Opwaartsche Wegen. Jaargang 16

[p. 578]

Puntjes bij paaltjes

Recensie en onrechtmatige daad.

Onder bovenstaanden titel schrijft de redacteur van ‘De Uitgever’, maandblad van den Nederlandschen uitgeversbond, de heer J. Tersteeg, een artikel waaraan wij het volgende ontleenen (Nummer 12, December 1938, blz. 118 e.v.).

Na een korte algemeene beschouwing over ondeskundige boekbeoordeeling schrijft hij:

‘De klacht van een bondslid over een bepaald geval gaf ons aanleiding, op het onderwerp terug te komen. Hem is het gebeurd, dat in een (voor het overige zeer welwillende) recensie over een gelegenheidswerkje, met enkele illustraties versierd, de opmerking wordt gemaakt: “Jammer, dat de verzorging der reproducties nog al te wenschen laat”, en hij teekent hierbij aan: “Dergelijke uitspraken zijn, al zouden ze goeden grond hebben, onduldbaar zoolang ze niet gemotiveerd worden (de critiek zit trouwens vol van machtspreuken). Maar in casu is het oordeel er geheel naast: de reproducties werden voortreffelijk verzorgd. Ik weet wel wat de recensent, die van de technische zijde geen verstand heeft en het ook niet behoeft te hebben, in zijn onnoozelheid bedoelt: hij vindt de origineelen niet mooi, en inderdaad zijn ze dat niet alle (er viel echter niet te kiezen); maar de reproductie is in orde en zorg werd er ook aan besteed. Intusschen heeft de man maar in het openbaar ten onrechte mijn uitgave gedeprecieerd. Dit bezorgt mij schade. Natuurlijk zijn er menschen die het boekje, met zulke slechte plaatjes, nu maar niet koopen. Is zulk een recensie wel in overeenstemming met de zorgvuldigheid die men in het maatschappelijk verkeer volgens de wet in acht behoort te nemen?”

Wij begrijpen des inzenders ontstemming en vonden ze een heropening van de acten waard’.

Tot zoover de heer Tersteeg. Het geval ziet er ernstig uit en verdient stellig aandacht. Er wordt inderdaad - en menigmaal terecht! - geklaagd over de ondeskundigheid en onwaardigheid der kritiek ten onzent. Wij hebben er de vorige maand in deze rubriek nog een staaltje van laten zien. Het is waar, dat de over-

[p. 579]

productie in het uitgeversbedrijf van de recensenten vaak het onmogelijke vergt, maar wij zullen de eersten zijn om toe te geven, dat dit toch nimmer als een verontschuldiging ten aanzien van ondeskundige en onwaardige boekbesprekingen mag worden aangevoerd.

Doch nu de kwestie zelf, waarbij de heer Tersteeg zoo hoog van den toren blaast, dat hij zelfs met het burgerlijk wetboek, als stok achter de deur, komt aandragen. Zij levert er o.i. het beste bewijs van, dat ook uitgevers niet altijd vrij uitgaan, wanneer het erop aankomt hun houding te bepalen tegenover de bonafide kritiek.

Het feit, waarop de heer Tersteeg n.l. in zijn artikel doelt, betreft een bespreking van ‘Ons Koninklijk Huis van 1880 tot 1938. Gelegenheidsgedichten, uitgekozen door M.S. Juynboll-van Ysselsteyn’ en verschenen bij de N.V. Leidsche uitgeversmij te Leiden, waarvan dezelfde heer Tersteeg directeur is. Zoodat de heer Tersteeg het hier voor zichzelf opneemt tegenover zijn argelooze lezers. Hoe de heer Tersteeg deze geste met zijn redactioneele verantwoordelijkheid overeen wil brengen, moet hij zelf maar weten. Ons dunkt het geen fraai gebaar!

Intusschen zal de heer Tersteeg het ons niet kwalijk kunnen nemen, wanneer ook wij thans voor onszelf opkomen - de geincrimineerde recensie verscheen n.l. in het Alg. Weekblad voor Christendom en Cultuur van 18 Nov. j.l. en was van onze hand - en de beschuldiging afwijzen, die de heer Tersteeg ons aan het slot van het boven geciteerde gedeelte van zijn artikel voor de voeten werpt.

Wij doen dat niet, omdat er ons zoo bijzonder veel aan gelegen zou zijn ons tegen een valsche beschuldiging te verweren. Wie timmert aan den weg, heeft nu eenmaal last van veel gezeg en onder dit ‘gezeg’ bevindt zich steeds een behoorlijk kwantum dergelijk materiaal. Doch wij meenen, dat het goed is onder de gegeven omstandigheden op deze kwestie een commentaar te geven, dat de keerzijde van de medaille onthult. Wellicht dat dit meer tot een wederzijds begrip van uitgevers en kritici kan bijdragen dan de door den heer Tersteeg in zijn dubbele kwaliteit van redacteur van ‘De Uitgever’ en directeur van de Leidsche uitgeversmij ingeslagen weg.

Want wat deed de heer Tersteeg, vóór hij zijn artikel schreef,

[p. 580]

hij richtte een schrijven tot de Hoofdredactie van het Algemeen Weekblad en beklaagde zich daarin over hetzelfde, waarover hij zich in zijn artikel beklaagt; met dit verschil alleen, dat hij in zijn brief van een ‘zo wel overwogen recensie’ sprak en in zijn artikel van een ‘voor het overige zeer welwillende recensie’. Doch dit betreft slechts een verschil in nuance, dat alleen voor scherpe ooren beteekenis heeft.

O.i. was deze houding van den heer Tersteeg fout. Hij had zich met zijn klacht rechtstreeks behooren te wenden tot den betrokken recensent en eerst, indien hem zijn antwoord niet kon bevredigen, zich dienen te richten tot de hoofdredactie. In het passeeren van den recensent ligt een motie van wantrouwen besloten jegens den kritikus, die zonder meer ongerechtvaardigd is. De recensent is geen ‘inktkoelie’, die standjes van zijn ‘superieuren’ in ontvangst behoeft te nemen op klachte van derden. Hij verricht zelfstandig werk en doet dit voor eigen verantwoordelijkheid.

Uit den aard der zaak is de Hoofdredactie van het Algemeen Weekblad dan ook niet op het schrijven van den heer Tersteeg ingegaan en heeft ons dit ter afdoening overgedragen. Wij hebben echter aanleiding gevonden het betreffende boekje aan de Hoofdredactie voor te leggen, opdat zij zich een eigen oordeel zou kunnen vormen. Het verbaasde ons niet daarop ten antwoord te ontvangen, dat ook zij de reproducties niet erg goed geslaagd vond. Men heeft trouwens in het artikel van den heer Tersteeg zelf al kunnen lezen, dat de origineelen inderdaad niet alle mooi waren.

Daarmee zijn wij dan nu toegekomen aan de kern van de zaak. Letterlijk schreef ik in de bewuste recensie: ‘Jammer, dat de verzorging van de aan het boekje toegevoegde reproducties nogal te wenschen overlaat’. De heer Tersteeg acht dit een soort van onrechtmatige daad. Waarom? Omdat de heer Tersteeg vergeefsche moeite heeft gedaan om slechte origineelen goed te reproduceeren? Maar hij kan toch moeilijk de kriticus voor het mislukken van die pogingen aansprakelijk stellen? Of verstaat de heer Tersteeg onder het verzorgen van reproducties alleen de zorg van het reproduceeren en niet ook en in de eerste plaats de zorg om origineelen te verkrijgen, die behoorlijk te reproduceeren zijn? Naar mijn bescheiden meening behoort dit de eerste zorg van den uitgever te zijn en als hij zulke origineelen niet

[p. 581]

verwerven kan dan doet hij beter zijn boek met géén of met minder reproducties uit te geven dan met grauwe, modderige plaatjes, indien hij althans niet het risico loopen wil, dat hem daarover in de kritiek aanmerkingen worden gemaakt.

Naar ons inzicht heeft de kritikus niet slechts het recht, maar de plicht het publiek opmerkzaam te maken op dergelijke dingen, opdat het niet in de veronderstelling verkeert, dat het iets beters koopt dan in casu het geval is.

Het is voor de verantwoording van den uitgever, en van hem alléén, of hij - wij vinden het tegenover onze Koningin en tegenover hen, die er hun medewerking aan verleenden overigens, een weinig hoffelijken term! - ‘een gelegenheidswerkje’ wil uitgeven met reproducties, waaraan niet de noodige zorg is besteed, omdat zij voor een deel vervaardigd zijn met behulp van slechte origineelen.

Doch het komt niet te pas, dat hij den kritikus, die hierover een opmerking maakt, beschuldigt van een gebrek aan zorgvuldigheid, die men in het maatschappelijk verkeer volgens de wet in acht behoort te nemen. Deze beschuldiging valt eerder op hem zelf terug, in zooverre hij den lezers een boekje voorlegt, waarvan hij weet, dat het niet ten volle aan de gestelde verwachtingen vermag te beantwoorden.

R.H.