Opwaartsche Wegen. Jaargang 18

Uit de tijdschriften
(Juni 1940)

- Stemmen des Tijds. B. de Gaay Fortman wijdt een uitvoerig art. aan Dirk van Hogendorp, de kleinzoon van Gijsbert Karel. Dirk, een veelbelovend lid van een roemruchte familie, stierf jong. Uit deze studie komt de kring van 't Réveil scherp naar voren. Dr. Tazelaar bespreekt de grote Gesch. van de Letterkunde van Prof. Baur c.s., waarvan de betekenis meer ligt in de speciaal-bijdragen dan in de totaliteit. Het is dan ook geen boek inplaats van Te Winkel, Kalff e.a., maar naast deze werken.

- De Nieuwe Gids. In zijn reeks Opmerkingen en Beschouwingen spreekt Lod. van Deyssel over jongere schrijvers en releveert ook 't begin van 't sensitivisme, omstr. 1885. Dit was bedoeld in Holland te zijn een vooruitgang op het franse naturalisme. D.A. de Graaf begint een studie over de Ierse auteur James Joyce. S.M. Noach herdenkt dat 25 jaar geleden Timmermans z'n Pallieter gaf. Dr. J. Vandervelden brengt in een 3-tal korte studies de figuur van Vondel naar voren n.l.: Vondel en Christina van Zweden, De Faustidee bij Vondel en De Dienaar der Armen. In de eerste studie komt 't probleem der Majestas op de voorgrond.

[p. 254]

‘De koning is het levende en volmaakte “afzetsel” der Goddelijke Idee’. Het Faustprobleem zweefde Vondel voor ogen volgens schr. bij twee drama's n.l. Lucifer en Faëton.

- De Vrije Bladen. S.P. Abas wijdt een studie aan ‘Het Volk in onze hedendaagsche Schilderkunst’ en brengt naar voren de kunst van Piet van Wijngaerdt, Chabot, Jan van Herwijnen, Charley Toorop, Kruyder en Leo Gestel. Speciaal de boerenuitbeelding trekt de aandacht van Abas. Heeft hij andere volkstypen niet vergeten b.v. de visser (Roeland Koning)? Echter een zeer interessant cahier. De U.M. deelt mee dat de uitgave der V.B. voorlopig wordt beëindigd, ze is niet langer commercieel verantwoord.

- De Gids. Anton van Duinkerken bespreekt de acht verschenen delen van Elsevier's Bibl. der Ned. Lett. Naast veel lof toch enkele wensen, n.l. een beteugeld streven naar volledigheid in de voorberichten, minder opname van fragmenten en een grotere samenklank in de begeleidende studies.

- Groot Nederland bevat de inleiding die H. Marsman schreef voor de W.B.-uitgave van Nietzsche's: Aldus sprak Zarathoestra’. Vestdijk besluit z'n roman: ‘Surrogaten voor Murk Tuinstra.’

- De Stem met Critisch Bulletin. Vestdijk publiceert een fragment uit z'n te verschijnen studie ‘Albert Verwey en de Idee’, welk fragment getiteld is ‘Plastiek en taalplastiek’. Achilles Mussche geeft een bijdrage ‘Monoloog van liefde, leven en dood’. Albert Helman bespreekt ‘De vlammende heide’ van Evert Zandstra en roemt 't onopgesmukte boerenkarakter. ‘Zijn boeren zijn geen merkwaardige dégeneré's, maar typische boeren van dat typische land, die in eenzelvige hardnekkigheid maar één doel kennen: zichzelf te zijn’. Roest Crollius is niet zo te spreken over ‘De gouden Reael’ van Jan Mens, al is er veel sympathieks in dit boek. Dit verhaal bulkt van de grote woorden. Het is tè ruig. ‘De stijl van Mens in dit boek is een mengsel van het grove van Heyermans, het quasi-slordige van Coolen en het geraffineerd objectiverende van Walschap’. Jan Mens moet allereerst aan zichzelf werken, om een dergelijk onbesnaard boek te voorkomen. Smaakverfijning en zelfcritiek zijn nodig. Anthonie Donker roemt zeer de ‘Spiegel van de Ned. poëzie’ door Victor van Vriesland samengesteld, ‘met een feilloze en voorname smaak’.

- Elseviers's Maandschrift. Marnix Gijsen had een ‘Ontmoeting en gesprek met Anna Bijns’, een geestig gesprek, dat tegelijk een voorbeeld wil zijn van ‘hoe men de literatuurgeschiedenis niet mag schrijven’. A. Marja bespreekt een aantal dichtbundels. Hij ziet ‘Piet Paaltjens Sr.’ van Eric van der Steen als een uitstapje, een vacantie voor de dichter. Henrik Scholte ging bij de bundeling in ‘Vita Brevis’ met te weinig zelfkritiek te werk, oordeelt Marja. Een ronduit prachtig gedicht noemt hij: Mijn dochtertje danst. Naar aanleiding van Mok's ‘De Rattenvanger’ spreekt Marja over lyriek en epiek. Als kenmerk van epiek accepteert hij de overheersende

[p. 255]

plastiek en die mist hij juist bij Mok. Stuiveling's ‘Tegen de Stroom’ vindt bij Marja geen bewondering. Epigonisme van 't eerste water. ‘De dichter Stuiveling is niet meer of minder dan een vergissing’. Roest Crollius is zeer enthousiast over Mok's roman ‘Figuren in het zand’, dat een beheerste en sobere stijl heeft. De menselijke eenzaamheid is de grote spelbreker in dit boek.

- Criterium. Bertus Aafjes geeft een goed stuk proza ‘De Bultenaar’. Theun de Vries vervolgt z'n studie over ‘Recht en gezag bij Shakespeare’. Van de poëzie een heftig bewogen vers van Hoornik (als steeds zonder houvast) ‘Het Antwoord’. Een aantal kwatrijnen van Achterberg. Verzen o.a. van Marja, Den Brabander, Hoekstra. - In ‘De Vlaamsche Gids van Maart/April geeft Johan Daisne een uitvoerige ‘autografische en geïllustreerde bloemlezing van 47 dichters en 122 gedichten’ van de nieuwe dichtergeneratie in Vlaamderen. Een goed ‘speciaalnummer’. - Het Kouter van Mei/Juni bevat een zeer uitvoerige beschouwing van P. Minderaa over M. Mok's grote gedicht ‘Scheppingsdroom’. Minderaa wijst op de verwantschap met Gorter's Mei, maar ook op de vele verschillen. Mok is veel minder naief-natuurlijk dan Gorter. Mei blijft een sprookje, Scheppingsdroom is bewuster gedacht en gecomponeerd. De compositie vindt Minderaa niet sterk, de figuur van de knaap ‘blijft mij te machtig in zijn bewust geconstrueerd-zijn’. En de geboorte der liefde, na de uiteindelijke desillusie van zovele strevingen der creatie, is te vaag. Minderaa geeft de inhoud van 't vers ruim weer en wijst op vele schone fragmenten.

- De Gemeenschap. Antoon Coolen wijdt een studie aan François Mauriac. Van Duinkerken bespreekt de eerste vijf deeltjes van de vernieuwde Helikon-uitgave.

Bij Achterberg's ‘Dead End’ merkt V.D. op dat A. het juiste woord vermijdt in dichterlijke omschrijvingen, hij volgt een stijlprocedé, dat in wezen décadent is. Van Duinkerken zegt in dit verband dat de suggestiekracht de juistheidsindruk moet versterken, niet verslappen.

Pierre Van Valkenhoff schrijft over ‘Een nieuw Pantheon’ en bespreekt de verschenen delen der Bibl. der Ned. Letteren (Elsevier).

B.v.N.