Opwaartsche Wegen. Jaargang 16

[p. 626]

Puntjes bij paaltjes

Een misleidend stuurman aan den wal.

In de December-nummers van het weekblad ‘De Reformatie’ komt een serie artikelen voor, onderteekend met den naam Rudolf Van Reest en onder den titel ‘Leiding noodzakelijk’.

De inhoud daarvan komt voornamelijk hierop neer, dat deze heer van Reest een speciaal Gereformeerde poëzie en romankunst wenscht benevens een Gereformeerde critiek, die dit alles in de rechte banen moet houden.

Ik geloof, dat hij hiermee op den verkeerden weg is om de eenvoudige reden, dat de Christelijke kunst tot een terrein hoort, waar alle op dezelfde basis staande Christ geloovigen behooren samen te werken.

Het probleem van het verband van deze kunst tot de bestaande kerkelijke richtingen is niet gemakkelijk. Maar ieder denkend Christen zal degene, die tot oplossing daarvan roeping gevoelt, zijn volle belangstelling geven. En als er verschil van meening is, kan er binnen dit kader van samenwerking gepolemiseerd worden. Naar ik uit hun eigen mond weet, stemmen onze voornaamste auteurs hierin allen overeen.

Getuigt het reeds van een gebrek aan inzicht in de ernstige noodzakelijkheid van deze collaboratie, wanneer genoemde heer Van Reest over literatuur en critiek schrijft met de strekking: buiten de Gereformeerde Kerken geen heil, beslist verwerpelijk is zijn schrijfsel als wij letten op zijn wijze van polemiseeren.

Wat te zeggen van de diskwalificeerende opmerkingen over Houwink, die in het Critisch Bulletin een recensie toevalligerwijze geplaatst zag onder een andere van Johan Teunisz over Ali Smeding?

De heer Van Reest schrijft daarover in dezen trant: ‘Wij willen hierover iets vertellen - om dan meteen te constateeren in welk gezelschap Roel Houwink niet versmaadt te verkeeren’. Het is niet te verwonderen, dat deze toon van een kwaadsprekend oud wijf den schrijver ten eenen male verhindert te denken aan het woord: ‘Zaait aan alle wateren’. En àls hij er aan zou denken, zou hij eerder aan het zaaien van sommiger Gereformeerde opvattingen dan aan dat van het Evangelie denken.

[p. 627]

Daar er niet valt te polemiseeren met iemand, die de eenvoudigste regels van het spel niet kent, wil ik volstaan met enkele zakelijke opmerkingen, teneinde het postvatten van verkeerde voorstellingen bij argelooze lezers te voorkomen.

Wanneer de heer Van Reest roept om leiding in de Christelijke (door hem verengd tot: Gereformeerde) critiek, zegt hij: ‘Er zijn toch nog mannen, die het doen kunnen: Rijnsdorp, Risseeuw, Wapenaar, De Mérode’. Ik begrijp niet, hoe de heer Van Reest den moed heeft over ons literaire leven te spreken, als hij niet weet, dat Rijnsdorp, Risseeuw en Wapenaar geregeld leiding gevende recensies in de Christelijke bladen schrijven en dat De Mérode geen criticus is (de enkele keeren, dat hij recensies geschreven heeft, hebben dit voldoende bewezen, hoezeer hij soms ook dan lezenswaard moge zijn), maar dichter.

De heer Van Reest verhoogt ons geloof in zijn betrouwbaarheid niet, als hij deze passus uit ‘Spectrum’: ‘En voorts bedenke men, dat de poëzie der jong-protestanten geen zaak is van dogmatiek of moraal, of ingedeeld zou kunnen worden naar protestantsch-kerkelijke groepeeringen, maar een in vrijheid, d.w.z. naar eigen wetten bloeiend gewas op het gebied van het protestantsch-christelijke leven is’, aldus met veronachtzaming van de laatste woorden interpreteert: ‘Ja, die vrijheid om naar eigen wetten te leven......’ Niet alleen hebben de samenstellers van ‘Spectrum’ dit nooit geponeerd, maar ook meen ik te weten, dat zelfs aan de Vrije Universiteit de eigenwettigheid binnen elke levenssfeer (wetskring) door professoren in de filosofie geleerd wordt! Het is mij een raadsel, waarom uit deze eenvoudige woorden van ‘Spectrum’'s ‘Verantwoording’ juist dat gelezen moet worden, waaraan men bij een bloemlezing uit dezen kring het laatst zou denken. Tenminste, als men ter goeder trouw is en geen stokken zoekt om met alle geweld te slaan.

Van iemand, die (om welke onnaspeurbare reden dan ook) een rancune tegen dichters heeft kan men overigens moeilijk veel begrip voor deze dingen verwachten. Hoe ter wereld is het anders mogelijk na het (wederom kennelijk verkeerd) lezen van Minderaa's treffend ‘Kerstlied’ de volgende opmerking te maken: ‘Waarom bidt gij niet of de dichters hun verzen maken vergeten mogen op Kerstmis? Waarom de dominé's wel en zij niet?’ Men moet maar op de gedachte komen!

[p. 628]

Spijkers zoeken op laag water is niet de eenige verdienste van den heer Van Reest. Hij ontziet zich niet aperte onjuistheden aan het publiek voor te leggen. Zoo b.v. de vraag, waarom de jonge Protestanten niet een gedicht over Niemöllers martelaarschap schrijven. Ieder lezer van Opwaartsche Wegen weet, dat een zoodanig gedicht in deze zelfde jaargang te vinden is. Elders heet het: ‘Zij (n.l. de christelijke dichters, K.) zien geen gemeenschap, geen kerk’. Heeft hij dan nooit gehoord van Heeroma's gemeente-idealen? Om van anderen nog maar te zwijgen.

Wapenaar acht de heer Van Reest eigenlijk den eenigen Christelijken dichter. Hij zou dus geheel voldoen aan de behoefte der ‘Gereformeerde kerkmenschen’, zooals de heer Van Reest ze noemt. Is Wapenaar inderdaad zoo gewaardeerd? Zijn z'n bundels uitverkocht en bezit ook maar een honderdste der ‘Gereformeerde kerkmenschen’ zijn werk?

Schaam u, mijnheer Van Reest, om met dergelijke praatjes, halve waarheden en verwarring stichtende frasen onze literaire sfeer te vertroebelen en ons christelijk-literaire leven in verdenking te brengen. En tracht voortaan niemand meer wijs te maken, dat de ‘kerk-menschen’ zoo begeerig zijn naar moderne poëzie, al was het slechts van die dichters, die hen, volgens u, het meest na staan. Niet zij zijn daarom te veroordeelen, maar u, die uit onhandigheid of moedwil (ik hoop voor u het eerste) een verkeerde voorstelling van zaken geeft.

G. KAMPHUIS.

Naschrift.

Toen het bovenstaande al naar den drukker was, kwam mij het antwoord van den heer Van Reest onder oogen op een zuiver zakelijk ingezonden stuk van Roel Houwink in ‘De Reformatie’ van 30 December I.I. Ik kan niet anders doen dan hem toeroepen: Om alles wat u lief is, houdt op met uw heilloos geschrijf, dat haat en verdeeldheid zaait in onze christelijke literatuur en het werk poogt af te breken van auteurs, die in hun samenwerking op literair-cultureel gebied de eenheid in Christus belangrijker achten dan de verdeeldheid in kerkelijke richtingen.

Kan men echter, vraag ik mij tegelijk af, een beter inzicht verwachten van iemand, die Rijnsdorps persoon en karakter op het grofst beleedigt (N.B. zijn collega-medewerker in ‘De Reformatie’!) door het in dit antwoord te doen voorkomen, alsof deze er zich

[p. 629]

toe leent als ‘medewerker van Gereformeerde zijde’ in een anti-Gereformeerd Opwaartsche Wegen op te treden? van iemand, die thans ook het Verbond van Chr. Letterk. Kringen tegen zich in 't harnas jaagt, door te beweren dat een commissie ter bestrijding van onwaardige critiek ‘op het Duitsche regime af’ is? Immers is de gedachte van zoo'n (in voorbereiding zijnde) commissie niet afkomstig van Houwink, maar van het Bestuur van genoemd Verbond, dus van de literatuurminnende Christelijke lezers zelf.

Tenslotte, indien het hier niet gaat om een voor ons onverklaarbaar ressentiment, maar indien de heer Van Reest, gezien zijn nauwe relatie met de uitgeverswereld, een proefballonnetje voor een nieuw tijdschrift wil oplaten, dan zal hij toch moeten beginnen op meer faire wijze te polemiseeren in plaats van deze zoo doorzichtige poging de ‘Gereformeerde kerk-menschen’ voor zijn karretje te spannen. Is het echter begonnen om een werkelijk principieele polemiek, dan vraag ik mij af, waarom professor Schilder een dergelijk erbarmelijk kampvechter uitgezonden heeft, die noch de grootte en kracht van Goliath, noch de doeltreffende slagvaardigheid van David bezit, maar eerder doet denken aan dat Oud-Testamentische verhaal, dat vertelt, hoe de bewoners van een stad een stelletje invaliden ter verdediging op den muur plaatsten om de belegeraars te hoonen.

G.K.

Tweeerlei weegsteen......

Nadat Vestdijk een aantal jaren in de N.R.C. als provoost-geweldiger inzake de vaderlandsche poëzie opgetreden is, toont nu sinds kort de dichter H. Marsman weer een opvallende activiteit als zoodanig. Minder soepel en acrobatisch-veelzijdig van intellegentie, maar met een duidelijker eigen karakter (wat meer beperktheid impliceert), kan hij sòms de dingen treffend raak formuleeren, maar sòms glad er naast zijn. Onaangenaam treft het echter, wanneer hij het met zichzelf op een accoordje gooit en om vriendendienst of andere reden een ongunstig oordeel verzacht of tot waardeering weet om te praten. Vooral wanneer hij ten opzichte van een ànder zijn volle critische kracht tot veroordeeling laat gelden, treft de tegenstelling met de vorige wijze van doen als een krasse onrechtvaardigheid. Een criticus met eenig

[p. 630]

verantwoordelijkheidsgevoel tegenover zichzelf en zijn lezers (waarvan zelfs de meer critische hem soms gaarne op gezag gelooven) behoort zich hiervan te onthouden.

Om te komen tot de feiten, die de directe aanleiding tot deze opmerkingen zijn:

In het Avondblad van de N.R.C. van 11 Jan. I.I. bespreekt Marsman Jan Eekhouts ‘Magie der Aarde’. Een met namen genoemd deel der verzen acht hij geslaagd, zonder er ook maar met een enkel woord verder op in te gaan; een ander deel wijst hij om zijn vers-libristisch karakter af. Blijkt hieruit Marsmans beperkt waardeeringsvermogen (wat niemand hem kwalijk zal nemen, al blijft het onbegrijpelijk, dat hij zoozeer aan formalistische criteria hangt en b.v. het prachtige ‘Op het voorblad van een boerenbijbel’ niet vermag te waardeeren), het doet bepaald onaangenaam aan, dat de heele recensie in een geforceerd negatieve toon gesteld is.

Op zichzelf is het reeds een niet erg verheffend gezicht, een criticus met de bokkepruik op bezig te zien. Maar de waarde van zoo'n oordeel wordt toch wel heel twijfelachtig, wanneer men deze recensie vergelijkt met die over Donkers' ‘Onvoltooide Symphonie’ in het Avondblad N.R.C. 2 Juni 1938. Eekhouts beste gedichten in genoemden bundel zijn ongetwijfeld beter dan eenig sonnet van Donker in ‘Onvoltooide Symphonie’. Marsman zelf zegt hierover, dat ‘deze sonnetten ook formeel zelden volkomen gerijpt (spat. van mij, G.K.) zijn tot dien edelen en getemperden glans, die het kenmerk is van Donkers allerbeste gedichten’ en noemt allerlei gebreken er van op. Om desniettemin den bundel niet af te wijzen, moeten dan andere criteria in het veld gebracht worden dan de formeele, die bij de beoordeeling van Eekhouts werk uitsluitend dienst deden. Marsman spreekt dan van ‘een aangrijpende poging tot bezinning’, ‘vrijwel zonder uitzondering ontroerend’, en werkt zelfs op ons meegevoel door ‘Donkers geschonden hart’ (!) in het geding te brengen. Zoo moet sentimentaliteit vergoeden, wat hij aan critische waardeering niet kan geven.

Ik acht Marsman hoog en zal de laatste zijn hem van opzettelijke onwaarachtigheid te betichten. Maar er mag toch van hem geëischt worden, dat hij zijn critiek volgens dezelfde maatstaven uitbrengt over het werk van vreemden als van vrienden en zich boven een kleinzielige, hem onwaardige kliekgeest weet te verheffen.

G.K.