Opwaartsche Wegen. Jaargang 17

[p. 494]

Piet Beek
Zwarte water

Het is een trieste plas in het veen, en er ligt een klok in verdronken. Dit is het enige water niet waarvan het wordt verteld, zoek maar een veenplas waar ge wilt en ge vindt een verhaal van klokken, meen niet dat het toeval is. Steeds gaat dat hetzelfde in zo'n vertelsel, het is er een van teleurstelling en een lang verdriet, eentonig en onbewegelijk als het landschap; en aan de wanhoop daarna, donker als de wellust waarmee een draaikolk lokt, weet de duivel zijn klok te verdienen.

Vlak bij dit water hangt zelfs in het uitgelatenste zomerlicht nog altijd een geur van vergaan tussen de bomen. De eenzaamheid kan er volkomen worden, en al vindt ge niets waaruit het blijken kan: terwijl ge kijkt weet ge opeens nog veel verdriet te moeten hebben. Opzij is de vlakte met hei en een enkelen heuvel van zand, en achteraan in de verte, als een reus boven het nietig blokje van een huis, staat steeds wel ergens de rookzuil van een brandend bos.

Men heeft er maar te wandelen, willekeurig waar, om de mooiste plekjes te vinden. Er liggen weien waar de warmte dromen wekt, en de dichte rijen bomen een rand van schemers geven aan het licht; als in een bergdal ligt zo'n plek verscholen, in al het groen is de tint van het goud der zon, en in den klaren hemel hangt een dunne windstreep stil. Een driesprong van paden waar het bos begint is romantisch als het avontuur op een oude prent; dat van een ruiter die onder het neerhangend loof uit kwam, en, verrast u te zien, zijn paard dwong tot voorzichtige stappen. Terwijl hij al naderend de ontelbare geluiden der stilte doorzocht naar die van mensen, dreigde hij plotseling met een lang parabellum en noemde zijn eisen met een zachte stem.

Aan den rand van den taaien zomp bij het oeverriet kunt ge het avond zien worden over den plas als vanuit een kelder. Al de kleuren van den hemel liggen achter de bossen, de nevel in de struiken aan de overzij wordt langzaam blauw, maar hier, in het grijze water, is het licht alleen maar verder dood gegaan. Vaak roeit er dan een visser in een wrak bootje naar zijn netten toe, tegen

[p. 495]

de twee kleine meisjes die hij bij zich heeft zegt hij geen woord, hij laat enkel met zijn riemen het water zwakke geruisen maken, en in de eenzaamheid daarvan klinkt de stilte zwaarder. Ook dat geluid is er niet meer wanneer zij met hun drieën wegdrijven achter een bocht; en als een der kinderen daar luid iets roept, is het van uit den mist en met een matten klank.

De sage van dit water gaat over een klokkengieter die hier in de buurt heeft gewoond, en over zijn dochter, waar hij vergeefs mee wachten moest op den terugkeer van haar verloofde. Het vertelsel eindigt met den dood, de wanhoop, en den duivel, maar dat is het eigenlijke verhaal toch niet. Al behoort het ook bij dezen plas, zo grauw als de waterkleur is het slechts daar waar de klokkengieter aanleiding werd van zijn eigen ondergang, toen hij 's avonds bij het zieke meisje zat, en tegen haar bleef praten omdat zonder den toon van hun stemmen de vertwijfeling nog te vroeg zou zijn gekomen.

Ik weet dat hij langzaam moet hebben gesproken, en met vele woorden, om met het weinige dat hun te zeggen bleef een gansen avond te vullen. Telkens wanneer hij ophield, zag hij aan haar glimlach hoe weerloos zij was geweest tegen de herinneringen gedurende een langen dag; dan sprak hij weer verder met afgewenden blik, de stilte verdragend die de woorden reeds uit hem zoog nog eer hij ze wist. Hij had gewild veel later thuis te komen, om langer met de gedachten bij het werk te zijn en het meisje daarbij te vergeten. Want de enige troost van een man is vaak de schamele van een uitgesteld verdriet. Maar zwaarder dan haar glimlach viel hem het wachten daarop, en steeds vroeger dan hij zich had voorgenomen zat hij weer bij haar. Op een avond, in een dier ogenblikken waarin men zijn verlangens niet streng genoeg bewaakt, vertelde hij van een klok die hij voor haar huwelijk wilde maken. Ze zou heten naar haar, háár naam kwam bovenaan in de inscriptie, van al zijn klokken werd dit de grootste, de schoonste; en luiden zou ze, hijzelf wilde haar trekken tot in den langsten slag, op den morgen van het huwelijksfeest.

Tevoren had hij niet geweten dit te zullen zeggen, en op een belofte was hij niet eens bedacht geweest. Maar terwijl hij zijn vroegere klokken bij hun namen noemde, kwam daar dat vreemde ogenblik waarop hun slagen hem in de oren klonken, de bonzende

[p. 496]

en de ijle, en allen tezamen luidden zij een uitbundige muziek door de lucht, wegvloeiend in golven, met rimpels als de wind er in maakt. De zorg vergetend door hun tonen, en wiegend van blijdschap over het wonder dat uit zijn eigen handen gekomen was, had hij de valse verleiding er niet tijdig in herkend, en op niets meer gelet dan op dit luiden en op de aandachtige ogen van het meisje. In zijn verlangen haar steeds zo levendig te zien, beloofde hij haar roekeloos de klok.

Wij klagen graag over kwellingen die ons worden opgelegd, maar verfijnder en wreder zijn er geen dan die wij bedenken en kweken voor ons zelf. De klok voor haar huwelijk was het geschenk van zijn onmacht, en werd tot hun beider lot dat hij zelf te voltrekken had. Na zijn eerste belofte wilde hij haar vergeten, maar het meisje vroeg er naar, en toen hij eindelijk toegaf aan haar dringen, werkte hij langzaam en met tegenzin, angstig voor den dag waarop die klok gereed moest komen. Want zij verzwegen het voor elkaar: dit zou den dag van haar huwelijk niet zijn. Dagelijks moest hij opnoemen hoe het werk vorderde, nauwkeurig het profiel beschrijven, het gietmodel, en wat er gedaan werd om scheuren te voorkomen. Dit alles vertelde hij onwillig, en vroeg zij hoelang het nog duren moest, dan aarzelde hij, en naarmate het aantal dagen geringer werd, moest zij vaker vragen, eer hij het antwoord gaf.

Hij reed met zijn wagen naar Keulen om de klokkenspijs, in geen dorp onderweg verzuimde hij na te gaan of iemand ook van den jongen wist die beloofd had terug te keren. En bij zijn thuiskomst vond hij het meisje weer zwakker en verder weggeteerd. Nog trager dan tevoren hervatte hij het werk, omdat elke bittere dag van uitstel er een méér was dat geen dwaze, onnutte klok gereed zou staan.

Nooit werd een klok zorgvuldiger gegoten, bij geen werd zo onnodig tijdens het koelen gewaakt; maar ieder uur van zorg vergrootte den angst waarmee dit wachten nog mocht duren. Telkens wist hij het ontmantelen weer één dag uit te stellen, in de avonden ontweken zij het gesprek daarover, terwijl achter hun overbodige woorden de vrees steeds dreigender groeide tot hij het won, en beiden niet meer waagden het zwijgen te verbreken. Maar den laatsten avond was het 't meisje weer dat er om vroeg, met een fluisterende stem noemde zij niets dan haar eigen naam. Toen boog hij het hoofd en knikte zwijgend.

[p. 497]

Den dag waarop hij als een dief van huis was weggeslopen, hesen de knechten zijn klok omhoog in den bok, om haar vrij te laten hangen voor den proefslag. Eén reikte hem den hamer, zij traden achteruit, ongeduldig van spanning, en wachtten.

Hij bezag zijn meesterwerk, de gestalte van volmaakten vorm. Men zegt, het zijn de zuivere lijnen niet waar dat brons een stem door krijgt, de maker heeft zijn ziel daarin gelegd en háár klank heeft een klok te luiden. En opeens begreep hij dat hij haar haatte, en haar vernielen moest eer zij de wanhoop verried waaruit zij werd geboren. Met één woesten slag kon hij haar doen springen in den eersten klank.

Maar deze klok barstte niet; er bestaat immers ook een verbittering die een zwak gemoed nog harder maakt dan staal. Statig breidde haar dreun zich uit, breed zoals een arend de vleugels spreidt aan het begin van zijn vlucht; en haar toon was rein, zeer diep en lang, uitstervend tot een nadrukkelijke echo eerst, dan zachter, tot hij bewegingloos bleef hangen, onnaspeurbaar als een zucht. Daar was geen feil aan deze klok, de geringste fout was voorzien en vermeden; maar haar meester werd koud tot in zijn hart omdat hij den slag van een doodsklok had herkend.

Dien avond keerde hij niet bij het meisje terug. In cirkels liep hij rond het huis toen het reeds donker werd, zonder moed om naar binnen te gaan. Honderdmaal trachtte hij den angst te overwinnen door zich voor te stellen dat zij als vroeger op hem wachten zou. Maar iederen keer als hij een besluit genomen had, trok hij de hand weer af van de deur, omdat hij de stilte daarbinnen reeds kende, waarin zij gestorven lag. En toen het nacht was, ging hij langzaam op het sombere, kleurloze water toe, wrang en verbeten, en hief de vuisten en het gelaat ten hemel, en vroeg: waarom.

Het heeft geen zin dit verhaal tot aan het eind te vertellen, wie zou niet weten hoe het slot verloopt. Er zijn ook geen duivel of geen hel bij nodig, het is slechts een vertelsel van dien zwijgenden plas, waar men geen klok hoort luiden, maar het eigen, levende hart, dat lange maten slaat uit vrees voor de bedreiging der verlatenheid.