Opwaartsche Wegen. Jaargang 17

[p. 323]

Albert van der Feen
De Mérode's zwanezang

Veel meer dan een ‘vertaling’ is De Mérode's dichterlijke bewerking van de sonnettenreeks, die Elisabeth Barrett aan Robert Browning schreef. Zij verscheen in 1938 als derde in de serie Elckerlycboekjes (uitgave Bosch & Keuning te Baarn) onder den titel ‘De Levensgift’ en is, naar wij meenen te weten, het laatste dichtwerk van eenigen omvang, dat De Mérode uit handen heeft gegeven. Het is een door de ervaring telkens weer opnieuw bevestigd feit, dat waarachtige poëzie niet vertaald kan worden. Haar wordingsgeschiedenis is zoozeer verweven met het intiem-persoonlijke van den ‘maker’, gelijk immers de dichter in de klassieke letteren oorspronkelijk heet, dat vertalen zonder meer tot een ‘namaken’ wordt, waaraan de essentie juist der dichterlijke schoonheid ontbreekt. Vertalen van poëzie is slechts mogelijk, wanneer dit vertalen niet een na-maken, maar een her-dichten wordt; een her-scheppen dus van den oorspronkelijken poëtischen inhoud van het betreffende gedicht. Daartoe is behalve de onmisbare technische kwaliteiten, die aan het dichterschap als zoodanig eigen zijn, noodig, dat er tusschen ‘schepper’ en ‘herschepper’ een diepe geestelijke verwantschap bestaat, al behoeft deze zich volstrekt niet naar buiten toe als ‘geest-verwantschap’ te manifesteeren. Bij deze dichterlijke her-schepping van poëzie gaat het, zoo zou men het misschien het best met een beeld kunnen uitdrukken, n.l. om een tweede dichterlijke bloei aan dezelfde plant en hierdoor komt het ook, dat ten aanzien van een dergelijke ‘vertaling’ het geheim der poëtische oorspronkelijkheid blijft bewaard en alle speculaties met betrekking tot ‘gelijkheid van wereldbeschouwing’ enz. als onzinnig ter zijde moeten worden gesteld. De Mérode's ‘vertaling’ van Elisabeth Barrett's sonnetten moet dan ook beschouwd worden als een oorspronkelijke schepping van den dichter, waarin hij zichzelf even volledig en diep gegeven heeft als in zijn niet-vertaald werk. Het is trouwens niet moeilijk tot dit inzicht te komen, want wie de zestien gedichten, waaruit ‘De Levensgift’ bestaat, aandachtig leest, zal al spoedig tot de conclusie komen, dat zij als het ware een synthese geven van datgene wat de kern uitmaakt van De Mérode's dichterschap en dat men wellicht het best met des dichters eigen woorden kan omschrijven:

Mag men bekennen dat men mint

[p. 324]

 

En zijn gevoelen, denken, daden,

 

uitstrooien als bevliesde zaden,

 

En hopen, dat een gunstige wind

 

Hen naar het veilig hart zal vlagen

 

Dat openligt en toebereid?

 

En na een koesterende tijd

 

Hen groeiend zien en bloemen dragen?

Want het dichterschap van De Mérode wordt beheerscht door één verlangen en door één getuigenis: liefde. Het is zijn eerste en zijn laatste woord. En het omsluit zoowel den diepsten nood van zijn wezen en zijn smartelijkst lijden als zijn opperste verrukking en hoogste zaligheid. De gloed dezer liefde, waaraan De Mérode als mensch en als dichter (deze beiden zijn niet te scheiden!) opgebrand is, laat niet toe, dat wij hier verdere onderscheidingen maken.

O God, wat zijt Gij goed voor mij.
Uw liefste engel heeft mij lief.

In dit mysterie der volkomen liefde moeten wij het verlangen en het getuigenis van den dichter verstaan en geen pogingen doen het in een ‘aardsch’ en ‘hemelsch’ deel uiteen te rafelen. Bij De Mérode is er steeds, van zijn vroegste werk af tot zijn zwanezang toe, deze levende eenheid van aardsche en hemelsche liefde geweest; een eenheid evenwel, die op een geestelijke hoogspanning berustte, welke dezen mensch in een verteerend vuur heeft doen opbranden lang vóór de jaren zijner natuurlijke grijsheid. In dit vuur heeft hij de lofzang der Liefde gezongen, die sterk is als de dood (Augustinus). Ook zijn laatste werk, dat al wat hij geschreven heeft, als in een soort van geestelijk testament tezamen vat, geeft deze hymne weer, waarover reeds de schaduwen vallen van het einde.

Wij besluiten met de regels, die de dichter plaatste aan het slot van zijn laatste ‘levensgift’, maar die zijn gansche dichterlijke oeuvre omvatten:

...... aanvaard mijn schrift.

Neem, lees, en wees als ik gelukkig
En handel liefd'rijk met mijn nukkig
Hart en mijn ongebroken drift.

Zij doen zien, dat deze dichter ‘mensch’ gebleven is en ernaar hunkert ‘menschelijk’ te worden verstaan. Mogen deze woorden een richtsnoer zijn voor allen, die zich zetten tot de lectuur van De Mérode's poëzie.