoegd. In 1985 volgde weer een reorganisatie waarbij de landmeetkundige afdeling annex tekenkamer van de Dienst der Domeinen werd ondergebracht bij de Geodetische Dienst.

3. Voor oorsprong, opzet en uitwerking van het leeuwendeel van deze sectie van het bestand zie Wekker, 1983.

[p. 179]

De categorie onder 2 is per district in hangkasten opgeborgen, namelijk van Paramaribo	727 st.
Marowijne	177 st.
Commewijne	201 st.
Suriname	1504 st.	(inclusief delen van Wanica, Paramaribo, Para en Brokopondo, een en ander i.v.m. de districtswijziging van 1983)
Para	45 st.
Saramacca	356 st.
Coronie	66 st.
Nickerie	301 st.
Totaal	3377 st.

Deze manuscript-districtskaarten (kadastraal materiaal: projectkaarten, verkavelingsplannen, verzamelkaarten en landmeterskaarten) zijn gedeeltelijk gecatalogiseerd en wel: per hangkast, per ophangrail, volgnummer in de kast, bladnummer, (okatie, schaal en datum. Een gemiddelde jaarlijkse toename van ca. 50 manuscript-kaarten in deze categorie is plausibel.

In deze categorie bevinden zich nog vele manuscript-kaarten, welke diverse onderzoekdoeleinden en/of uitgiften van gronden voor andere doeleinden dan landbouw of bewoning betreffen. Ook zeer veel z.g. C.B.L. bladen^* zijn in deze verzameling aanwezig als basis voor verzamelkaarten zoals bij gronduitgifte-onderzoek, ontwikkelingsprojecten en dergelijke.

c. Het Surinaams Museum. In de kaartencollectie van het Surinaams Museum bevinden zich ook 90 stuks manuscript-kaarten. Deze zijn evenals de in druk verschenen kaarten gecatalogiseerd naar: titel, auteur, schaal, datum en eventuele bijzonderheden en zijn opgenomen in een fiche-systeem. Er bevinden zich enkele bijzondere manuscript-kaarten in deze verzameling. In de collectie bevinden zich ook 94 stuks filmcalques van de grootschalige manuscript-kaarten van J.C. Heneman (1789-1803).^4.

d. Haven- en Loodswezen. Aan het begin van de 20e eeuw kwamen de eerste stoomschepen de haven van Suriname binnen. Deze schepen werden binnengeloodst door particuliere loodsen. Waar vaarproblemen voorkwamen, werden ter plaatse door deze loodsen metingen gedaan en de gegevens voor eigen gebruik verzameld. Ze werden niet aan derden verstrekt, aangezien het loodsenberoep een familieberoep was. Na de Tweede Wereldoorlog werd de loodsdienst door de overheid overgenomen en de Havendienst omgedoopt in Haven- en Loodswezen, dat onder meer tot taak kreeg de kartering van rivieren en riviermondingen.^5.

In de kaartenkamer van deze dienst zijn van alle grote rivieren vanaf 1925 een hoeveelheid lichtdrukken van hydrografische karteringen zoals 10-dingen, grondsoorten, raaien^** e.d. in diverse schalen aanwezig. In totaal 590 stuks lichtdrukken.

e. Andere lokaties.

1.	Het archief van de Stadszending der Evangelische Broedergemeente. (Niet gecatalogiseerd).^6. In dit archief werden een aantal detailkaarten aangetroffen van zendingsposten uit de 18e en 19e eeuw. Zowel bij het Zeister Zendingsgenootschap in Zeist als te Herrnhut

* (uit luchtfoto's samengestelde kaarten)

4. Nadat Koemans beide publikaties van 1973 waren verschenen, kon hij de hand leggen op een extract uit de resolutie van 18 april 1787, waaruit is komen vast te staan, dat Heneman werd opgedragen vergrotingen van zijn kaart uit 1784 te maken ter verhoging van de duidelijkheid bij o.a. grensmetingen. In beide genoemde publikaties staat echter vermeld, dat Heneman deze vergrotingen benut heeft om zijn kaart van 1784 samen te stellen (zie Koeman, 1973a: 22). Van de 140 samen te stellen bladen werden 94 stuks vervaardigd en wel op de schaal 1: 15.000 (en niet 1: 40.000 zoals ibid. vermeld).
Over het werk van deze kartograaf van de West-Indische Compagnie schreef M. Kok een artikel (1982).

5. In 1925 begon de gepensioneerde Kapitein ter Zee J. Kremer aan een serie opmetingen van de kust en riviermondingen. Aan deze werkzaamheden, die in 1927 beëindigd werden, namen veel Surinamers deel die later hun weg vonden in de Surinaamse scheepvaart of bij de Havendienst.
Tot aan de onafhankelijkheidsverklaring van Suriname (1975) verzorgde de Dienst der Nederlandse Hydrografie in samenwerking met het Havenen Loodswezen en het CBL de hydrografische karteringen.

** (meetlijnen (vaarrouten) waarlangs metingen werden verricht)

6. De manuscript-kaarten onder 3A.e.1 genoemd werden tijdens een onderzoek naar kaartmateriaal voor de tentoonstelling ‘250 jaar E.B.G.S.’ (in 1985) aangetroffen. Tevens werd aangetroffen de grondbrief van gouverneur W. Crommelin d.d. 25 februari 1757 aan de Unitas Fratrum, waarbij de stukken grond in de Saramacca en in de Corantijn in allodiaal eigendom en erfelijk bezit werden afgestaan.

[p. 180]

	(Oost-Duitsland) bevindt zich enig kaartmateriaal over Suriname.)
2.	Archieven der particuliere landmeters (niet gecatalogiseerd en niet toegankelijk). Het betreft hier uitmetingskaarten voor overheid en particulieren (z.g. landmeterskaarten). Kopieën van deze kaarten worden aan de transport-akten gevoegd en zijn soms (in geval van bijv, bezwaring) in de notariële archieven te vinden.

B. Collecties buiten Suriname

a. In Nederland

In de inventaris door P.A. Leupe (oud-majoor bij het Korps Mariniers en archiefambtenaar) samengesteld in 1867 en ondergebracht in het Algemeen Rijksarchief (A.R.A.) Den Haag, zijn ruim 500 manuscript-kaarten van Suriname uit de 18e eeuw (1771-1803) aanwezig. Bij sommige kaarten zijn ook de bijbehorende meetbrieven gevoegd.

b. Elders in Europa (bron: Koeman 1973b)

1.	Bibliotheek Vaticana, Roma-Borgiano II. Kaart van Diego Ribeiro 1529.
1a.	Bibl. Vaticana, Roma. Map of Guiana, J. Vingboons (colored) 1665.
2.	Archivo Historico Nacional, Madrid. Map of Guyana ca. 1560, anoniem.
3a.	British Museum, London. Map of Guyana (gekleurd), G. Tatton ca. 1625.
3b.	British Museum, London. Marvini (Marowijnerivier)(gekleurd), anoniem 1625.
3c.	British Museum, London. Soranama (Surinamerivier)(gekleurd), anoniem 1625.
4.	John Carter Brown Library, Providence, Rhode Island. A Discription of the Coleny of Surranam in Guiana (gekleurd), anoniem 1667.
5.	Plan de la rivière de Surinam, de la ville de Paramaribo 1712. Listoy-Cassard. Bibl. Nat. Paris.

4. De kaar tenseries van het Centraal Bureau Luchtkartering (C.B.L.)

Met het oogmerk Suriname na de Tweede Wereldoorlog snel tot economische ontwikkeling te brengen door middel van de exploitatie der natuurlijke hulpbronnen, werd per 1 augustus 1947 de Wet op het Welvaartsfonds voor Suriname afgekondigd, waarbij Nf 40 miljoen ter beschikking werd gesteld.

Als eerste punt op het werkplan van dit fonds stond de luchtfotografische opname van Noord Suriname en als gevolg daarvan de instelling van het C.B.L. Tot dit tijdstip beschikte Suriname over de kaartenserie van L.A. Bakhuis en W. de Quant uit 1930, welke als de beste overzichtskaart gold, doch waarin nog 70% van het landoppervlak, namelijk het gebied tussen de grote rivieren, niet in kaart was gebracht. Een eerste vereiste om te geraken tot landbouwkundige, bosbouwkundige, bodemkundige en geologischmijnbouwkundige exploitatie was derhalve middels de snelle methode van luchtopneming de beschikking te krijgen over de ontbrekende topografische gegevens. In eerste instantie maakte men van de opnamen gebruik om middels luchtfoto-interpretatie per vakgebied een basis te leggen voor de exploratie der natuurlijke hulpbronnen en zagen de eerste schetskaarten^* van de

* (de meetkundige grondslag d.m.v. aerotriangulatie ontbrak vooralsnog)

[p. 181]

Geologisch Mijnbouwkundige Dienst, 's Lands Bosbeheer en het Ministerie van Landbouw, Veeteelt en Visserij het licht. Als voorbeelden hiervan moge genoemd worden:

1.	Schetskaart van Noord Suriname met vindplaatsen van Kaolin, schaal 1: 1 miljoen H. Schols 1950 G.M.D. mededeling No. 3.
2.	Map of the coastal plain of Suriname. In Soil and land classification in the old coastal plain of Suriname. J.J. van der Eyck en H. Hendriks, schaal 1: 800.000 CBL No. 14, 1953.
3.	Klassificatie en ontstaan van savannen in Suriname. A. Cohen en J.J. van der Eyck. Kaart 1: 1 miljoen, CBL-publicatie No. 11, 1953.

De ontwikkeling van het C.B.L., gedurende de eerste 25 jaren, wordt uitgebreid behandeld in de CBL-publicatie No. 25 van 1973. Hierbij vallen duidelijk twee episoden te onderscheiden, die van de foto-interpretatie (1947-1954) en de kartografische vanaf 1954 (wanneer het C.B.L. een overheidsdienst is geworden).

Voor de kaartencollectie van Suriname is deze tweede episode van belang. Het C.B.L. ontwikkelde zich tot de centrale nationale karteringsorganisatie voor een stelselmatige, uniforme kartering van het grondgebied en leverde kaarten ten behoeve van de ontwikkelingsdiensten. Uitgaande van basiskaarten op schaal 1: 40.000 werden zowel vergrotingen als verkleiningen (tot 1: 1 miljoen) geproduceerd. Voor een overzicht van deze kaart-produktie moge worden verwezen naar de C.B.L. catalogus van kaarten en luchtfoto's (1970).

Een bijzondere serie kaarten op schaal 1: 40.000 vormen de 16 bladen van het bewoonde en bebouwde deel van de Surinaamse kuststrook, uitgevoerd in vijfkleurendruk (1953-1955)(zie catalogus).

Na 1970 hebben de volgende aanvullingen plaats gevonden:^7.

A. Fotografie. Tussen 1970 en 1976 werden Noord en Noord-West Suriname opgenomen op schaal 1: 30.000 en in 1977 Z.O. Suriname op schaal 1: 55.000. Voorts werd de kustlijn (i.v.m. het continue verschijnsel van afslag en aangroeiing) periodiek opgenomen (1970, 1974, 1976, 1978, 1979). Tenslotte werd ten behoeve van het kadaster, Paramaribo en omgeving opgenomen op schaal 1: 5.000.

B. Kaarten (filmcalques en neo-drukken) van Suriname

1.	De opnamen op de schalen 1: 30.000 en 1: 55.000 hadden tot doel het maken van een nieuwe kaart-serie 1: 50.000. In verband met het tijdelijk wegvallen van de Nederlandse ontwikkelingshulp aan Suriname, is stagnatie in deze produktie opgetreden. Tot nu toe werden slechts 25 kaarten in deze serie geproduceerd.
2.	Kaarten 1: 1 miljoen; in plano of als vouwkaart in 1971, 1975 en 1980.
3.	Kaarten 1: 500.000. Delen Noord en Zuid in 1970, 1977 en 1980.
4.	Kaarten 1: 500.000. Delen I t/m IV in 1974, 1977 en 1980.
5.	Kaarten 1: 200.000; 1970, 1971, 1972, 1974 en 1975.
6.	Kaarten 1: 100.000; 1970, 1972, 1974 en 1975.

Een in 1963 verschenen kaart op schaal 1: 500.000 (C.B.L. blad II, eerste druk 1960) in de publikatie Suriname 1964 ter gelegenheid van tien jaar Statuut voor het Koninkrijk, toont het ‘potentieel van de natuurlijke hulpbronnen en de stand van de realisatie van projekten voor Noord Suriname’: wegen, waterwegen, bosontsluitingswegen, vliegvelden, bosbouw- en mijnbouwprojecten, stuwmeren voor opwekking van hydro-electrische energie, regionale centra, havens en industrie (Sur. Mus. S-1178).

7. I.v.m. kostenstijgingen van materialen werd ook de bij de catalogus behorende prijslijst per oktober 1978 aangepast. Onlangs (mei 1987) werd een nieuwe catalogus, bijgewerkt tot 1983, samengesteld. Wegens misdruk nog niet gepubliceerd.

[p. 182]

5. In publikaties opgenomen gedrukte thematische kaarten na 1948^8.

A. In Suriname

a. C.B.L. publikaties

1.	Klassificatie en ontstaan van savannen in Suriname, Cohen en Van der Eyck; C.B.L. publ. No. 11, 1953.
2.	Begroeiing en lucht fotografie in Suriname, Heinsdijk; C.B.L. publ. No. 12, 1953.
3.	Soil and land classification in the old coastal plain of Suriname, Van der Eyck en Hendriks; C.B.L. publ. No. 14, 1953.
4.	De landschappen van Noord-Suriname, Van der Eyck; C.B.L. publ. No. 15, 1954.
5.	De kartering van Suriname, J. Wekker; C.B.L. publ. No. 17, 1966.

b. Publikaties 's Lands Bosbeheer

In de bibliografie van Teunissen (1979) worden 33 vegetatiekaarten aangegeven m.b.t. de kustzone, de savannen en de natuurreservaten. Als bijzondere kaart in deze collectie kan genoemd worden: de Reconnaissance map of Surinam low-land ecosystems (1977), schaal 1: 200.000 door P.A. Teunissen (in kleuren). Ook publiceerde 's Lands Bosbeheer de brochure Bos en Bosbeheer in 1955 (4 kaarten) alsmede een kaart behorende bij G.B. 1970 No. 104, Natuurreservaten en beschermd gebied.

C. Publikaties Bodemkartering (D.B.K.)

1.	Geomorfologische bodemkaart van de kust: schaal 1: 500.000. In Bodemkundige kustvaart, H. Dost 1955.
2.	In Reconnaissance soil survey Northem Surinam, J.J. van der Eyck 1957, twee kaarten (B.M.S. No. 216 en 217).
3.	In totaal gaf deze dienst tot en met medio 1987 119 externe rapporten uit, waarvan 47 stuks vergezeld waren van één of meer bodemkaarten; in totaal 190 kaartjes. Register interne en externe verslagen D.B.K. gestencild. In de bibliotheek van deze dienst zijn 206 interne en 119 externe rapporten aanwezig.

d. Publikaties Geologische Mijnbouwkundige Dienst (G.M.D.) (Zie ook Koeman, 1973a No. 116-119; 137-138).

In 1971 publiceerde Bosma een lijst van tot dan toe gereedgekomen geologische en geofysische kaarten van Suriname:

1.	geologische kaarten 1: 100.000 (14 stuks) 1: 200.000 (24 stuks) 1: 500.000 (2 stuks) 1: 1 miljoen(4 stuks)
2.	geofysische kaarten: a. airborne magnetische kaarten op de schalen 1: 40.000; 1: 200.000; 1: 250.000 en 1: 500.000 (5 stuks). b. airborne electromagnetische kaarten 1: 40.000 (2 stuks). c. andere geofysische kaarten 1: 1 miljoen (2 stuks).

In G.M.D. mededeling No. 15, 1966 werd door G. Doeve een kaart geproduceerd onder de titel: ‘Outline map of Suriname (mineral occurrences and indications)’ op de schaal ca 1: 2 miljoen (met uitgebreide legenda). Deze

8. Voor deze kaarten dienen de C.B.L. kaarten als topografische grondslag.

[p. 183]

kaart werd door Bosma niet vermeld. Ook H. Schols publiceerde een schetskaart van Noord Suriname met vindplaatsen van Kaolin; schaal 1: 1 miljoen. Deze kaart komt voor in A few data about Kaolin in Suriname. G.M.D. mededeling No. 3, 1950 (ook niet door Bosma vermeld).

Voorts zijn er jaarverslagen: die van 1949 (met 5 kaarten), van 1950 (met 10 kaarten) en van 1951 (met 3 kaarten). Deze verslagen zijn op stencil. Daarna verschenen een viertal jaarboeken: 1952 (met 5 kaarten), 1953 en 1954 (zonder kaarten) en 1955 (met 34 kaartjes in diverse schalen).

Tenslotte zijn er drie rapporten:

a.	W. van der Weyde en P. Vermeulen, 1949: Enige gegevens over de beschikbaarheid van Sur. klei- en zandsoorten (1 kaart).
b.	F. d'Audretsch, 1950: Verzamelde gegevens over waterboringen in Suriname (3 kaarten).
c.	C. van Kooten, 1954: Eerste onderzoek op diamant te Rosebel (6 kaarten).

B. Collecties buiten Suriname

a. In Nederland

Hydrografische Dienst (14 stuks) 1955-1971.

b. Elders in Europa

1.	British Museum, London. No. 367 B.M.S. Admiralty: South America, Trinidad to Suriname (1933-1966). No. 371 B.M.S. Admiralty: South-America, Suriname to Cabo do Norte (1932-1966).
2.	Deutsche Hydrographische Institut, Hamburg. No. 385 B.M.S. Orinoco-mündung bis Cabo Orange 1966.

6. Werkkaarten (op C.B.L.-grondslag) (Handbewerkte thematische kaarten)

a. Collectie 's Lands Bosbeheer (niet gepubliceerd) (Zie Teunissen, 1979).

1.	Boskaarten; inventarisatie arealen 1949-1956. 65 stuks, schaal 1: 20.000.^9.
2.	Mierenhout complexen 1954-1958, schalen 1: 20.000; 1: 100.000 en 1: 500.000.
3.	Baboen-arealen 1957-1964. Schalen 1: 10.000; 1: 40.000 en 1: 100.000. 8 div. arealen.
4.	Mora-complexen 1970. Schaal 1: 500.000.
5.	Mora-boekea-arealen 1978 1: 30.000. Avanavero en omgeving.
6.	Diverse C.B.L.-kaarten, waarop als legger zijn aangegeven: de ligging der bosconcessies en houtkapvergunningen (met namen der concessionarissen en grootten der terreinen).

b. Collectie Geologische Mijnbouwkundige Dienst (G.M.D.) (gedeeltelijk gepubliceerd)

Door H. Jubitana, Chef Tekenkamer G.M.D. werd in 1982 een overzicht samengesteld van de bestaande geologische kaarten bij de Geologische Mijn-

9. In het tijdschrift Eldorado (2/1, 1981) van het Natuurtechnisch Genootschap te Paramaribo werd bij het artikel ‘Karteerwerkzaamheden voor de samenstelling van “boskaarten” en de aanleg van bosontsluitingswegen’ een verkleinde gekleurde afbeelding van boskaart no. 823 uit 1952 opgenomen.

[p. 184]

bouwkundige Dienst, afdeling Tekenkamer. De auteurs der werkkaarten worden in alfabetische volgorde gerangschikt, terwijl de titel en schaal van de kaart alsmede het jaartal vermeld staan. (Sommige van deze kaarten beslaan diverse C.B.L.-bladen, veelal op schaal 1: 40.000). In totaal 96 kaarten.

Van de Geoterrex Limited (Airborne Radiometric Survey) schaal 1: 40.000 8 stuks en van dezelfde maatschappij (Aero magnetic interpretation) schaal 1: 40.000 2t stuks. Aan Airborne in-phase electro-magnetic maps 23 stuks, schalen 1: 40.000 en 1: 20.000. Een kaart op de schaal 1: 500.000 (interpretation total magnetic intensity) en één kaart op schaal 1: 250.000 (total magnetic and radiometric intensity)(4 bladen). Voorts één kaart op de schaal 1: 200.000 (total magnetic and radiometric intensity) (4 bladen) en 82 stuks kaarten 1: 40.000 (total magnetic intensity).

C. Collectie Bodemkartering (gedeeltelijk gepubliceerd: interne en externe verslagen)

Op de kaartenkamer van deze Dienst bevinden zich de volgende kaarten (calques):

a.	Geomorfologische kaarten, 32 stuks (1963-1986) schalen 1: 2.500 tot 1: 500.000.
b.	Overzichtsbodemkaarten, 65 stuks (1956-1985) schalen 1: 200.000.
c.	Geschiktheidskaarten, 3 stuks (1956-1981) schalen 1: 2.000 tot 1: 200.000.
d.	Semi-detailkaarten, 62 stuks (1960-1987) schalen 1: 2.000 tot 1: 40.000.
e.	Detailkaarten, 27 stuks (1956-1987) schalen 1: 1.000 tot 1: 100.000.
f.	Diversen, 822 stuks (1956-1987) diverse schalen (profielen, boringen e.d.). Totaal 1147 stuks geregistreerde kaarten (genummerd C 1 t/m C 1147 tot en met medio 1978).

Met de hand werden de ondervolgende kaarten gekleurd:

1.	D.B.K. No. C 283, Preliminary soii map of northern Surinam 1: 500.000, H. Dost 1972.
2.	D.B.K. No. C 449, Overzichtsbodemkaart 1: 1 miljoen (C.B.L. kaart als basis), H. Dost 1963.
3.	D.B.K. No. C 413, Geomorfologische bodemkaart van de kust 1: 500.000, L.J. Pons 1964.
4.	D.B.K. No. C 731, Geomorfologische bodemkaart van de kust 1: 500.000, aangevuld en gewijzigd door M.P. Mulders en W. van Vuure 1972.

d. Dienst der Domeinen (inventaris niet gepubliceerd)

Diverse C.B.L. bladen, waarop bij wijze van legger zijn aangegeven:

1.	aangevraagde c.q. verleende concessies voor hout-, goud- of andere delfstoffen;
2.	mutaties m.b.t. woon- en landbouwpercelen, alsmede percelen voor speciale doeleinden.

e. Bureau Landelijke Opbouw

Een geheel aparte en interessante kaartenverzameling bevindt zich op de tekenkamer van dit bureau, dat geïncorporeerd is in de Stichting Planbureau van Suriname. Geheel overeenkomstig zijn doelstelling, regionale planning en ruimtelijke ordening, treft men er hoofdzakelijk regionale kaarten aan. In totaal (per medio 1987) aanwezig 3586 stuks afbeeldingen, zoals kaarten, grafieken, profielen, waterpasgegevens e.d. De catalogus van dit bestand is onderverdeeld in 8 districten. Voorts worden de afbeeldingen naar type onderscheiden en eveneens van een codering voorzien en wel: Overzichtskaarten (O), Telgebiedkaarten (T), Bewoning en Sociaal-Economische gegevens (S.E.), Civiel Technische gegevens (CT), Projectkaarten (PO), Agro-hy-

[p. 185]

drologie (A.H.) (tot 1975) en Diversen (D). Ook is er op de tekenkamer een register, waarin de vervaardigde afbeeldingen in chronologische volgorde zijn aangegeven. Iets meer dan de helft (ca. 51%) van het bestand heeft betrekking op thematische en technische gegevens (civiel technische, sociaal-economische en agrohydrologische data, weergegeven in grafieken, staten, profielen en ander cijfermateriaal). Door de Stichting Planbureau werden in 1983 twee in kleuren uitgevoerde kaarten uitgegeven.

Van de 294 uitgebrachte rapporten, verslagen e.d. werden in de bibliotheek van deze afdeling 35 stuks aangetroffen voorzien van één of meer regionale kaarten; alle gestencild. In druk verschenen in 1965 het Nationaal ontwikkelingsplan Suriname met 11 deelkaartjes en in 1977 het Integraal regionaal ontwikkelingsplan Commewijnegebied in 2 delen: Deel II bevat 6 kaarten, waaronder 2 bodemkaarten 1: 100.000 en 4 C.B.L. bladen 1: 200.000 waarop geprojecteerd: begrenzing en indeling plangebied; bodemgebruik, grondrechtelijke situatie (bedoeld wordt hiermede de onder zakelijke of persoonlijke titel uitgegeven gronden) en centra en verzorgingskernen. Een overzicht van deze verslagen werd helaas nimmer gepubliceerd. (Op de afdeling zelf wel te raadplegen lijsten per district aanwezig.)

f. Landbouw, Veeteelt en Visserij (inventaris niet gepubliceerd)

Op het departement van L.V.V. bevinden zich vele kaarten op C.B.L. grondslag m.b.t. landbouwaangelegenheden zoals: overzichtskaarten landbouwgronden, verkavelingen, inpolderingen e.d.

g. Andere lokaties

Nog diverse andere diensten en instanties maken gebruik van de C.B.L. kaarten om daarop hun specifieke bezigheden aan te geven of als duplicaat overzichtkaart van regionale activiteiten. Met name de districts-commissariaten i.v.m. bewoning en bebouwing alsmede ontwikkelingsactiviteiten zoals landbouw en bosbouw.

Ook het leger heeft een kaartenverzameling i.v.m. militaire acties zoals patrouillegangen.

Tenslotte hebben de leidingen-bedrijven zoals waterleiding-, gas- en telefoon-onderneming elk een eigen kaartencollectie, veelal gebaseerd op de C.B.L. bladen.

[p. 186]

Bijlage

Categorie	Geografische/ Topografische Kaarten		Thematische Kaarten	Navigatie/ Technische Kaarten	Opmerkingen
Wijze van uitvoering
Conventioneel Gedrukt	2Aa	Sur. Mus.		5B (Gedeeltelijk)
	2Ab	Tekenk.
		Geod. D.
	2Ac	C.B.L.
	2Ad	Particulier
Conventioneel Manuscript	3Aa	D.d.D.
	3Ab	Tekenk.
		Geod. D.
	3Ac	Sur. Mus.
	3Ad	Haven-Loodswezen
	3Ae	Andere
Fotogrammetrisch Neodruk en/of Filmcalque	4		5Aa CBL } *
			5Ab LBB } *		* Betreft publikaties
			5Ac DBK } *
			5Ad GMD } *
Fotogrammetrische grondslag (met aanvullende handbewerking)			6a LBB
			6b GMD
			6c DBK
			6d DdD
			6e BLO **		** Planburo
			6f LVV
			6g andere

N.B. 1. De nummers in dit overzicht verwijzen naar de nummers der betreffende paragrafen in de tekst.

2. Voor vindplaatsen en anderszins van kaarten m.b.t. Suriname in Europa, zie tekst onder 2B, 3B en 5B.

Overzicht kaartencollecties in Suriname naar categorie, wijze van uitvoering en vindplaatsen

[p. 188]

Literatuur

Bosma, W. 1971. Geological and geophysical maps of Surinam. Paramaribo. (Mededelingen G.M.D. No. 21)

Catalogus van kaarten en luchtfoto's 1970. Paramaribo, C.B.L.

Inventarislijsten lichtdrukken Hydrografische Dienst (Haven- en Loodswezen) 1981. Paramaribo.

Inventarislijsten van kaarten bij de Dienst Bodemkartering 1981. Paramaribo.

Jubitana, H. 1982. Overzicht van de bestaande geologische kaarten bij G.M.D. Paramaribo.

Koeman, C. 1973a. Bibliography of printed maps of Suriname, 1671-1971. Amsterdam, Theatrum Orbis Terrarum.

Koeman, C. et al. 1973b. De geschiedenis van de kartografie van Suriname. Amsterdam.

Kok, M. 1982. ‘Johan Christoph Heneman, kartograaf van Suriname en Guyana van 1770 tot 1806’. Caert Thresoor, 1/1.

Loth, W.L. 1905. Geschiedkundige mededelingen over de uitoefening van het landmetersberoep in Suriname. Paramaribo.

Quintus Bosz, A.J.A. 1954. Drie eeuwen grondpolitiek in Suriname. Assen, Van Gorcum. (1980, Paramaribo)

Teunissen, P. 1979. Bibliografie van Surinaamse vegetatie kaarten. Paramaribo, I.O.L. (Tevens verschenen in Küchler, A.W. (ed.), International bibliography of vegetation maps. Vol. 5, South America.)

Wekker, J.B. Ch. 1983. Historie, technieken en maatschappelijke achtergronden der karteringswerkzaamheden in Suriname sinds 1667. Diss. Utrecht.

Wekker, J.B.Ch. 1984. Inventarisatieverslag en evaluatierapport met betrekking tot het kaartenbestand van de Dienst der Domeinen. Paramaribo. (Intern rapport)

Wekker, J.B.Ch. 1973. 23 Jaar C.B.L. Paramaribo, Centraal Bureau Luchtkartering. (C.B.L. publicatie No. 25)