Opwaartsche Wegen. Jaargang 17

[p. 347]

C. Rijnsdorp.
Literair balspel^*)

De heer Marsman heeft een eigenschap, die hem als mens ongetwijfeld siert, maar die in zijn critisch werk wel eens een beetje hinderlijk is: hij is een trouw vriend en niet spoedig geneigd zijn literaire amicos te onderschatten. Hun namen springen hem om de andere regel in de pen: we krijgen ze telkens met voorletters en al geserveerd. Zo weten we b.v. met verpletterende zekerheid, dat het niet is A. of Y. du Perron, maar E. du Perron en de belangrijkheid van deze literaire figuur, de verheven losheid van zijn levenshouding wordt ons zeer behoorlijk onder de neus gewreven. Zo blijft er voor ons, lezers, en vooral voor ons, Christelijke achterbannelingen, geen kans meer over deze verdiensten zelf te ontdekken en we kunnen het heus niet helpen, wanneer we een zekere vage instemming gevoelen bij de ondeugende regeltjes van den heer Cornelis Veth:

‘Ja, werpt elkaar den bal toe, mijne heeren,
Helpt ons onthouden, dat we U vereeren’.

En na de lezing van dit boekje over Ter Braak (het is ‘een studie’, zoals de titel vermeldt en inderdaad, blijkens de vele vreemde woorden, die men in Den Gulden Winckel alfabetisch terug kan vinden, is er zwaar op gepeinsd) weten we het voorgoed: Menno ter Braak is een buitengewoon mens, geparenteerd aan de beste literaire families, oomzegger van Nietzsche, neef van Multatuli, ontdekker van Frankrijk, kennis van E. du Perron; hij is alleenvertegenwoordiger voor Holland van ‘le bon genre’, gegarandeerdvrij van ‘gravité’; hij heeft de wereld in zijn zak (dat kan wezen), het Christendom en alle oude en nieuwe Christenen incluis (maar dat verbeeldt hij zich); hij is voor het leven geabonneerd op het laatste woord, dat ook deze studie nog in uitzicht laat en vooral...... hij is voor ontwikkeling vatbaar, of nee, begrijp me niet verkeerd, hij is aan groei onderhevig, hij groeit in de schaduw van Nietzsche. Dat is iets heel bizonders en niet aan ieder gegeven: Ter Braak is in Nietzsches schaduw een bóóm; Gide en Ortega y Gasset zijn, in diezelfde schaduw, slechts...... keien.

*) H. Marsman, Menno ter Braak. A'dam, Em. Querido's U.M., 1939.

[p. 348]

De tijd zal spoedig leren, hoe weinig positieve waarden Ter Braaks werk aan ons literaire leven heeft gegeven; deze geheel op etaleren en epateren gerichte stijl kan alleen hem onder ons verblinden, die niet ziet hoe arm aan ziel en aan hart deze mens als schrijver is; hoe hij altijd anderen nodig heeft om er vivisectie op te plegen, om ze mombakkessen af te trekken of, zoals bij Nietzsche, om ze te plunderen. Wie werkelijk tot de schrijvers gaat waarmee deze vooral handige journalist zo familiaar is, vindt aan zijn werk iets onuitsprekelijk ‘Hollands’, dat ‘Hollandse’ namelijk, dat on-Hollands wil zijn en dat altijd een vast begeleidend verschijnsel in onze letterkunde is geweest. Me dunkt, ik zal toch niet de enige zijn in Nederland, die zich ergert aan de manier, waarop hier Nietzsche ‘ontdekt’ en geannexeerd wordt. Wie Nietzsche niet enkel met zijn hoofd, maar ook met zijn hart (dat verouderd vooroordeel, die anatomische vergissing Gods) weet te lezen, voelt schaamte om de manier, waarop Ter Braak met hem ‘schermt’.

Ter Braak erfgenaam van Nietzsche? Het mocht wat. Nietzsche leefde in zeven eenzaamheden; Ter Braak schrijft in misschien evenveel bladen. Nietzsche leed; Ter Braak is een gevierd journalist. Nietzsche zweeg, Ter Braak praat; Nietzsche had te véél hart, de auteur Ter Braak - van den mens blijf ik af, hierin kan men zich ontzaglijk vergissen - is enkel hersens, met een kennelijke inslag van middelbaar en hoger onderwijs. Nietzsche was every inch een kunstenaar, Ter Braak is een virtuoos. Nietzsche was een Europeaan (zijn invloed bewijst dit), Ter Braak is een slecht Hollander. Nietzsche was een genie; Ter Braak is weder letterkundig redacteur van Het Vaderland.

‘Ik ben er...... vol dankbaarheid van overtuigd, dat Ter Braak nooit een nieuwe Zarathustra zal schrijven’, zegt de heer Marsman. Dat kon wel eens uitkomen. De Zarathustra zou zo'n verschrikkelijk boek niet zijn, als de auteur niet een gemoedsleven had gekend, zo rijk en gespannen, dat een sterkere dan hij eraan te gronde zou zijn gegaan. De heer Ter Braak is boven dit soort zwakheden verheven, maar hij vergeet, dat belezenheid geen gemoed is. Ik ben voor aanneming van een wet, die grote figuren beschermt tegen hinderlijke avances van virtuoze exploitanten.

Marsman is met dit boekje niet gelukkig geweest, en het is slechts ten dele zijn schuld. Maar waarom zouden alle onsterfelijke genieën nu juist in zijn onmiddellijke nabijheid moeten geboren zijn?