Opwaartsche Wegen. Jaargang 17

[p. 325]

P.H. Muller
Een honderd-jarige

In September 1839 verscheen de eerste uitgave van de ‘Camera Obscura’, het boek, waarmede de student Beets als verhalend prozaïst debuteerde en tegelijk het werk schreef, dat hem duurzamer roem bezorgde dan zijn gedichten-bundels samen. Het feit, dat de Camera aldus in deze maand de respectabele leeftijd van honderd jaar bereikt, is ten volle waard, herdacht te worden. Immers, in heel de 19e eeuw is geen schetsen- en novellenbundel gepubliceerd en te onzent ook geen roman uitgekomen, die dermate het publiek heeft geboeid, die zoo de eene generatie na de andere interesseeren blééf als het boek, dat, ter ontspanning en in verloren uren geschreven voor een kleinen kring van vrienden, lezers vond en trekken bleef van allerlei stand en rang en leeftijd.

Hildebrand toonde zich in zijn Camera zoowel een zeer bekwaam schrijver als een goed menschenkenner; hij bezat de gave van het intieme en openbare leven dergenen die hij kende zóó te herverbeelden, dat zijn teekening niet alleen als waar en compleet herkend en geappricieerd werd, doch dat ze tevens den lezers een spiegel voorhield.

Hildebrands beschrijvingen van burgerlijk leven van zijn tijd munten uit door dezelfde eigenschappen en kwaliteiten, die de sterkste zijden vormen van geheel onze Nederlandsche literaire en picturale kunst en daarom heeft de Camera Obscura de bewondering opgewekt en de genegenheid behouden van ons volk. Het mag met dat al merkwaardig worden genoemd, dat een verzameling van naar hun genre's zoo ongelijksoortige prozastukken als in de Camera gebundeld werd tot in onzen tijd gelezen en herlezen wordt. Want het gebeurt nog maar uiterst zelden, dat een collectie verhalen - gezwegen nog van de meer beschouwende stukken - een herdruk krijgt. Het publiek houdt nu eenmaal niet van novellen en koopt zelfs de zeer goede niet in die mate, dat de uitgever tot een herdruk wordt aangespoord. Maar Hildebrand's ‘Camera Obscura’ krijgt dit jaar zelfs zijn

[p. 326]

40ste druk en het boek wordt geïllustreerd door een onzer markantste teekenaars, wiens werk door zijn publiek om juist dezelfde redenen wordt geapprecieerd als waardoor 't boek zijn aantrekkelijkheid blijft behouden. Immers, steekt er in Potgieters kwalificatie ‘kopijeerlust des dagelijkschen levens’ een goed stuk ver-oordeeling, het blijft niettemin een feit, dat de breede lagen van ons volk juist die kopijeer-kunst, óók in de Camera op zoo hooge waarde schat.

Het is waar, na honderd jaar uiten wij onze waardeering voor 't boek in kwestie anders, formuleeren we ons oordeel ook zuiverder dan men 't in 1839 vermocht. Hildebrand's tijd onderscheidt zich in vrijwel alles van de onze en omdat wij tot een anderen tijd behooren schatten we de Camera op een andere wijze dan zij die in dit boek zooveel van het eigene en eigentijdsche beschreven en herverbeeld gechargeerd en gecritiseerd vonden.

Veel van Hildebrands rake juistheid, veel van zijn beelden, vergelijkingen en zegswijzen ook, spreekt voor ons maar ten halve; meer dan één zijner prozastukken kunnen wij eenvoudig niet meer lezen zonder een geeuw achter de hand.

Voor ons is ook de auteur in en achter het boek zooveel duidelijker geworden dan hij toenmaals moet geweest zijn: de schrijver met zijn voor ons gevoelen zelfs lichtelijk lachwekkend burgerlijk aristocratisch allure, die zijn zelf-ingenomenheid zoomin geheel kwijt kon raken als hij zijn nederbuigend-welwillende houding jegens ‘het volk’ volkomen vermocht te verbergen. De geschiedenis van het diakenhuis-mannetje - voor den 19en eeuwschen lezer nog een der roerendste uit het geheele boek - irriteert ons daarom reeds lang, wijl wij het valsche pathos, de typisch aristocratische en religieus-liberale houding van den aanstaanden predikant erin proeven.

Pieter Stastok en Kegge om er een paar te noemen, zijn typen, die ons hoe langer hoe duidelijker slechts historisch kunnen interesseeren, terwijl we Van der Hoogen nauwelijks meer acceptabel achten. En dat de jonge Beets in zijn karakteristieken zoo goed als geen andere tinten dan inktzwart en lelieblank weet aan te wenden draagt er voor ons veel meer dan voor den tijdgenoot, gewend als we zijn aan den analyseerenden psychologischen roman, al evenmin toe bij, zoo onverdeeld, zoo voluit van zijn boek te genieten.

De waardeering van de Camera heeft - hoe kan het ook anders -

[p. 327]

een ontwikkeling doorgemaakt doch gebleven is die waardeering zonder twijfel èn terecht. Daarom des te meer, valt het zoo ernstig te betreuren, dat het groote publiek niet meer in staat is, dit in vele opzichten fraaie, ja, meesterlijke boek te lezen met die rust en die concentratie, met die toegewijde en intellectueele aandacht ook, die persé noodig zijn om het zoowel te verstaan als te genieten. Maar men schrijft een roman en evenmin een kort verhaal, thans niet meer op die wijze en ook niet met die intenties, die men in Hildebrands dagen hoogachtte en een auteur bezielden. Hoe weinig dat zonder restrictie vooruitgang en voordeel is, wordt pas duidelijk wanneer men zich de vraag stelt, wie en hoevelen de nieuwe, goed-geïllustreerde editie van het nu honderd jaar oude boek wèrkelijk zuilen lézen.

Wij moeten vreezen, dat het hoogstens nog de geschiedenissen zullen zijn, die goeddeels reeds in den eersten druk voorkwamen, die voor een oogenblik nog de weinig intensieve aandacht vermogen te vangen der lectuur verslindende massa. Dat men in de historie onzer letteren tot den bundel ‘Proza’ van Jacobus van Looy zal moeten voortschrijden eer men een werk vindt, dat ten volle de vergelijking kan doorstaan met de niet-verhalende Camera-stukken, het deert deze massa niet. Zij taalt niet naar Van Looy en evenmin naar den geestigen, fijnzinnigen Hildebrand, die de ‘schetsen’ schreef, die sinds de derde druk van zijn hoofdwerk bij den inhoud ervan werden gevoegd. Doch dat neemt niet weg, dat, naarmate de voortschrijdende tijd ons verder verwijdert van het jaar, waarin de Camera Obscura voor 't eerst verscheen, de blijvende beteekenis en de hooge waarde van dit werk voor onze literatuur meer en meer zal blijken te culmineeren juist in die, soms beschouwende, soms boudeerende maar altijd fraai geschreven essays, omdat daarin, duidelijker nog dan uit de zooveel populairder verhalende bijdragen een meesterlijke beheersching der taal blijkt, een groote levendigheid en lenigheid der verbeelding spreekt en een breede, diepe menschelijkheid tot uiting wordt gebracht. En om die drie redenen blijft de Camera waard gelezen en gekend en dus ook herdrukt te worden.