OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 1

[p. 13]

Het eerste colloquium Surinamistiek
een vraaggesprek van Roy Khemradj met P. Seuren, J. Voorhoeve en J. Defares

Khemradj: Ik begin bij professor Seuren. U bent één van de initiatiefnemers voor het I.B.S.. U heeft gezegd dat de Stichting hoopt zich uiteindelijk overbodig te maken, want het eigenlijke werk zal in Suriname verzet moeten worden. Ik denk dat in deze twee dagen het duidelijk naar voren is gekomen dat er in Nederland veel Surinamers zijn die inzetbaar kunnen zijn voor de Surinamistiek. Zou dat moeten betekenen dat de mensen die hier zitten en zich daar mee bezig houden, bereid moeten zijn om naar Suriname te gaan om het eigenlijke veldwerk te doen om zodoende het resultaat van hun inzet te kunnen zien?

Seuren: Het is inderdaad zo, dat we hopen, zoals alle stichtingen, een slechts tijdelijk bestaan te hebben en mee te maken dat de Stichting zich kan opheffen. Maar niet helemaal in de geest dat al het werk dan in Suriname zou moeten gebeuren, wel ten dele, maar we hopen toch ook in Nederland te kunnen bereiken dat er minstens één leerstoel ergens aan één of andere Nederlandse universiteit wordt ingesteld, een leerstoel Surinaamse studies, een leerstoel Surinamistiek. En in eerste instantie rekenen wij erop dat, mocht dat gebeuren, wij dan veel of alle van onze activiteiten heel graag zullen overhevelen naar een dergelijke leerstoel en een bijbehorend instituut. Tegelijk hopen wij, maar de afstand is zo groot, toch een zekere stimulans te kunnen vormen voor de Surinaamse regering en de universiteit van Suriname om werk te maken van de instelling van een letterenfaculteit of iets wat een dergelijke functie zal kunnen vervullen, in Suriname zelf.

Khemradj: Ik vraag me af in hoeverre de Surinamistiek meer een probleem is van wetenschappers dan van het gewone Surinaamse volk.

Seuren: Het bedrijven van de Surinamistiek als studievak is natuurlijk per definitie een activiteit van wetenschappers, of althans van wetenschappelijk georiënteerde mensen. Maar één van de belangrijkste drijfveren bij het werk van het I.B.S. is nu juist dat we dat niet in isolement willen doen, niet los van de bevolking als geheel. Dit is ook helemaal de bedoeling geweest van dit colloquium, dat dit gezien wordt als eigendom van en behorend bij de Surinaamse bevolkingsgroep als geheel. Wij willen graag dat de Surinamers in Nederland en in Suriname het werk dat in ons kader verricht wordt, beschouwen als hun eigendom, hun eigen goed, en in het verlengde liggend van hun eigen activiteiten en gevoels- en gedachtenleven. Dat is een erg belangrijke factor. In dit opzicht verschillen wij van de zgn. Creolistiek of Creologie zoals die in vele Westerse landen wordt beoefend, namelijk als grotendeels een veld van studie waarbij de Creolentaal en de Creolenvolkeren puur en alleen als object gezien worden. Wij willen met ons I.B.S. bevorderen dat de Surinamers met name zélf deze dingen ter hand nemen

[p. 14]

vanuit hun eigen optiek en dat weer terug laten vallen op de eigen bevolking.

Khemradj: Mijnheer Defares, u bent hier in Nederland op uitnodiging van het I.B.S.. U heeft de twee dagen meegemaakt en u bent vandaag ook aan bod gekomen om te praten over het taalproject, dat, dacht ik, een initiatief is van de heer Campbell, en door het Ministerie van Onderwijs en Volksontwikkeling is doorverwezen naar de universiteit van Suriname. Kunt u ons daarover iets meer vertellen?

Defares: Het taalproject waar u over spreekt heeft zich meerdere taken gesteld. Het bestaat uit vier deelonderzoeken: 1. taal- en leerstoornissen; men vraagt zich af of leerstoornissen het gevolg zijn van het feit dat kinderen dom zijn of achterlijk of niet kunnen leren, of het gevolg van het feit dat de schooltaal anders is dan de moedertaal. In verband hiermee wordt de relatie of discrepantie onderzocht tussen de moedertalen en schooltalen. 2. In Suriname is in heel veel gevallen, zoals gezegd, de schooltaal een andere dan de moedertaal. De problemen die daarmee samenhangen, vormen ook een onderzoeksgebied. 3. Verder wordt er onderzoek gedaan naar de manier van communicatie tussen en binnen taalgroepen. 4. Het laatste deelonderzoek is dat van de taalbeschrijving. Dit houdt in het maken van een grammatica en een woordenboek van - voorlopig - drie talen: Surinaams-Javaans; Sarnami-Hindostani en het Sranan.

Khemradj: En blijkt daarbij niet dat de spellingproblematiek enorm groot is?

Defares: Ja, dat is een enorm groot probleem. Er is een discussie over aan de gang, en we vinden dat hier heel vlug duidelijkheid in moet komen. Het uitgangspunt is het opstellen van een spellingsysteem dat zoveel mogelijk van toepassing is op de talen die we nu aan het beschrijven zijn. Of dat lukt weet ik niet. De talen verschillen van elkaar en eigenlijk kan ik uw vraag heel kort beantwoorden door te zeggen dat de discussie over spelling nog niet afgesloten is.

Khemradj: Bent u als vertegenwoordiger van de universiteit van Suriname blij met dit initiatief van het I.B.S., dat de bedoeling heeft een soort hechter samenwerkingsverband tot stand te brengen?

Defares: We zijn daar heel blij mee. We zijn ons ervan bewust dat we in Suriname door gebrek aan middelen en mankracht niet alles zelf kunnen. En ook, gezien het feit dat er in Nederland zoveel Surinamers wonen, ligt het voor de hand dat in Nederland dit initiatief genomen is om zich bezig te houden met de Surinaamse taalproblematiek. Het is iets dat we onder de gegeven omstandigheden - dat is gewoon de realiteit - niet alleen kunnen oplossen in Suriname. Samenwerking met een instituut dat te goeder trouw is (en dat is het I.B.S.) wordt door ons zeer op prijs gesteld en ook verwelkomd.

Khemradj: Ludwich van Mulier heeft de opmerking gemaakt dat Surinaamse machthebbers eigenlijk open moeten staan voor impulsen van Surinamers, waar ook ter wereld. Maar hij bedoelde duidelijk Surinamers in Nederland. Hebt u het gevoel dat dat sinds de machtsovername niet meer het geval is? Ik heb zo het idee dat op dit moment in Suriname men zich probeert af te zetten tegen plannen en ideeën die Surinamers hier hebben. Men ziet dat als uitheems: iemand die in Holland zit is verloren en men wil niets meer met hem te maken hebben. Daarom vraag ik me af of Van Mulier misschien niet gelijk heeft?

[p. 15]

Defares: Als we kijken naar landen die gekoloniseerd zijn, dan zien we dat de meeste bewegingen en veranderingen die daar op gang zijn gekomen, gestimuleerd zijn vanuit het moederland. Het zijn de mensen die in het moederland geweest zijn, die telkens de impuls hebben gegeven zodat er bepaalde dingen op gang kwamen. Een concreet geval waar vandaag over gesproken is, is dat van de Hindostani. Er kan verder gewezen worden op bijvoorbeeld de Vietnamese oorlog, die in Parijs is begonnen, enz.. Stimulans vanuit Nederland is welkom en ik weet niet of het gevoel dat sommige Surinamers in Nederland hebben, gerechtvaardigd is, dat gevoel van uitgesloten te zijn. Als ik afga op wat de machthebbers mij zeggen, op wat bijvoorbeeld de ambassadeur van Suriname in Nederland verklaard heeft, dan wordt er integendeel van officiële kant van alles aan gedaan om mensen die terug willen, die kans te bieden. In de dagelijkse omgang met mensen merk je wel eens dat er gezegd wordt: ‘Ach die mannen in Nederland’, maar het is zeker geen officieel beleid.

Khemradj: Professor Voorhoeve, ik zou u twee vragen willen stellen. U geeft op grond van historische ontwikkelingen de meeste kansen aan het Sranan, en dat is geloof ik ook na twee dagen praten hier duidelijk naar voren gekomen. U zegt dat daar voordelen aan zijn verbonden, maar ook nadelen. Kunt u die tegen elkaar afwegen?

Voorhoeve: Het eerste voordeel is dat het Sranan Tongo door de meeste Surinamers wordt gebruikt, waarna dan het Nederlands op grote afstand komt. Dus als men kiest voor een nationale taal, is het Sranan Tongo in ieder geval een serieuze kandidaat. En verder is dat een taal die zeer efficiënt gebouwd is omdat die in het verleden echt gemaakt is a.h.w. om communicatie tussen mensen van verschillende talen te kunnen bewerken, en daarom een taal is die heel snel aangeleerd kan worden, zodat de 10 à 15 procent van de mensen die deze taal niet gebruiken, zich op een veel gemakkelijker manier in deze taal kunnen gaan uiten dan als bijvoorbeeld Spaans gekozen zou worden. Dit zijn de twee voornaamste voordelen en bovendien is dit de enige taal die in Suriname is ontstaan, zodat we daarmee een zekere Surinaamse identiteit zouden kunnen bewerken. Ja, de nadelen zijn natuurlijk dat het toch in vele gevallen wordt gezien als de taal van de Creolen, de taal van de Creoolse cultuur, en dat we er daarom duidelijk aan moeten denken, wanneer de Surinaamse gemeenschap inderdaad vindt dat deze taal het meest geschikt is om als nationale taal dienst te doen, dat dit niet alleen geldt voor Creolen maar ook voor andere bevolkingsgroepen. Die moeten zich er ook in kunnen vinden. Dus die taal zal zich open moeten stellen voor alle andere invloeden, die van niet-Creolen, Surinamers.

Khemradj: Vindt u het dan geen verloren tijd wanneer een man als Motilal Marhé zegt dat het Sarnami-Hindi verloren dreigt te gaan? Zegt u dan ‘dat moet maar gebeuren’?

Voorhoeve: Nee, zeker niet. Ik vind ook dat er tegen het verloren gaan van het Sarnami-Hindi gewaakt moet worden. Wanneer men, om practische redenen, het Sranan Tongo kiest als de nationale taal, dan wil dat niet zeggen dat het alle functies moet vervullen - dat zeg ik ook aan het begin van mijn lezing, dat een taal vele functies heeft. Men moet ook niet naar Nederland kijken, waar het ABN de nationale taal is en in het onderwijs is ingevoerd tot op de universiteit; dat is helemaal niet nodig. Ik ken veel voorbeelden; ik heb bijvoorbeeld Tanzania aangehaald, waar het Swahili een dergelijke rol vervult als contactmiddel tussen de verschillende groepen die hele andere talen spreken. Ik meen dat er ± 150 talen in Tanzania worden gesproken en men accepteert het Swahili als een gemeenschappelijke taal die een beperkt

[p. 16]

bereik heeft, die bijvoorbeeld in de eerste vier jaren van de lagere school wordt gebruikt en ook nog later voor bepaalde onderwijstypes zoals het geschiedenisonderwijs, maar waarnaast andere talen gebruikt worden. Dus gaat het om de functies die men een nationale taal wil geven. In de meeste landen van de wereld is het niet het geval dat een dergelijke nationale taal alle functies in een maatschappij vervult, maar een deel van de functies. En daar moet men heel goed over nadenken: welke functies wil men in zo'n geval aan het Sranan Tongo geven en welke functies wil men geven aan de andere talen die in Suriname worden gesproken en ook aan de Europese talen daar.