Opwaartsche Wegen. Jaargang 17

[p. 184]

M. Stevense
Een bekroonde Fransche bundel¹⁾

Een onlangs gehouden enquête heeft bevestigd, dat de strijd tussen het traditionele vers en het zogenaamde vrije vers, dat een grote levensvatbaarheid openbaarde vanaf het optreden der symbolisten, niet is uitgevochten. Het gebonden vers heeft zich gehandhaafd naast het ongebondene. Het heeft meer zin deze opmerking te maken over de franse dan over onze eigen dichtliteratuur. Het vrije vers, zeer volmaakt gehanteerd door den Vlaming Emile Verhaeren (van wie overigens is bewezen dat er een sterk germaans element schuilt in zijn verzen) tiert weliger op de franse dan op de nederlandse dichterve.

Een jeugdige dichteres uit Languedoc, aanvankelijk zich uitend in klassieke versmaat, heeft het Vers Libre stellig een overwinning doen behalen met de bekroonde bundel ‘La Voyageuse’. De Parijzenaar André Spire zegt, dat zij na zoeken en tasten haar eigen rhythme heeft gevonden. De versteende oude vorm (sic) had haar lyrische ontboezemingen verstikt. Ze heeft nu de uitdrukkingsmiddelen aangewend die zeer juist passen bij een uitzonderlijk bewogen en rijk innerlijk leven.

La Voyageuse, de reizigster is een suggestieve, goed getroffen kenschetsing van de gang der zes en dertig gedichten. Al doen de eerste twee regels

Les trains et les avions trépident dans le vent.
Il faut partir.

rechtstreeks aan Verhaeren denken, ze heeft zich in het vervolg losgemaakt van het illustere voorbeeld door woord en accent. De beeldspraak, het leven een reis, de mens een trekker, moge niet nieuw zijn (Lamartine gebruikt ze reeds in 1820), deuitwerking is fris.

L'essentiel est de toujours partir.

Opmerkelijk is dat de dichter afstand kiest tot zichzelf door het ik te plaatsen in de tweede persoon.

1) Marie-Madeleine Machet. La Voyageuse. Prix des Poètes collection 1938 uitg: Les Cahiers du Journal des Poètes, Bruxelles.

[p. 185]

Je le regarde fuir au bout de l'alleé sombre.

Als een bloem bloeit haar vreugde.

Les roses de ma joie sont si belles

Le soleil est moins beau que la couleur de mes roses.

Na veel zwervens is de aanvankelijke hoop gedoofd, ook haar leven verdiept.

Tu ne possèdes plus qu'un monde intérieur.

Het beleefde avontuur is niet verschillend van dat van anderen. De dichter vindt eenvoudige woorden voor diepe dingen als de Musset in zijn beroemde Nachten.

Tu n'as souffert qu'une humaine aventure.

Uit de stille afzondering wordt de ziel weer genood tot het dagelijkse bedrijf, tot

la grande chaleur de la vie,

maar het leven is hard, onverzoenlijk, verbittert het hart

ton coeur est un grand vase amer.

Toch zijn er kalme uren die levensleegten vullen en geven

tout ce que lui refuse la soif insatiable du rêve.

Het leven vernieuwt zich elk ogenblik

Tout est toujours l'inconnu, le nouveau.

De liefde voor ons levensbegin belet ontplooiing

Tu rejettes l'Univers
pour le confiner dans la cellule où tu naquis

ieder wil uit zichzelf treden, de kalme dorpsrentenier

ne veut pas marcher tranquille dans son jardin
il ne veut pas être un sage
il veut le cinema, le restaurant, la rue.

Het reisthema wordt dieper uitgewerkt

Mon coeur, il faut partir comme ce voyageur,
avec mes yeux de flamme et ma pauvre valise.

Dan gaat het levensvenster vrolijk open, een jubel klinkt

Voici la joie, enfin, dans le corps et dans l'esprit

Aanvaardt dapper 't leven zoals het komt

Mais ma souffrance est moi avec ma vie et mon amour

Kort bijtend, beslissend, de reis zonder hoop, zonder wanhoop

Non. Pas d'espoir. Pas de désespoir.

De smart is niettemin hevig, omklemmend

Tu es maintenant pour moi
la seule expression du monde.

maar niet vernietigend, integendeel constructief

[p. 186]

 

Je suis alleé au-devant de la douleur pour creér ma beauté

De geliefde, die haar verlaat, neemt het licht mede; zal haar vreugden en smarten niet meer van hem ontvangen; de vreugde heeft haar zo bezeten, dat een weerkeer naar vreugdeloosheid onmogelijk is.

Le goût de la joie est resté dans mon sang

Telkens grijpt de inzinking naar haar prooi. Hoe prachtig zet een gedicht in

Ame en peine n'es-tu pas assez du monde
pour éteindre ta soif d'infini?

De laatste gedichten drukken overgave, berusting uit, een leunen aan het lot, een opgaan in de natuur, een stille weerkeer naar het intieme huis dat vrede geeft na de droeve, vruchteloze reis. Waar tegenover het sterven van de moeder gesteld wordt als het verwerven van een eeuwige zekerheid.

Deze bundel heeft een bekroning verworven en verdiend. Uit de citaten blijkt een rijkdom van gedachten, een verscheidenheid van gevoelens. De levensreis gaat omhoog, omlaag. De jubel is beheerst, evenals de klaagtoon. Het populaire himmelhochjauchzend, zum Tode betrübt, heeft zich veredeld tot een klavier van fiere harmonieën. Uren van optimisme en neerslachtigheid sublimeren in deze vrije verzen tot klare wijsheid. De romanticus is levensmoe (Lamartine), dompelt zich in de smart en scheldt de ontrouwe geliefde (de Musset), betrekt een eenzame post, waar gebed en klacht lafheid genoemd worden (de Vigny).

De moderne dichter weent bitter in boete (Verlaine) of omarmt 't geschapene in kosmische bedwelming (Verhaeren). Marie-Madeleine Machet kent ook deze etappen van de levensreis, maar heeft ze zakelijk-nuchter, stil-berustend, fier-verworven verwoord en verwonnen. Als het leven loopt tussen de polen vertrekken en aankomen, tussen aarde en paradijs, dient men te weten dat de begeerte naar het onbereikbare misplaatst is (Ton mal est dans le Vouloir). Er is een praedestinatie (Ton chemin est de toute éternité). De hoogste berusting voert tot het wijsgerige kernvers: Il faut guérir de ce désir du ciel.

Het geestelijk plateau hier bereikt is niet het eindpunt van een ‘Christenreize’ naar de eeuwigheid. Er is honger, er is verlangen, eeuwigheidsperspectief, oneindigheidshunkering, kleinheidsbesef en adoratie in de prachtige alexandrijn.

Je n'ai que mon coeur pur pour célébrer mon Maître.

[p. 187]

Er is geen schuld en boete. De lotsaanvaarding is normatief voor de levensrust. 't Verloren paradijs herwint zich in esthetische verering van een creatieve oppermajesteit, die God kan zijn.

Deze denkbeelden- en gevoelsschakeringen hebben een onweersprekelijk passende, boeiende vorm gevonden. Het uitvloeien en pointilleren, het buigen en strekken der regels, het slepen en breken van het rhythme zijn indrukwekkend schoon. De beelden zijn niet sleets maar fris: de dichter is een verdwaalde twijg meegevoerd door de storm; de vreugde een banier van bevrijding; de schoonheid van Parijs een immense roos boven de paleizen; het (levens)venster is opengegaan als een sinaasappel. Deze verzen zijn kloek en hard en doorzichtig als een spiegelgladde, onbereden ijsvloer.