Opwaartsche Wegen. Jaargang 18

[p. 70]

Puntjes bij paaltjes

Met welke bedoeling?

Het Maartnummer van ‘Groot Nederland’ bevat een bijdrage getiteld: Posthume Critiek van Willem de Mérode. Aan het stuk zelf gaat een korte inleiding vooraf, waarin terecht beweerd wordt, dat de Mérode een omvangrijk poëtisch oeuvre heeft nagelaten, maar zo goed als geen critieken, uitgezonderd een paar boekbesprekingen die destijds in Opwaartse Wegen verschenen.

De inleider vervolgt aldus:

‘Des te opmerkelijker is een artikel, dat hij in 1937 geschreven heeft met de bedoeling het te publiceeren, zonder dat deze publicatie een feit werd. De M. stelde het namelijk met dat doel aan een zijner vrinden ter hand, die echter om redenen van practischen aard de openbaarmaking uitstelde, maar thans, na de Mérode's dood, van oordeel is, dat het belangrijk genoeg is als literair-historisch document om het alsnog het licht te doen zien. Wij zijn eveneens die meening toegedaan; de persoonlijke toon die het artikel kenmerkt, komt voort uit een principieel verschil van opvatting van wat protestantsche letterkunde is en behoort te zijn. Aangezien het stuk voor publicatie was bestemd, is er natuurlijk geen enkele reden om aan te nemen, dat de Mérode van zijn meeningen een geheim wilde maken. Wij laten het artikel hier volgen zooals het door de Mérode in manuscript werd afgestaan, met weglating van één zin, die de dichter blijkens later gevoerde correspondentie niet in den gedrukten tekst opgenomen had willen zien.’

De daarna afgedrukte Critiek van Willem de Mérode behelst dan, na de bewering dat het bij de groep der Christelijke Letterkunde ‘tegenwoordig’ een vreemde boel is, beschuldigingen aan het adres van, achtereenvolgens: Roel Houwink, Tom de Bruin en ene ‘Magdalena Ypma’, dat zij pogingen

[p. 71]

gedaan hebben om Slauerhoff ‘vanuit Opwaartsche Wegen’ ten hemel te doen varen. De Mérode vindt deze zalig-, wie weet heiligverklaring, al te gemakkelijk.

De rest van het stuk, van slechts anderhalve bladzijde druks, geeft eveneens uitdrukking aan het verzet van den schrijver tegen tendenzen die hij meent op te merken in die groep der Christelijke Letterkunde, die er op gericht zouden zijn om personen, en werken van die personen, voor ‘christelijk’ te doen doorgaan, terwijl zij, die personen en die werken, deze onderscheiding, volgens de Mérode, helemaal niet verdienen. Verwey (of liever het oordeel van Houwink over hem) Wilma, en vooral Jan H. Eekhout moeten het ontgelden.

Waar ik nu op wil ingaan, dat is niet op de Critiek die hier door de Mérode geleverd werd, maar op het feit, dat het in de inleidende woorden tot deze publicatie wordt voorgesteld alsof we hier te doen zouden hebben met een artikel dat bestemd zou geweest zijn om gedrukt openbaar gemaakt te worden. Ieder die het geschrift van de Mérode leest, zal aanstonds opmerken, dat het naar de vorm, en bovendien door het zo goed als geheel ontbreken van een bewijsvoering, niets van een voor publicatie bestemd artikel weg heeft.

Op goede gronden zou ik de bewering aandurven, dat deze critiek voorkomt in een persoonlijke brief van den dichter, gericht aan iemand die hij tot de ‘insiders’ rekende met betrekking tot de groep der Christelijke Letterkunde. Reeds het gebruik van de namen in deze, uit de eerste aandrift van het onbevredigde gevoel neergeschreven, regels, wijst er m.i. op, dat deze ontboezeming bestemd was voor een persoon die niet meer nodig had dan enkele aanwijzingen en opmerkingen om te weten waar het om ging en wat er bij den briefschrijver aan de hand was.

Voor mijn opvatting vind ik overigens nog steun als ik let op een in het ‘schrijven’ voorkomend zinnetje, waarin de Mérode zich duidelijk met een vraag tot de ‘geadresseerde’ wendt, die hij aanspreekt met ‘u’, en aan wie hij blijkbaar de raad geeft om ‘De Standaard’ nu eens een onderzoek te laten instellen naar de positieve christelijkheid van sommige romans. Het karwei van artikelen-schrijven tracht de Mérode

[p. 72]

dus hier over te doen aan een instantie, die hij daartoe geroepen en geschikt achtte. Hetgeen ten overvloede moge bewijzen, dat hijzelf allerminst lust gevoelde tot zulk publicistenwerk; wat iedereen die de Mérode gekend heeft ook wel weet: hij luchtte alleen nu en dan zijn hart in brieven.

Voor mijzelf overtuigd dus, dat er in ‘Groot Nederland’ een persoonlijk, niet nadrukkelijk door den schrijver voor openbaarmaking bestemd, schrijven (of gedeelte daarvan) gepubliceerd werd, moet ik vragen: welke bedoeling heeft er voorgezeten bij den ‘vriend’ die deze regels afstond?

Meent hij met dit ‘literair-historisch document’ op deze wijze de nagedachtenis van Willem de Mérode te eren? of denkt hij er de ‘groep der Christelijke Letterkunde’ een dienst mee te bewijzen?

En waarom zulk een publicatie in ‘Groot Nederland’? Ik kan me moeilijk voorstellen, dat dit tijdschrift de hier geboden Critiek met de nodige ernst (zo ze die verdient) bejegent. Immers, voelt dit literaire blad werkelijk iets voor een bedilling van personen en werken anders dan volgens zuiver literaire maatstaven?

De wonderlijke manier waarop in de ‘inleiding’ bij herhaling als het ware verzekerd wordt, dat het stuk inderdaad voor publicatie bestemd was, geeft al te denken. Er staan in die toelichting een paar typisch-onduidelijke uitspraken als: ‘om redenen van practischen aard’ en: ‘de persoonlijke toon komt voort uit een principieel verschil enz....’ die doen vermoeden, dat in zulke ‘onbeholpenheden’ nog een laatst gevoel van verzet tegen deze daad van openbaarmaking zich wreekt met gestamel.

Nog eens: ik zou wel eens willen weten wat of wie hier nu weer achter steekt. De bijdrage is door den bijdrager (bijdrager ook tot onnodig en ondienstig ‘geroddel’) niet ondertekend.

H. de Bruin.