Opwaartsche Wegen. Jaargang 17

[p. 318]

J. Romijn
De Merode over zichzelf

Ter gelegenheid van zijn vijftigsten verjaardag op 2 September 1937 publiceerde ik indertijd een interview met De Mérode in het ‘Utrechtsch Nieuwsblad’, waarin uiteraard geen diepgaande problemen werden aangeroerd, doch waarvan herdruk in dit herdenkingsnummer, als een bescheiden bijdrage tot kenschetsing van zijn persoonlijkheid, wellicht niet overbodig behoeft te heeten. De eenigszins gewijzigde tekst van dit interview volgt hieronder.

Het locaaltreintje zette mij, na een nogal ingewikkelde reis, als eenigen uitstappenden reiziger af op het uitgestorven stationnetje. Een rustig dorp, zonder eenig doorgaand verkeer en zonder opvállend natuurschoon, temidden van bouwland en boomengroepen. Een grindweg slingerend door de velden, daarna een zijweg met eenige boerenhoeven. Naar één dier hoeven voert een oprijlaan van hooge, grillig vergroeide eiken. Het huis is dicht beschaduwd en het duurt even, eer ik onder de boomen met haar bijna tot den grond reikende takken menschen ontdek. Dan wordt mij de ‘officieele’ ingang naar de Mérode's vertrekken geopend. In den hoek van een ruim, ongebruikt vertrek is de deur van zijn kamer en daarin vind ik hem. Zijn ‘kleine kluis’ is half boersch, half als studeervertrek ingericht. Er heerscht een gemoedelijke huiselijkheid en tegelijkertijd is er de sfeer van de ‘geestelijke werkplaats’. Wanneer ik de Mérode's uiterlijke verschijning beschrijven moet, kan ik niet beter doen dan haar met deze kamer in volledige overeenstemming noemen. De inrichting van de kamer is een ordelijke chaos. Aan de wit-gekalkte wanden moderne etsen en reproducties naar primitieven. Kandelaars, copieën naar Egyptische en andere plastiekjes, foto's - en dan: boeken, overal boeken. Ook in het aangrenzend slaapvertrek boekenkasten tegen drie van de vier wanden. Er is één kastje met uitsluitend bibliophiel-uitgaven. Overigens blijkt in de Mérode's boekenkasten zijn alzijdige belangstelling: de Nederlandsche poëzie nagenoeg compleet, veel Duitsche litteratuur, historische lectuur, werken over costuumkunst, Verkade-albums, reisverhalen......

[p. 319]

Er is één venster in het vertrek. Wat wingerdbladeren bewegen voor een vrij verwilderd tuintje. Kippen scharrelen er, en af en toe hoor ik hoe ‘de hofhond bast’. Op alles wat dit ‘geestelijk centrum’ omringt heeft De Mérode zijn poëtisch commentaar geleverd. Valt daarover te praten? Het is goed, hier te zwijgen. - Maar daarvoor kwam ik niet. En ik vraag.

Een zeer traditioneele vraag, zoo traditioneel, dat ik me even schaam wanneer ik hem stel: ‘Hoe bent U tot dichten gekomen?’ Maar achteraf blijkt deze informatie toch een aardige bijzonderheid in De Mérode's herinnering te hebben losgemaakt.

‘Hoe ik tot schrijven kwam? Nu, dat heeft een wel zeer prozaïsche aanleiding gehad. Mijn jongste broer en zijn vriend plachten op hun manier verzen te maken, die ik met veel belangstelling las - ik zal toen ongeveer twintig geweest zijn. Op den duur weigerden mijn broer en zijn kunstbroeder echter, mij hun verzen te laten lezen, wanneer ik zelf niet iets maakte. Ik werd op die manier dus geprest om zelf ‘aan het dichten te slaan’. En ik blééf dichten. Trouwens, in mijn vroegste jeugd bestond er bij ons thuis óók al liefhebberij voor de dichtkunst. Zichier wat ik als tienjarige presteerde, een ‘ode op Zwitserland’:

O, 't is heerlijk daar te wonen,
In het Berner Oberland,
Waar de Zwitser is geboren,
Waar St. Bernard is geplant.

Als twintigjarige jongeling zond ik voor het eerst werk naar een tijdschrift, naar ‘Groot Nederland’, dat toen onder redactie van Van Nouhuys stond. Deze zond mijn verzen terug met het vriendelijk verzoek ‘of ik later nog maar eens iets in wilde zenden’. Van Nouhuys heeft echter nooit iets van me genomen en eerst na zijn dood, toen Coenen redacteur werd, keerden de kansen.

Ik had inmiddels reeds gedebuteerd in ‘Ons Tijdschrift’ van Van As en op aanraden van Josef Cohen en Herman Poort gaf ik in 1916 bij Noordhoff mijn eersten bundel, ‘Gestalten en Stemmingen’ uit. Het was toen een heel wat moeilijker tijd voor beginnende dichters dan tegenwoordig. De tijdschrift-redacties, wanneer ze al genegen waren ‘ter aanmoediging’ iets te plaatsen, lieten je soms jaren wachten. Er was zóóveel belangrijks dat voorging. - En terwijl thans het onbeduidendste grif een uit-

[p. 320]

gever vindt, kostte het toen de grootste moeite (en geld!) iets gedrukt te krijgen.

‘Gestalten en Stemmingen’ kreeg een mooie kritiek van Jan Walch in het Vaderland. Maar ik kreeg er ook wel van langs - op de critiek kom ik aanstonds nog wel terug. Ik had ondertusschen wat naam gemaakt, werkte vanaf de oprichting in 1912 mee aan ‘Stemmen des Tijds’, aan de wonderlijk chaotische ‘Tijdspiegel’, waarin Gossaert ook later wel schreef, in ‘Nederland’, welks toenmalige redacteur, Van Lochem, de inzendingen doorgaans te omvangrijk vond en er derhalve naar believen in schrapte. Verder dan ‘Onze Eeuw’, later in ‘Het Getij’, ‘De Stem’ en nadat ‘Ons Tijdschrift’ verdwenen was in ‘Opgang’ en ‘Opwaartsche Wegen’, dat na een wel zeer slappe periode in de Protestantsche letteren wat leven in de brouwerij bracht.

Buiten dezen kring heb ik, wat de waardeering voor mijn werk betreft, veel te danken aan Dirk Coster, die vooral mijn ‘Calvinistische’ verzen zeer bewonderde, maar dan ook alles in een bepaald Calvinistisch vakje wilde dringen.

Kort nadat ik in ‘De Stem’ was begonnen te publiceeren, kwam mijn derde bundel, ‘Het Kostbaar Bloed’ uit. In dien tijd kwam ik ook in contact met de jongere dichters, die zich later om ‘Het Getij’ groepeerden. Ik correspondeerde o.m. met Marsman, die mij de ‘verklaring’ bij Hendrik de Vries' bundel ‘De Vlam’ stuurde. Dit is steeds mijn bezwaar tegen het werk van deze toenmalige jongeren geweest, dat er een ‘verklaring’ bij noodig was. Poëzie dient voor zichzelf te spreken.

Intusschen was er een tijdschrift noodig, dat aan de jongeren gelegenheid gaf zich vrij te uiten. Ernst Groenevelt heeft toen ‘Het Getij’ opgericht, waarin een maandblad voor Letterkunde ‘De Stroom’ werd opgenomen. Hij vroeg Herman Poort, Ds. Westerburg en mij met enkele ‘Stroomers’ in de redactie. De verzen stroomden toe - en wát voor verzen soms! Maar het tijdschrift hield het niet uit. En een jaar na de oprichting ging het naar een anderen uitgever en een andere redactie over. Onder redactie van Ernst Groenevelt, Constant van Wessem en Herman van den Bergh werd het een echt jongerentijdschrift, waarvan de tweede en volgende jaargangen, zooals je weet, van zeer groot belang zijn geweest.

Er is toen een tijd geweest, dat de kritiek weinig van mijn werk hebben moest. In de laatste jaren is dat weer veranderd. Toch

[p. 321]

lees je nog wonderlijke dingen. In een groot dagblad werd onlangs de invloed van jongeren als Vestdijk op mijn latere verzen aangetoond - terwijl deze verzen geheel in den trant van sommige in mijn bundel ‘Het Heilige Licht’ (van 1923) geschreven zijn. Zoodat ik omgekeerd zou kunnen beweren, dat Vestdijk door mij beïnvloed is......

Maar grappiger ervaringen heb ik met de ‘kleine pers’ beleefd. Zoo antwoordde de redacteur van een klein plaatselijk blad mij, toen ik hem attent maakte op de volkomen ondeskundige wijze, waarop ‘zijn medewerker’ over mijn werk had geschreven, zeer verontwaardigd, dat hijzelf de auteur van het stuk was, dat hij sinds jaren alle redactioneele werkzaamheden verzorgde, dat hij bovendien (!) algemeen geacht, en eere-lid van ‘Liefde en Vrede’ was.

In een kerkbode werd mijn ‘Doodenboek’ besproken met de veelzeggende woorden, dat de recensent meende te weten ‘waar het op sloeg’ en dat hij er daarom maar niet veel van zeggen zou......

Je zult het misschien merkwaardig vinden - maar ik begon me, dertien of veertien jaar oud, meer intens voor de litteratuur te interesseeren door de lectuur van de oude Letterkundige Geschiedenis van Hofdijck, die ik van a tot z doorwerkte. Ook verdiepte ik mij ijverig in Bilderdijk, Da Costa, Ten Kate. Niet omdat ik hen zoo bewonderde, maar ja, je hàd niet veel anders.

Toen ik 15 was kwam ik voor het eerst in aanraking met Kloos' werk, ik vond verzen van hem in een recensie in ‘De Groene Amsterdammer’, verzen die een geweldigen indruk op me maakten. Ik begon nu meer op het werk van de modernen te letten, leerde door middel van de Groningsche leeszaal Perk kennen - van wien ik overigens nooit veel gehouden heb - Hélène Swarth, Boutens, dien ik nog steeds zeer bewonder, Verwey, dien ik, daar hij toen m.i. een min of meer ‘drogen’ tijd doormaakte, eerst veel later ging waardeeren, Henriëtte Roland Holst, wier werk me weer minder ‘ligt’. Veel meer voel ik voor Leopold, Gossaert, Bloem, Werumeus Buning, Jan Prins, Van Nijlen, van de jongeren voor Marsman, Hendrik de Vries, Engelman, Gresshoff, van Hattum. Sommigen van hen, van Vriesland b.v., zijn me te ‘filosofisch’, terwijl Vestdijk's eerste bundel ‘Berijmd Palet’ me nog steeds zijn beste lijkt.

Wat de Protestanten betreft, geloof ik dat hun proza vooralsnog

[p. 322]

belangrijker is dan hun poëzie. Hoewel we voorloopig aan Kerken crisis-romans voldoende hebben. Overigens ben ik in het proza minder goed thuis.

Mijn liefhebberijen? Het lezen van detectiveverhalen, munten en postzegels verzamelen......

Zoo verstrijkt de middag - met enkel het geluid van De Mérode's vertellende stem, waarin de gerekte vocalen en de weeke consonanten zijn ‘Grönningsche’ afkomst verraden en de spaarzame geruchten van buiten. Na den soberen maaltijd geleidt mijn gastheer me...... tot aan de staldeur. Niet de ‘koninklijke’, maar de gebruikelijker weg door de stal wordt nu, bij het afscheid, gevolgd. Dat ik hem niet eenzaam achterlaat, al is de avond van een alles doordringende stilte, zijn werk getuigt daarvan.