OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 6

[p. 35]

Verjavaanste toponiemen in Suriname en hun herkomst^*
Hein Vruggink

Inleiding

Voor de eerste groepen Javanen die vanaf 1890 als contractarbeider de oversteek van Oost- naar West-Indië maakten, was Suriname een ‘terra incognita’. Zelfs de naam Suriname moet de meesten van hen onbekend zijn geweest. Waarschijnlijk hebben zij die naam voor het eerst gehoord in het depot waar ze in afwachting van de verscheping tijdelijk werden ondergebracht, of wellicht pas op de boot. Het enige dat ze wisten was dat ze naar tanah sabrang zouden gaan, ‘het land aan de overwal’ - een wel heel vage geografische aanduiding.

De Surinaamse werkelijkheid waarmee ze bij aankomst werden geconfronteerd, had voor hen veel vertrouwds: eenzelfde tropisch klimaat, een sterk gelijkende flora en fauna, en de blanke man die er de lakens uitdeelde. Maar daarnaast waren er ook veel onbekende zaken: rassen en volken die totaal vreemd voor hen waren en talen die ze voor het eerst van hun leven hoorden.

Wat bij hen ook bevreemding moet hebben gewekt, zijn de namen van plaatsen: de zogenaamde toponiemen. Terwijl ze in hun land van herkomst - het eiland Java - eigen Javaanse namen gewend waren, werden ze in Suriname geconfronteerd met een bonte mengeling van Indiaanse, Nederlandse, Franse, Engelse, Sranan en Sarnami namen, die voor hen vaak moeilijk uitspreekbaar waren en waarvan de betekenis - voor zover daar sprake van was - hun geheel ontging. Hoe die confrontatie precies is verlopen, kan helaas niet meer worden nagegaan. Wat we wel weten is waartoe zij geleid heeft, namelijk tot het ontstaan van een groot aantal verjavaanste, d.w.z. aan de Javaanse taal aangepaste, plaats- en plantagenamen.^1.

De Javanen zijn niet de eersten geweest die de voor hen vreemde geografische namen in een nieuw, hun beter zittend jasje staken. Vóór hen hadden de negerslaven, de Creolen, de Nederlanders en de Hindostanen hetzelfde gedaan. Toen de Javanen in Suriname kwamen, kregen ze dus niet alleen te maken met een groot aantal geografische namen van zeer verscheiden herkomst, maar ook met namen die in de mond van Sranansprekers anders klonken dan in de mond van sprekers van het Sarnami. De Javanen hadden dus in veel gevallen de keuze tussen de min of meer officiële, veelal Nederlandse benaming, de Sranan benaming en de Sarnami benaming. Welke ‘keuze’ zij maakten is in veel gevallen nog na te gaan: vaak verraadt de vorm van de verjavaanste naam of de Nederlandse, de Sranan of de Sarnami benaming model heeft gestaan. In dit artikel zal ik dit laten zien door een aantal verjavaanste toponiemen naast hun Nederlandse, Sranan en Sarnami equivalenten te leggen.^2.

* Dit artikel is geschreven in het kader van het project ‘Lexicografische studie van het Surinaams Javaans’, dat door de stichting WOTRO wordt gesubsidieerd.

1. Hoewel de in dit artikel beschreven verschijnselen een typisch Surinaams karakter hebben, spreek ik soms voor het gemak van ‘Javaans’ en ‘verjavaanst’, dus zonder de toevoeging ‘Surinaams’.

2. In dit artikel wordt niet gesproken over de, ongetwijfeld veel zeldzamere, gevallen waarbij de verjavaanste naam van invloed is geweest op het ontstaan van de benamingen in de andere talen.

[p. 36]

Literatuur en materiaalverzameling

Over Surinaamse toponiemen is nog maar weinig gepubliceerd (vergelijk Helman, 1981a: 8). De bij mijn weten eerste wetenschappelijke publikatie op dit gebied is van de hand van de historicus Oudschans Dentz (1944), die de herkomst en/of betekenis van ruim 200 (meest Sranan) plantagenamen bespreekt, waarvan 39 uitvoerig. Indiaanse toponiemen zijn uitgebreid behandeld door Wekker (1976), terwijl Helman (1981b) een bonte stoet van Indiaanse, Nederlandse, Sranan, Sarnami en Javaanse namen de revue laat passeren.

Een apart artikel over de Sarnami en de aan het Sarnami aangepaste namen is mij niet bekend. Wel geeft Adhin (1964: 40v) als bijlage bij zijn Spellingsvoorstel voor het Sarnami een lijst van Sarnami plaats- en plantagenamen. Een soortgelijke lijst - zij het van beperkter omvang - verscheen onlangs in het Sarnami tijdschrift Bhásá.^3.

Ook over de verjavaanste toponiemen is niet eerder apart gepubliceerd. Die welke in dit artikel besproken worden, heb ik tussen 1980 en 1984 in Suriname verzameld.^4. Het grootste deel werd verkregen via interviews met Javaanse ex-contracten. Meestal werden de namen geregistreerd zoals ze spontaan in een Javaanse conversatie gebruikt werden, maar daarnaast zijn ook namen verzameld door er expliciet naar te vragen.^5. In het laatste geval werden - om beïnvloeding door de Nederlandse of Sranan naam te voorkomen - geen rechtstreekse vragen gesteld, zoals: ‘Wat is de Javaanse naam van plantage Jagtlust?’, maar: ‘Hoe heet de plantage die tussen Meerzorg en Dordrecht ligt in het Javaans?’.

Plantagekaart, situatie ca. 1890. Uit: J.L. Volders, Bouwkunst in Suriname, Paramaribo: Kersten & Co., 1973 (2e druk).

3. Daarnaast heb ik waardevolle aanvullende informatie ontvangen van het redactielid J. Soebhag.

4. Aanvankelijk binnen het project ‘Taal en Taalgedrag als Functie van de Multilinguale Surinaamse Samenleving’, ressorterend onder de Universiteit van Suriname. Later als medewerker van de afdeling Cultuurstudies van het Ministerie van Onderwijs, Wetenschappen en Cultuur.

5. Bij het veldwerk werd ik geassisteerd door de heer J.J. Sarmo en mej. W.M. Karijopawiro. Behalve naar hen gaat mijn dank uit naar de afdeling Cultuurstudies, in het bijzonder de heer Agerkop (hoofd van de afdeling), en niet het minst naar alle informanten die bewust of onbewust onze verzameling verjavaanste toponiemen hebben helpen uitbreiden.

[p. 37]

De Nederlandse namen

Behalve de plaats- en plantagenamen van Nederlandse oorsprong, zijn er in Suriname ook talloze namen die afkomstig zijn uit andere westerse talen, zoals het Engels en het Frans. Denk bijvoorbeeld aan de Engelse plantagenamen Paradise, Longmay en Nursery in Nickerie, en de Franse namen La Singularité, Mon Souci en A la bonne Heure in het district Commewijne. Hoe interessant dit op zich ook mag zijn, in het kader van dit artikel is het van weinig belang. Immers, voor de Javaanse contractanten waren alle namen even vreemd, of ze nu uit het Engels, Frans of Nederlands afkomstig waren. Ook de Nederlandse namen waren vreemd voor hen, want ook al kwamen zij uit een Nederlandse kolonie - niet voor niets heette het Nederlands Indië - slechts een enkeling beheerste Nederlands. Omdat de taal van oorsprong er dus weinig toe doet, noem ik in het vervolg alle namen die uit westerse talen afkomstig zijn gemakshalve ‘Nederlandse’ namen. Het overgrote deel van de namen is trouwens ook van Nederlandse afkomst.

Wel belangrijk is te weten hoe deze namen werden uitgesproken, want de aanpassing van deze namen aan het Javaans gebeurde niet op basis van de geschreven vorm - de officiële spelling - maar op grond van de gesproken vorm. Vaak zal een naam ‘in de volksmond’ heel anders geklonken hebben dan men op grond van de spelling zou vermoeden. Uit de literatuur kennen we bijvoorbeeld ‘Nijd ten Spijt’ dat ‘Nijd en Spijt’ werd, en ‘Johan en Margaretha’ dat ‘Johanna Margaretha’ werd. Helaas is het bij gebrek aan gegevens niet mogelijk om precies aan te geven waar en hoe een spreektaalvorm van invloed is geweest op de verjavaanste vorm. In ieder geval is het goed om dit aspect in gedachten te houden als we de Nederlandse benaming vergelijken met het equivalent in het Surinaams Javaans.

Soorten van namen en regionale spreiding

Tot nu toe heb ik steeds gesproken over ‘plaats- en plantagenamen’ of de algemene term ‘toponiemen’ gebruikt. Als we het geheel van verjavaanste namen overzien, dan blijkt het in meerderheid om namen van plantages te gaan. Dit is niet zo verwonderlijk want de meeste Javanen woonden, en wonen nog steeds, op of nabij plantages.^6. Daarnaast zijn er echter ook verjavaanste namen van straten (bijv. Kongkrip = Gongrijpstraat), van polders (bijv. Blandong = Commissaris Simonspolder) en van districten (Nekèri = Nickerie).

Om op de plantagenamen terug te komen, de meeste treffen we aan langs de rivier de Commewijne en langs de Surinamerivier. In het eerste geval betreft het (grofweg) de plantages tussen Slootwijk en Nieuw Amsterdam (langs de linkeroever) en tussen Alliance en Rust en Werk (langs de rechteroever). Bij de Surinamerivier gaat het om de plantages tussen (aan de rechteroever) Rac à Rac en Nieuw Amsterdam en (aan de linkeroever) tussen Accaribo en Leonsberg. Het zijn de gebieden waar het grootste deel van de Javaanse contractarbeiders op plantages tewerkgesteld werd. Een klein deel kwam op plantages langs de Saramaccarivier en in de districten Coronie en Nickerie terecht. We treffen ook daar een aantal verjavaanste toponiemen aan, zoals Lepuru (= La Poule) aan de Saramacca en Ngajat (= Hasard) in Nickerie.

Vele Javanen vestigden zich na afloop van hun contract als kleinlandbouwer, deels op of nabij voormalige plantages, deels op door het gouvernement beschikbaar gestelde ‘nieuwe’ gronden. Een voorbeeld van het laatste is het gebied langs het Pad van Wanica en met name Lelydorp. Ook daar vinden we een vrij groot aantal verjavaanste toponiemen, zoals

6. Dat de meeste van deze plantages tegenwoordig buiten gebruik zijn, is in dit verband niet van belang.

[p. 38]

Birkesup (= Bergenshoopweg), Masoro (= Mijnzorgweg) en Yapanuwèk (= Javaweg).

Steiger van de plantage Rust en Werk. Afd. Cultuurstudies, Suriname.

In de jaren twintig gingen Javanen in de bauxiet werken, en aan dit feit, zo zou je kunnen zeggen, heeft het bauxietplaatsje Mungo zijn verjavaanste naam Mònggò te danken. En dat Zanderij een verjavaanste vorm kent, namelijk Sonderin, is niet een gevolg van haar belang als luchthaven maar van het feit dat Javanen er in de Tweede Wereldoorlog onder leiding van de Amerikanen aan de uitbreiding van het vliegveld hebben meegewerkt. Zo zien we dat het voorkomen en de spreiding van de verjavaanste toponiemen heel nauw samenhangt met de vestigingsgeschiedenis van de Javaanse bevolkingsgroep.

De spelling

Voordat we overgaan tot de kern van dit artikel, namelijk een bespreking van de verjavaanste toponiemen en hun herkomst, moet eerst iets gezegd worden over de spelling. Wat de verjavaanste namen betreft houd ik me aan de officiële spelling van het Surinaams Javaans, die onlangs in Suriname van kracht is geworden.^7. Ook bij het schrijven van de Sarnami en Sranan benamingen volg ik de spellingen die in voorgaande jaren voor deze talen officieel zijn geworden.^8. Bij het vergelijken van de benamingen in de verschillende talen moet men er wel op bedacht zijn dat dezelfde of gelijksoortige klanken in de verschillende talen soms niet op dezelfde manier worden gespeld.^9.

7. Deze spelling wijkt op een aantal punten af van mijn eigen spellingsvoorstel (Vruggink, 1985). Enkele belangrijke, van de Nederlandse spelling afwijkende punten zijn:

j = Ned: dj

ty = Ned: tj

y = Ned: j

è = Ned: e (bijv. in ‘pet’)

é = Ned: ee (bijv. in ‘weet’)

u = Ned: oe.

Ter verduidelijking heb ik, in afwijking van deze spelling, de volgende toevoegingen gemaakt: ḏ = retroflexe d; ṯ = retroflexe t.
Waar, in afwijking van de regel, o in open lettergreep niet als oo in Ned. ‘poot’ maar als o in Ned. ‘pot’ wordt uitgesproken, heb ik dit met een accent grave aangeduid: ò.

8. Helaas zijn deze spellingen nog niet gepubliceerd. De nieuwe spelling van het Sranan komt grotendeels overeen met het spellingsvoorstel van Seuren (1982). Voor de nieuwe spelling van het Sarnami kan verwezen worden naar het spellingsvoorstel van Damsteegt (1985), dat er in grote lijnen mee overeenkomt.

9. Zo moet men erop letten dat Sarnami a klinkt als een stomme e (Ned. ‘de’). De á staat voor de lange a, bijv. in ‘maan’. Zowel in het Sranan als in het Sarnami wordt nasalering door middel van de n aangegeven.

Aanpassing: aan welke taal?

Zoals ik al eerder aangaf hebben vele Nederlandse toponiemen aparte namen in het Sranan en het Sarnami. Die in het Sranan zijn vaak tegelijk met

[p. 39]

of kort na het ontstaan van de plantages tot stand gekomen. De eerste lijsten van Sranan toponiemen treffen we aan in de Surinaamse almanak van 1834 en in het boek van Teenstra over de landbouw in Suriname, dat een jaar later verscheen. Deze Sranan namen waren, zo mag men aannemen, in die tijd al ingeburgerd en dit duidt er op dat ze van oudere datum zijn.

De Sarnami benamingen zijn pas ontstaan na 1873, het jaar waarin de eerste Hindostaanse contractanten in Suriname aankwamen. Het is mij niet bekend hoe lang het geduurd heeft eer de aan het Sarnami aangepaste toponiemen ontstonden. Maar toen ongeveer twintig jaar later de eerste Javanen in Suriname kwamen, hadden vele van deze namen al ingang gevonden, gezien de vele verjavaanste namen die duidelijk onder invloed van de Sarnami benamingen zijn ontstaan.

Naar welke naam hebben de Javanen, geconfronteerd met Nederlandse, Sranan en Sarnami namen van één en dezelfde plaats of plantage de hunne gemodelleerd? In veel gevallen is dat moeilijk na te gaan, omdat er nogal wat Sranan en Sarnami namen in vergetelheid zijn geraakt. Waar de equivalenten in andere talen ontbreken is onderlinge vergelijking niet goed mogelijk en moet men dus voorzichtig zijn met conclusies trekken. Maar ook als we wèl over de namen in alle drie de talen beschikken, is het vaak moeilijk tut te maken via welke weg het verjavaanste toponiem tot stand is gekomen. Dit geldt vooral wanneer de benamingen in de verschillende talen nagenoeg gelijkluidend zijn. Komt, om een voorbeeld te noemen, de verjavaanste naam Storku voor plantage Hecht en Sterk van de Sranan naam Storku of van de Sarnami naam Storku?

Als er sprake is van klankverschillen tussen de benamingen, en dat is meestal het geval, dan kan de klankvorm vaak uitsluitsel geven over de taal van ontlening. Het Javaans heeft, net als iedere andere taal, een aantal regels die betrekking hebben op de klanken en de combinaties waarin deze klanken kunnen voorkomen. Net als leenwoorden zullen vreemde geografische namen zich zowel wat hun klank als wat hun klankvorm betreft vanzelf naar deze regels richten. In een volgend artikel hoop ik uitvoeriger op dit punt in te gaan. Ik zal dan aangeven welke klankveranderingen er bij aanpassing aan het Javaans zoal zijn opgetreden on hoe deze vanuit het klanksysteem van het Javaans verklaard kunnen worden.^10. Bij de voorbeelden die ik hieronder geef, zal ik dan ook niet systematisch op de klankaspecten ingaan.

10. In dat artikel wil ik tevens aandacht besteden aan het interessante verschijnsel dat van een Javaanse toponiem een formele, beleefde variant wordt gemaakt. Andere punten die aan de orde zullen komen zijn: in hoeverre worden deze verjavaanste namen in Javaanse kring nog gebruikt en welke houding heeft men tegenover deze namen.

Groepering naar taal van herkomst

Gegroepeerd naar de taal van herkomst, blijken verjavaanste namen ontstaan te zijn op basis van de Nederlandse, Sranan of Sarnami benaming. Van elk van deze groepen zal ik hieronder voorbeelden geven.^11.

A. Aan het Nederlands ontleend:

Nederlands	Javaans	Sarnami	Sranan
Constantia (Mat.)	Kostansi	Kostáns	Santi
Mariënburg (Com.)	Mariyomborek	Már(i)yambhog	Dihoy Maryan(borgu)
Rust en Werk (Com.)	Setuwèrek/Stwèrek	Lastorki/Lastwerki	Granmangron
Slootwijk (Com.)	Slótwèk	Satwerki	Bagri

11. De aanduidingen die tussen haakjes achter de Nederlandse namen staan, geven de globale ligging aan: Com. = Commewijnerivier; Mat. = Matapica; Para = Parakreek; Sur. = Surinamerivier.
Als er niets achter de Sranan naam staat betekent het dat deze naam in de belangrijke bronnen (Surinaamse Almanakken, Focke, Teenstra) voorkomt. Om het niet nodeloos ingewikkeld te maken heb ik deze namen her-speld. De afkortingen die achter sommige Sranan namen staan geven andere bronnen aan:

D = Alex de Drie (1986; zie Guda, T.)

ES = Encyclopedie van Suriname (1977)

H = Helman (1981)

V = De Vraagbaak (15 = 1915; 16 = 1916)

Z = Zimmermann (kaart 1877; zie Schakels)

[p. 40]

Vertrouwen, 't (Com.)	Petrò	Futrol	Tone
Voorburg (Sur.)	Pór(m)borek		Santigron
Vreeland (Sur.)	Prélan	Failant
Zoelen (Com.)	Solo	Sur	Smaraduku
Zorg en Hoop (Com.)	Sorgenup	Sug(a)nop	Pisotu

Bij Constantia moet onderscheiden worden tussen de politiepost en de plantage van dezelfde naam, de eerste aan de Commewijne gelegen, de tweede aan de Matapica. Constantia politiepost (of steiger) heette vroeger Beproefde Vriendschap. In het Javaans wordt het Lobanggi genoemd (Sarnami: Lohbángi; Sranan: Lobangi).

De naam Mariyomborek zou wel eens de oudste naam kunnen zijn, want de eerste Javaanse contractanten werden daar tewerkgesteld. Op grond van de ‘uitgang’ -borek lijkt mij ontlening aan het Nederlands het meest waarschijnlijk. Ik zal straks nog terugkomen op de namen met -burg als tweede element.

De naam Setuwèrek staat nogal ver van de Nederlandse naam af, maar lijkt me ook niet onder invloed van de benamingen in het Sranan en Sarnami ontstaan te kunnen zijn. Al of niet bewust is er in ieder geval in het Javaans een naam ontstaan die iets betekent, want setu is ‘zaterdag’ in het Javaans en wèrek betekent ‘ronselen’. Maar of men daar iets concreets mee bedoeld heeft kan ik niet zeggen - mijn informanten heb ik nooit hierover horen spreken.

Solo voor Zoelen is waarschijnlijk ontstaan naar aanleiding van de plaatsnaam Solo in Midden Java. Maar terwijl in het Surinaamse Solo de o klinkt als in het Nederlands ‘boot’, klinkt het Indonesische Solo als Sòlò (dus met een o als in ‘bot’).

Bij Voorburg, 't Vertrouwen en Vreeland zien we in de Javaanse naam p in plaats van v. Dit is bij meerdere toponiemen het geval (bijv. Visserszorg wordt Piteksur; Vriendsbeleid wordt Prinsblit) en hangt samen met het feit dat het Javaans geen v (of f) kent.

Opvallend is tenslotte dat behalve de Javaanse ook de Sarnami benamingen ontstaan zijn op basis van het Nederlands. De Sranan namen zijn in beide gevallen niet als model genomen. Een definitieve verklaring heb ik hier niet voor, maar het zou twee dingen kunnen betekenen: ofwel het Sranan had ten tijde van het ontstaan van deze namen weinig invloed ofwel de Sranan namen waren toen in onbruik geraakt.

B. Aan het Sranan ontleend:

Nederlands	Javaans	Sarnami	Sranan
Drie Gebroeders, De (Sur.)	Dringibrudu		Dringibrudu
Frederiksburg (Com.)	Pinangsi	Pinási	Pinasi
Frederiksdorp (Com.)	Knopro	Knofo	Knofru
Laarwijk (Sur.)	Larwiki	Lalwiki	Larwiki

[p. 41]

Directeurswoning plantage Weltevreden (Com.), Javaans: Sbrèṯi. Afd. Cultuurstudies, Suriname.

[p. 42]

Meerzorg (Sur.)	Ngangsu	Hansu	Ansu
Nieuw Amsterdam (Sur.)	nJompoṯo/Nyumpoṯo	Kilá	Nyunfoto
Nieuwe Grond, De (Com.)	Nyunggrong/Nyugrong	Yungrong	Nyungron
Nut en Schadelijk (Com.)	Sgandring	Skádre	Skadren
Peperpot (Sur.)	Perpatu	Piprapat	Peprepatu
Reijnsdorp (Mat.)	(m)Baki	Bánki	Baki
Wederzorg (Com.)	Kurugan	Kurká	Kurukan

Gevallen als deze, waarin de verjavaanste naam duidelijk rechtstreeks teruggaat op de Sranan naam, zijn relatief gering in aantal. Maar hier moet direct bij gezegd worden dat er nogal wat verjavaanste namen zijn waaraan niet goed te zien is of ze aan het Sranan of het Sarnami ontleend zijn. Dit is het geval wanneer de namen in het Sranan en Sarnami bijna of geheel gelijk zijn, zoals in onderstaande voorbeelden:

Nederlands	Javaans	Sarnami	Sranan
Beekhuizen (Sur.)	Békoisi	Bekoisi (?)	Bekoysi
Belwaarde (Sur.)	Bèlwatra (m)Bilwatra	Belwatra	Belwatra
Charlesburg	Krèpi	Krepi	Krepi
Goede Vriendschap, De (Com.)	(nge)Sun	Son	Son
Hecht en Sterk (Com.)	Stórku	Storku	Storku
Leonsberg (Sur.)	(m)Buku	Buku	Buku
Nijd en Spijt (Com.)	Spèṯi	Speṯi/Sperki	Speti Grani (H)
Pieterszorg (Com.)	Parwah	Parwá	Parwa
Resolutie, De (Sur.)	Luslusi	Luslusi	Solusi Luslusi (D)
Spieringshoek (Com.)	Spiri	Spiri	Spiri(n)

Maar onduidelijkheid over de taal van oorsprong is er ook in de volgende gevallen. Daar wijzen de Javaanse namen op invloed van het Sranan (bijv. -wiki in Katwiki, -borgu in Krungborgu), maar de erbij passende Sranan benamingen ontbreken - ik ben ze althans in de literatuur nergens tegengekomen. Nu moet gezegd dat hierover weinig recente literatuur bestaat, en daarom zou het heel goed kunnen dat die Sranan namen (zoals Katwiki, Krungborgu) wel degelijk bestaan en dat de benamingen die de literatuur ons geeft verouderd en in onbruik geraakt zijn. Een andere mogelijkheid is dat deze namen naar analogie van andere ontstaan zijn; in het geval van Katwiki

[p. 43]

bijvoorbeeld naar analogie van Larwiki.

Nederlands	Javaans	Sarnami	Sranan
Katwijk (Com.)	Katwiki	Kaṯwerki/Kaṯorki	Yuliansi Fanmeri
Kroonenburg (Com.)	Krungborgu/Krongborgu	K(a)rambhog	Domri (ES) Domini
La Ressource (Sur.)	Larsusu	Lalsusu
Maasstroom (Com.)	Mástrong	Mastrum	Polak
Nieuwweergevonden(weg)	Kapting Boiti	Mesterboiti	Leysnariboyti
Vredenburg (Para)	Pringborgu	Faryambhog
Waterland (Sur.)	Waterlanti		Polani (Z) Stongron

Er zijn ook gevallen waarbij Sranan namen in het Javaans een herinterpretatie hebben gekregen, zoals bij:

Tourtonne (Sur.)	Kokronangsi		Kokonasi
Morgenstond, De (Sur.)	(m)Brokoston		Morguston (H,D) Bekri

Koko in de Sranan naam Kokonasi wordt in de Javaanse naam kokro, het Sranan woord voor ‘duiker’ (Sur. Ned. koker). Het Sranan woord morgu ‘morgen’ in Morguston is in het Javaans broko geworden, dat in het Sranan ‘breken’ betekent.

C. Aan het Sarnami ontleend:

Nederlands	Javaans	Sarnami	Sranan
Brouwerslust (Com.)	(m)Bloro	Broro	Browru
Campenburg (Com.)	Lakuwa	Lakwá	Lakruwa
Elisabethshoop (Com.)	Kaliyan(g)si	Karyánsi	Kriyansi
Guadeloupe (Com.)	(ng)Gedruk	Gadrup	Spirin Gadelupu (D)
Johanna Margaretha (Com.)	Margita	Margiṯa	Kerkigron Ma(r)grita
Killenstein (Com.)	Kristing	Krisṯen	Fanmeri Kirsten (V16)
La Singularité (Com.)	Singateté	Singhánṯe	Nofe Nofo (H)
Livorno (Sur.)	Lepondro	Lafendro	Ofriti
Mon Trésor (Com.)	Mant(r)isór	Mantrisor	Pisotu Monsoro (V15)
Nieuw Meerzorg (Mat.)	Kaliakup	Alyákop	Yakopu
Poelepantje	Plupangi	Phulpangi	Purupangi

[p. 44]

Rijnberg (Com.)	Lambérgi	Lamberki	Berkofu
Schoonoord (Com.)	Skondro	Skondro	Saliye Skondru (V15)
Zorgvliet (Com.)	Slomprit	Songflit/Somprit	Domini

De klankvorm van de verjavaanste toponiemen wijst erop dat ze onder invloed van de Sarnami benaming tot stand gekomen zijn. Dit is natuurlijk geheel duidelijk in de gevallen waarin de Sranan naam totaal verschillend is (bijv. bij Livorno, Mon Trésor en Rijnberg): ontlening aan het Sranan is in die gevallen uitgesloten. Anders is het waar de benamingen in alle vier de talen op elkaar lijken - alleen door zorgvuldige onderlinge vergelijking van de klankvorm kan men dan het ontstaan van de benamingen traceren. Zoals gezegd is dit binnen het kader van dit artikel niet mogelijk, maar om er enig idee van te geven wijs ik op de namen Campenburg, Nieuw Meerzorg en Poelepantje en hun equivalenten in de andere talen. In het Javaans zouden de Sranan namen (Lakruwa, Yakopu en Purupangi) zowel wat de afzonderlijke klanken als wat de klankvorm betreft volkomen acceptabel zijn; opname in het Javaans had dus zonder klankverandering kunnen plaatshebben. Dat dit niet gebeurd is, geeft aan dat de Sranan naam in ieder geval niet model heeft gestaan voor de Javaanse benaming. Betrekken we echter de Sarnami namen in de vergelijking, dan zien we allerlei overeenkomsten in klankvorm en het is op grond van dit feit dat we veronderstellen dat deze Javaanse toponiemen op basis van de Sarnami namen tot stand zijn gekomen.

Overzien we het totaal van verjavaanste namen,^12. dan is het laatste type - waarbij dus de Sarnami naam model heeft gestaan - het meest frequent. Op de tweede plaats komt het Sranan en op de derde plaats het Nederlands. Verder dan deze globale schatting kan ik op dit moment niet komen, want daarvoor zijn er nog te veel onduidelijkheden. Wat bijvoorbeeld te denken van de volgende gevallen, waarbij zowel aan Sarnami als aan Nederlandse invloed kan worden gedacht:

Nederlands	Javaans	Sarnami	Sranan
Alkmaar (Com.)	Lik(e)már	Alakhmár/Alkmár	Gudufrow
Alliance (Mat.)	Ngalias	Alyáns	Makniri Madan (V15)
Coronie	Keròni	Karoni	Kosu
Jagtlust (Sur.)	Ngaklus/Yaklus	Aklos
Mon Souci (Com.)	Mususi	Musesi	Pikin Storku Monsisi

12. Tot nu toe is er een honderdtal verzameld.

De namen op -burg

Om te illustreren hoe ingewikkeld deze veeltalige naamgeving soms kan liggen, wil ik tot slot van dit artikel de Nederlandse plantagenamen die als tweede element -burg hebben onder de aandacht van de lezer brengen. Het gaat om de volgende namen:^13.

13. Er zijn ook namen op -burg waarbij dit element geheel verdwijnt. Deze namen zijn hier natuurlijk buiten beschouwing gelaten. Het zijn de volgende:

Nederlands	Javaans	Sarnami	Sranan
Campenburg	Lakuwa	Lakwá	Lakruwa
Charlesburg	Krèpi	Krepi	Krepi
Frederiksburg	Pinangsi	Pinási	Pinasi

[p. 45]

Nederlands	Javaans	Sarnami	Sranan
Domburg (Sur.)	Damborgu	Damborgu	Dumborgu (?, ES)
Petersburg (Sur.)	Pitersborgu	Pitasborgu	Pitersborgu
Maagdenburg (Sur.)	Madiyenborgu/Madiyenborek	Matyamborgu	Magdenborgu
Voorburg (Sur.)	Pór(m)borek		Santigron
Mariënburg (Com.)	Mariyomborek	Már(i)yambhog	Maryan (ES) Dihoy
Johannesburg (Com.)	Las(m)bòrek	Hansborgu	Haloy
Kroonenburg (Com.)	Krungborgu/Krongborgu	Karambhog	Domini
Vredenburg (Para)	Pringborgu	Faryambhog

De ‘uitgang’ -borgu is duidelijk Sranan, -bhog is Sarnami en -borek Javaans. Opvallend is dat de eerste drie plantages, die iets ten zuiden van Paramaribo liggen, zowel in het Surinaams Javaans als in het Sarnami de Sranan uitgang hebben. Dit zou kunnen wijzen op een relatief grote invloed van het Sranan in deze streek.

Sluis van plantage Berlijn (Com.), Javaans: mBarlin. Afd. Cultuurstudies, Suriname.

[p. 46]

In het gebied van de Commewijne, waar de andere plantages gelegen zijn, lijkt die Sranan invloed minder groot te zijn geweest. De situatie is hier nogal ingewikkeld. In het geval van Mariënburg lijken de Javaanse en Sarnami benamingen onafhankelijk van elkaar op basis van het Nederlands tot stand gekomen te zijn. Bij Johannesburg heeft het Javaans aan het Nederlands ontleend en het Sarnami aan het Sranan, terwijl bij Kroonenburg de situatie precies omgekeerd is. Vooralsnog heb ik hier geen verklaring voor; het zou verband kunnen houden met de vestigingsgeschiedenis van de Javanen en Hindostanen in deze regio.

Ik betwijfel trouwens of de Sranan namen voor deze plantages (Haloy, Domri, e.a.) rond de eeuwwisseling nog in gebruik waren. De Surinaams Javaanse en Sarnami benamingen voor de plantages suggereren in ieder geval dat er (ook) andere Sranan namen bestaan hebben (Krongborgu?; Hansborgu?).

Slot

Dit artikel is niet meer dan een eerste verkenning, waardoor de lezer kennis heeft kunnen maken met een aantal verjavaanste toponiemen en hun equivalenten in het Nederlands, Sarnami en Sranan. Het zal duidelijk zijn geworden dat de achtergrond en herkomst van de verschillende namen pas met enige zekerheid te traceren zijn na een grondige analyse en vergelijking, waarbij met name op klankaspecten gelet moet worden. Daarvoor is in de eerste plaats nodig dat er meer gegevens beschikbaar komen, niet alleen over de verjavaanste maar ook over de Sranan en Sarnami namen. Het verschijnsel van de verjavaanste toponiemen kan, zoals uit dit artikel genoegzaam blijkt, immers niet in isolatie bestudeerd en beschreven worden.

[p. 48]

Literatuur

Adhin, J.H. 1964. Geromaniseerde spelling van het Sarnami Hindustani (Surinaams-Hindostaans). Paramaribo, Bureau Volkslectuur.

Bhásá, tijdschrift voor taal en kultuur. Paramaribo, 1984, 1/4: 24; 2/1: 39.

Damsteegt, T. 1985. ‘De spelling van het Sarnami en andere Surinaamse talen’. OSO, 4/1: 23-31; 4/2: 247-248.

Drie, Aleks de; zie Guda, T.

Encyclopedie van Suriname 1977. Amsterdam, Elsevier.

Focke, H.C. 1855. Neger-Engelsch Woordenboek. Leiden, P.H. van den Heuvell.

Guda, T. (samenst.) 1986. Aleks de Drie: sye! arki tori! Paramaribo, Ministerie van Onderwijs, Wetenschappen en Cultuur, Afdeling Cultuur Studies.

Helman, A. 1981a. ‘Sprekende namen in Suriname’. Suralco Magazine, 13/1: 8-18.

Helman, A. 1981b. ‘Plantagenamen’. Suralco Magazine, 13/2: 6-13.

Oudschans Dentz, F. 1944. ‘De herkomst en beteekenis van Surinaamse plantagenamen’. De West Indische Gids, 26: 147-182.

Schakels met het verleden, 39 land- en zeekaarten van Suriname in facsimile 1973. Amsterdam, Theatrum Orbis Terrarum.

Seuren, P.A.M. 1982. De spelling van het Sranan. Een diskussie en een voorstel. Nijmegen, Masusa. (Ook verschenen in OSO, 1/1: 71-79 en 2/1: 67-81).

Surinaamse Almanak voor het jaar 1834, e.v.

Teenstra, M.D. 1835. De landbouw in de kolonie Suriname, enz. 2 dln. Groningen, H. Eekhoff Hzn.

Vraagbaak, De, Almanak voor Suriname, 1915 e.v.

Vruggink, H.D. 1985. ‘De spelling van het Surinaams Javaans’. OSO, 4/1: 63-72.

Wekker, J.B.Ch. 1976. ‘Surinaamse toponiemen - Surinamese toponymes’. Mededelingen Stichting Surinaams Museum, 19/20: 24-26.

Wekker, J.B.Ch. 1982. ‘Een blik in het onafzienbare gebied van de geografische naamgeving in Suriname’. OSO, 1/1: 66-70.