Opwaartsche Wegen. Jaargang 18

[p. 12]

Uit de tijdschriften

- Stemmen des Tijds. In 't Februari-no. begint Meertens in z'n poëziekroniek de Vlaamse dichtkunst uitvoerig te bespreken. In protestantse kringen wordt z.i. de Vlaamse cultuur stelselmatig genegeerd en veronachtzaamd. M. geeft een oriënterend overzicht van de Vlaamse lit. ts. der laatste jaren, waarna hij diverse dichters aan de lezers voorstelt: Deze confrontatie heeft grote waarde. Dr. Tazelaar handelt over prozaboeken, die de historie als onderwerp of basis hebben. Van Riesen's oudfriese liefdeshistorie acht T. 't beste boek van de Schr., om het psychologisch-fijne van ‘het geval’. In 't Maart-no. bespreekt Dr. de Pater opnieuw 't vraagstuk of Marnix een falsaris was. Men stelde 't voor alsof Marnix zou hebben geknoeid in de stukken van 't proces van de medeplichtigen van Jean Jauregui. In S.d.T. 1938 weerlegde De Pater deze mening grondig, nu blijkt dat Dr. Gorris de vervalsing aannemelijk vindt, komt De P. opnieuw in 't geweer. Men schenke aandacht aan dit gedocumenteerd betoog. Van Duinkerken verwarde blijkbaar de twee vrouwen van Bilderdijk met elkaar in een Gidskroniek over Beets en deed alzo onrecht aan B's tweede vrouw. Dr. A. Goslinga bewijst dit in een gedocumenteerd betoog. Is dat niet te veel eer voor een ‘verschrijving’?

- De Nieuwe Gids. In 't Maart-no. herdenkt Beversluis de dichter Boutens. Dr. Haighton gaat in een artikel over Multatuli & Cie. enkele Multatuli-vereerders te lijf, zoals Ter Braak, W.A. Paap e.a. Dat H. niets van Multatuli moet hebben, is bekend. Argumenten gebruikt hij zelden. Mr. A. Loosjes schrijft over Marnix, ‘de kleine Savoyaard’ Loosjes ziet Marnix als vreemdeling (van frans bloed, misschien met enkele druppels Diets bloed), doortrokken van een ambtenaarsmentaliteit, bovendien ziet hij Marnix als ‘papenvreter’, als iemand die niets voelde voor 't vrijheidsideaal der Nederlanders. Het Wilhelmus maakte M. als ‘hoofd van 't propagandadepartement’ van prins Willem op diens commando en volgens diens aanwijzingen.

Een nieuwe hypothese. Dit artikel druipt van antipathie, maakt van elke goede noot een verkeerde, is gebaseerd op de bloed-theorie en is daarom kort en goed: dwaas. Beversluis roemt in z'n poëziekroniek o.a. 't vers van Karel van den Oever. De poëzie van Vlemminx wordt volgens B. een hopeloos geval, de geciteerde verzen zouden 't doen vermoeden.

[p. 13]

Steven Barends opent een kroniek der Duitse letteren. In de afdeling bibliographie geeft Haighton op p. 463 een wonderlijke taalkundige opmerking, wonderlijk en onjuist.

- Criterium. Het 1e no. van dit nieuwe tijdschrift (red. Cola Debrot, Han Hoekstra en Ed. Hoornik) is een goed en duidelijk entree. Crit. wil selectiever zijn, een scherper omlijnd standpunt innemen dan ‘Werk’ was en deed. Cola Debrot geeft een soort beginselverklaring (reeds te Utrecht uitgesproken) in luchtige toon. In zekere zin wil Crit. een voortzetting zijn van Forum, het wenst geen toverformule te bezitten om alle tegenstellingen te overbruggen, men zal in 't tijdschrift alle tinten en alle halftinten vinden van de tegenstelling romantiek en rationalisme. In deze zin zou men dus kunnen spreken van ‘romantisch rationalisme’ Ook Pierre H. Dubois sluit in z'n artikel ‘De Fictie van het Dogma’ bij Forum aan, hij stelt als criterium niet de aesthetiek der tachtigers maar de eis der persoonlijkheid van Forum. De poëzie is ruim vertegenwoordigd: Achterberg, Pierre Kemp, Aafjes, Hoekstra, Dubois, Tergast, Hoornik. Maurice Gilliams zal in een kroniek 't artistieke leven van Vlaanderen behandelen, hij begint met een essay over de schilder Henri de Braekeleer. De novelle van Adr. v.d. Veen is een duidelijk voorbeeld van diens proza-stijl. - De Vrije Bladen. Het Februari-cahier is een essay van H.A. Gomperts, ‘Catastrofe der Scholastiek’, handelend over 't dispuut Van Duinkerken contra Ter Braak. De titel zegt reeds dat G. aan de kant van Ter Braak staat. Hij verwijt Van Duinkerken heel veel, zelfs oneerlijkheid, kwade trouw, nijd, enz. Aan de andere zijde stelt G. scherp de visie van beide opponenten tegenover elkaar. (Men vergelijkt de bespreking van dit cahier door Van Duinkerken in De Groene, 2-3-'40). - De Stem met Critisch Bulletin. In 't Maart-no. plaatst Anthonie Donker z'n Xe bijdrage over de jongste generatie, nu handelend over Gerrit Achterberg. Donker oordeelt dat deze poëzie het karakter draagt van ‘strekkingspoëzie’, en het verwonderlijke is dat deze buiten het kunstdoel gelegen ‘doelstelling’ hier geen schade aan de poëzie doet, integendeel zelfs versterkend lijkt te werken. Theun de Vries begint de bespreking van Vestdijk's ‘Lier en Lancet’. Cola Debrot spreekt over Helman's ‘Het vergeten gezicht’, welke roman mislukt is door de botsing van de romantische en realistische tendenties, een conflict dat ook elders voorkomt. Het procédé van dit boek stelt eigenlijk de eis van een zekere inferioriteit van het romantisch voorspel ten opzichte van het realistisch naspel.

A. Mout merkt op bij Kuyle's

[p. 14]

‘Harmonika’ dat de inhoud der verhalen achter blijft bij het hoge niveau van de vorm. De inhoud is n.l. vervuld van de idee des geloofs. Mout noemt de harmonika de vervanging van het kerkorgel. Er hokt iets in de logica van dit betoog.

- De Gids van Februari geeft een uitvoerig waarderend artikel over Boutens van de hand van Anton van Duinkerken. In 't Maart-no. schrijft P. Valkhoff over een vergeten Limburgs romanticus, Charles Beltjens, geboren en gestorven (1890) in Sittard. B., die Victor Hugo eenmaal verdedigde, was aan deze verwant. Pessimisme, idealisme, zelfmoordplannen - men herkent de romanticus. B. schreef in 't Frans en had contact met de Franse romantici. Bordewijk beoordeelt Helman's ‘Het vergeten gezicht’ zonder waardering. ‘Deze vrucht lijkt me eer te voos dan te groen’; het avontuur van 't boek is geen avontuur, Helman's vernuft dat vroeger schitterde is hier afwezig. Dit boek is geen romantisch product. Het rammelt - met uitzondering van hoofdstuk 2. - Groot Nederland. In 't Februari-no. brengt G. Stuiveling de figuur van Simon Gorter naar voren, ‘een verloren kans’. G's betekenis was ‘dat hij de beste der middelmatigen was op een tijdstip, toen de middelmatigen zich juist van het gezag der begaafden hadden bevrijd’. Zeker was de theoloog, journalist-letterkundige S. Gorter niet zonder invloed op z'n zoon Herman. Op de inleiding van St. volgt een publicatie van een groot aantal brieven van Simon G. aan zijn ouders. Gerard van Eekeren bespreekt Walschap's ‘Houtekiet’, dat hij een zonderling mengelmoes noemt. De monumentaliteit is hier niet boven de bravoure uitgekomen en het realisme der kleine feiten is gerangschikt naar de suikerzoete gevoelsconventies uit de damesromans. D.A.M. Binnendijk bespreekt Donker's bundel ‘Onvoltooide Symphonie’, een bundel die een revanche betekent en zeer dicht staat bij ‘Grenzen’ wat betreft het niveau en de poëtische waarde. Het Maart-no. Van Eckeren bespreekt de roman ‘Het vergeten gezicht’ van Helman, die hierin als in andere werken de drang gevoelt om aan de grenzen der dingen de eigen onbegrensdheid te meten. 't Boek is te lang geworden, H's vormkracht lijkt voortdurend bestookt te worden door zijn zucht tot speculeren. Toch getuigt 't boek van een ongemene fantasie en van idealisme. Binnendijk behandelt Stuiveling's dichtbundel ‘Tegen de Stroom’ na een inleiding over St. als figuur. B. vergelijkt Stuiveling met Van Duinkerken: beiden zijn in de eerste plaats literator, pas daarna kunstenaar. H.A. Mulder geeft een kroniek van de Afrikaanse letterkunde. Een onbekende geeft uit particuliere

[p. 15]

briefwisseling een posthume critiek van Willem de Mérode op het protestants christelijk letterkundig leven. 't Is een uitval zoals ieder wel eens doet, maar de publicatie geschiedt met een zekere animo, vanwege de toon van 't briefje. Als ieder die dergelijke briefjes bezit eens ging publiceren, had Gr. N. voor jaren copy genoeg. Du Perron schrijft verder over de ‘Multatuli-rel’, men kent zijn standpunt. Vermakelijk is de losse opmerking die hij maakt over de Vondel-leerstoel. Geen Vondel-vitaminen zijn nodig voor ons volk, maar Multatuli-vitaminen. Dus geen Vondel-leerstoel, maar een dito Multatuli-stoel, en deze moet bezet worden, niet door Asselbergs, maar door E. du Perron. - Elsevier's Maandschrift. In 't Maart-no. bespreekt B. Roest Crollius de roman ‘Blauwbaard en Octopus’ van Van der Woude. Niet het verhaal, maar de stijl wordt ten zeerste afgekeurd, welk oordeel door diverse citaten gesteund wordt. Mok's ‘Tweede jeugd’ waarin 't lijden van een gevoelssolipsist is getekend, vindt bij R.C. ondanks de gebreken, veel waardering.

- De Gemeenschap. In 't Februari-no. komt Zr. Dr. van de Wijnpersse nog eens terug op de figuur van Boecx (vgl. dispuut W.A.P. Smit-Van Duinkerken.

A. Marja geeft vertalingen uit Rilke's Stundenbuch.

- Roeping. Februari. Mej. J. Liedmeier begint een zeer interessante studie over Russische romans, ‘de romans van het collectieve geluk’.

- Het Vrije Schrift No. 6 1939. Uit 't schetsje van de redacteur C. Huickx moet vermoedelijk opgemaakt worden dat hij de redactie verlaten gaat. Willem Eges vervolgt z'n roman.

- Nederland. Het no. van 1 Maart bevat een uitvoerige recensie van ‘In Aanbouw’ door H. Godthelp, overzichtelijk van opzet.

B. van Noort.