Opwaartsche Wegen. Jaargang 16

[p. 482]

P.H. Muller
Aan ons de beslissing?

E. Stanley Jones. ‘Aan ons de beslissing?’ H.J. Paris, Amsterdam, 1938.

De boeken van Stanley Jones vormen boeiende lectuur. Men leest ze gemakkelijk en ook geïnteresseerd, want de auteur beschikt over een vlotte schrijftrant en verstaat de kunst, zijn betoog te kruiden met citaten, anecdoten en vertelseltjes. De wijze, waarop hij gebruik maakt van de uitspraak van den een of anderen Boeddhist of Hindoe (steeds ‘een vooraanstaand man’) is onnavolgbaar. Slechts voor wie zijn boeken met meer dan gewone aandacht leest, kan het niet verborgen blijven, dat menig verhaal in duodecimo, menig frappant of puntig gezegde de plaats inneemt van een steekhoudende argumentatie of bewijsvoering. Vooral wanneer men theologische bewijzen behoeft, vindt men vaak het verhaaltje en voor wie dat de bekoring mist ontstaat een leemte. Die leemte kàn ontstaan omdat Stanley Jones een zonderling theoloog is. Hij is een typisch Amerikaansch Methodist voor wie geloof en levensoptimisme zoo goed als identiek zijn en die nergens geheel los kan komen van de meening, dat Christelijk geloof en maatschappelijke vooruitgang nauw bij elkaar behooren. Bekeering is voor hem een ‘einmalige’ gebeurtenis, waardoor het leven niet zozeer wordt òmgekeerd dan wel zijn Christelijke duiding ontvangt. De liefde tot den naaste is iets wat beoefend moet en kan worden en die z'n waarde vindt in het feit, dat ze de stoot kan geven tot het doorvoeren van sociale rechtvaardigheid. De weg, die deze zendeling-evangelist-propagandist door den Bijbel heeft gekozen blijkt uitsluitend tot bedoeling te hebben alleen die en zooveel mogelijk teksten en uitspraken bijeen te lezen, die hun nut of belang ontleenen aan de versterking en bevestiging van het theologische bouwsel, dat de fundeering is van zijn levens- en wereldbeschouwing. Zijn gave om te laten liggen wat hem niet past zou men zelfs benijdenswaardig kunnen noemen. Voor Stanley Jones blijkt het Woord Gods, ook weer in dit zijn jongste werk, een soort arsenaal, waaruit hij met volle handen de wapenen aandraagt, die zijn vesting onneembaar moeten maken. Een Bijbelsch theoloog is deze Amerikaan allerminst.

[p. 483]

De religie van Stanley Jones noemt hij ‘het Christendom’ en hij beschouwt het als de beste godsdienst in een serie van oudere en jongere wereldreligies. Dat Christendom is een echt Amerikaansch product. Het heeft natuurlijk zijn sympathieke trekken, doch op den keper beschouwd heeft het nu juist niet bijzonder veel gemeen met het geloof in Jezus Christus als de éénige openbaring Gods, het geloof, dat het Nieuwe Testament verkondigt en waartoe het bekeering eischt. Dat is jammer, want Stanley Jones bedoelt het goed en heeft de overtuiging, dat zijn onsystematische beschrijving van het wezen des Christendoms (de hoeveelste sinds vijftig jaar?) identiek is met de inhoud van den Bijbel en voor de menschheid het hoogste ideaal vormt.

Op welke wijze Stanley Jones de Bijbel hanteert moge uit 't volgende citaat blijken: ‘Het Christelijk geloof is openlijk materialistisch. Het maakt ernst met de materie’.

Wie meent, dat hier een grapje gemaakt wordt, wijzen we op de volgende fundeering: ‘En God zag alles, wat Hij gemaakt had en ziet, het was alles zeer goed’.

In het boek, dat we voor ons hebben beproeft Stanley Jones den lezer te overtuigen van de juistheid zijner beschouwingen omtrent het Koninkrijk Gods. Dat overtuigen heeft hij zeer noodig, want hij is de meening toegedaan, dat het nu de tijd is, dat Koninkrijk Gods, zooals hij het ziet (n.l. als een Christelijke coëperatieve staat) te stichten en door te drijven.

Ziehier iets van de poging tot overtuigen en van de daarbij gevolgde methode:

‘Het leven is een flesch met zeer slechten wijn’, zegt Bertrand Russell. Dat is het, tenzij ge kans ziet (let op de gespatieerde woorden. M.) er zin en beteekenis in te leggen. En dat doet het Koninkrijk Gods. (Een geneesmiddel tegen levens-ontgoocheling dus). Ten tweede geeft het (het Koninkrijk Gods) het leven een objectieve verbondenheid op (?) iets boven en buiten het leven zelf. In ‘schoone’ beeldspraak heet het dan verder dat het leven ‘gebonden’ moet zijn aan iets, ‘dat er richting aan geeft en lijn’. Is het dat niet dan raakt het in ‘zijn eigen mazen verward’. Hetgeen dan weer onderstreept wordt met 't betoog, dat 't leven ‘een ster noodig heeft, waarnaar het zijn koers kan richten, teneinde niet te worden ‘heen en weer geworpen’ door ‘de golven van een oceaan van begeerte’. En zoo voorts, en zoo voorts.

Er zou een keur van citaten zijn samen te lezen uit dit boek

[p. 484]

waaruit de lezer een denkbeeld krijgen zou van hetgeen Stanley Jones het Koninkrijk Gods toedenkt en waartoe hij het in staat acht. Er zou dan vooral blijken hoezeer dit Koninkrijk een Koninkrijk der menschen is, een voldoening aan menschelijke idealen en hoe weinig een Koninrkijk Gods. Hier slechts een enkel voorbeeld.:

‘Wij geven U een doel, het hoogste doel, waar ooit menschen naar gestreefd hebben, - het Koninkrijk Gods op aarde; en wij geven u de kracht, stap voor stap den weg naar dit doel af te leggen. Die kracht is Gods Heilige Geest binnen in u, die u moed geeft en uw motieven zuiver zal houden’.

Men bemerkt het: het Koninkrijk Gods wordt gezien als het hoogste doel der menschheid, waarnaar de mensch met alle kracht streeft, welk doel hij ook best kan verwezenlijken omdat de Heilige Geest hem daarbij wel zal helpen! De Geest Gods in een ondergeschikte rol dus. En een paar regels verder heet het:

‘Weest mannen Gods (de aansporing is blijkbaar voldoende, M.) want dit is de ure Gods en de ure der menschen’. Die twee blijken dus gemoedelijk samen te vallen.

Stanley Jones meent, dat hij het redmiddel voor de wereld gevonden heeft. Fascisme en Communisme verwerpt hij, de derde mogelijkheid, het Christendom, prijst hij aan. De Christenen moeten nu de Christelijke Coöperatieve Staat stichten, of, in Bijbelsche terminologie, het Koninkrijk Gods - en we zijn uit de chaos. Elders stelt hij 't voor, alsof het Christendom nog maar één kans heeft in de wereld en wel door ‘Koninkrijk-Gods-Christendom te worden met activeering van alle krachten. Aan ons, Christenen is dan de beslissing, wij hebben te beslissen of we wel of niet zullen overwinnen. “Geestelijk” is het Christendom verwant (!) aan het Communisme; het staat evenwel vierkant tegenover het Fascisme’. Het volgende citaat is zeer teekenend: ‘Zoodra wij er een voldoende meerderheid toe hebben, zullen we niet aarzelen, om het programma van het Koninkrijk (dat St. J. uit het N.T. en vooral uit de Handelingen heeft geabstraheerd) door middel van de wetgevende lichamen in te voeren voor het geheele volk’. Het Koninkrijk Gods is dus niets meer of minder dan een Christelijke Sociaal-democratie, een coöperatief systeem, waarmee de rechtvaardigheid op een bevredigender wijze gediend wordt dan thans nog in de kapitalistische maatschappij kan geschieden.

[p. 485]

Geloof in het menschelijk vermogen om het Koninkrijk Gods thans en hier te stichten gaat evenwel bij Stanley Jones op een even naïeve als gemoedelijke manier samen met zijn ‘geloof in de democratie’. Echt Amerikaansch overigens.:

‘Wij zouden nooit door een coup d'état naar de macht willen grijpen, wanneer we slechts over een kleine minderheid beschikten en aan de meerderheid onzen wil zouden moeten opleggen’.

Komischer nog is 't vervolg van deze tirade:

‘Evenmin zullen we met het invoeren van het Koninkrijk wachten tot ieder mensch persoonlijk is bekeerd. (Er is dus nog al haast bij ook! M.). Door een invoering van de wetten van het Koninkrijk zou de persoonlijke bekeering bevorderd worden......’ Kan het naïever? Ook: kan het on-christelijker?

Doorgaande met deze verbazingwekkende en ontstellende redenatie zegt de schrijver tot degenen, die 't eventueel niet met hem mochten eens zijn, dat hij en zijn medestanders zoo wel moeten handelen, daar ze immers geen keus hebben. Nemen zij niet spoedig de politieke macht in handen dan is immers òf 't Fascisme, òf 't Communisme hen te snel af!

Men bemerkt, dat de inhoud van dit nieuwe boek van Stanley Jones beurtelings een komische en een lichtzinnige indruk maakt. De critiek, die op het boek ‘Christus en het Communisme’ kan worden geoefend, behoeft hier slechts te worden voortgezet, want de auteur heeft de lijnen, die hij in dat werk aanduidde, doorgetrokken.

Het behoeft wel geen betoog meer, hoe weinig de theologie van den Amerikaanschen Methodist een Christelijke theologie is en het zal zonder meer ook duidelijk zijn, hoe weinig zijn projectie van het Koninkrijk Gods te maken heeft met de Bijbelsche visie daarop. Stanley Jones' Christendom blijkt zeer duidelijk niet te zijn het geloof in Jezus Christus, de Openbaring Gods. Want wie het Koninkrijk Gods ziet als de essentie der ‘leer’, die Christus zou gepredikt hebben, wie meent, dat hij met man en macht dit Koninkrijk zoo spoedig mogelijk tot een aardsche macht heeft te maken ter bescherming van menschelijke, zij het Christelijke, belangen en ter beoefening van een menschelijk, zij het dan Christelijk georiënteerde rechtvaardigheid en liefde, wie meent, dat hij zich heeft te haasten omdat anders het Communisme of Fascisme ‘het Christendom’ voor zullen zijn, waarmee de zaak voorloopig of

[p. 486]

voor goed van de baan is, staat nog zóó ver af van eenig begrip van de openbaring Gods in Jezus Christus, dat elke discussie onvruchtbaar moet blijven. Want zoolang Stanley Jones erbij blijft, dat ‘het Christendom’ een superieure godsdienstvorm is, waaraan men als verstandig, nuchter en logisch denkend mensch natuurlijk de voorkeur geeft, zoolang hij gelooven in God ziet als zuiver denken en de liefde tot den naaste als voorwaarde tot verbetering van de wereld, is met hem eenvoudig niet te praten.