Opwaartsche Wegen. Jaargang 16

[p. 127]

Boekbespreking

Volk bij den weg, onder redactie van Mr. Roel Houwink. Foto's van Hans Gilberg, illustraties van Sierk Schröder, litteraire bijdragen van M.J. Brusse, Anton Coolen, A. den Doolaard, J.K. van Eerbeek, Jan H. de Groot, Roel Houwink, Johan van Hulzen, Hendrika Kuyper-van Oordt en Dr. P.H. Ritter Jr. - Uitgave: G.F. Callenbach, Nijkerk.

Callenbach heeft de nieuwe jaargang van zijn ‘Nobelreeks’ zooals gebruikelijk met een groot verzamelwerk ingezet: een reeks verhalen en schetsen over zwervers en straat-typen, van een achttal bekende Nederlandsche auteurs. A. den Doolaard opent de reeks met een, voor het min of meer gezochte en geforceerde gegeven, te rhetorisch geschreven verhaal van een zwerver die in de bergen den dood vindt. Johan van Hulzen toont zich in zijn schets ‘Paria's onder Palmen’ een rustig, gevoelig, soms iets te sentimenteel verteller. Jan H. de Groot schrijft in ‘De Anpikkelateur’ een frissche, pittige prozastijl. Antoon Coolen's stroopersgeschiedenis ‘Bikkele Cis’, is een goed gebouwd, suggestief geschreven verhaal. M.J. Brusse geeft in ‘De Tingelman’, na als inleiding wat langdradig en pretentieus gekeuvel het navrante relaas van een aan lager wal geraakten muzikant. ‘Agentuur in Linnen’ van Mevr. Kuyper-van Oordt is geschreven in de precieuze, licht ironische stijl die we van haar kennen. J.K. van Eerbeek doet het sobere en nuchtere ‘Verhaal van Jacob Kleinbentink’. terwijl Dr. P.H. Ritter in ‘Amsterdamsche Straatmuzikanten’ tenslotte een voortreffelijk stuk journalistiek heeft geleverd. Dat alles is goed of vrij goed, hoewel de bijdragen wat hun gehalte betreft lang niet alle representatief zijn voor hun auteurs. Aan de eischen die men aan een ‘kort verhaal’ zou willen stellen, voldoen zij doorgaans niet: zij missen daartoe den gesloten, een kern-motief omsluitenden vorm. De schets van Van Hulzen zou den opzet van een roman kunnen vormen, vandaar menige leege plek en het vluchtige slot; zoowel de bijdrage van Mevr. Kuyper-van Oordt als de schets van Jan H. de Groot overtuigen slechts door hun tòòn - en dan de laatste het meest, daar de Groots proza directer en feller is. Alleen den Doolaards verhaal, overigens minder geslaagd, dat van Coolen en vooral het verhaal van Van Eerbeek met zijn verrassende en toch voorvoelde slot, voldoen aan den genoemden eisch.

[p. 128]

Niettemin is het boek als geheel zeker de moeite waard, althans slaat ‘Volk bij den Weg’ tusschen de verzamelwerken van dezen aard, die de laatste jaren erg in de mode zijn, geen slecht figuur. Het feit dat een aantal zeer uiteenloopende individualiteiten erin vertegenwoordigd zijn, verleent het een niet te miskennen bekoring, terwijl de samensteller een formule wist te vinden, waardoor een on-geforceerde eenheid tusschen de verschillende bijdragen bewerkstelligd werd.

Wèl geforceerd - ongewild zonder twijfel - is m.i. de wijze waarop Houwink deze eenheid heeft geaccentueerd. In zijn inleiding merkt hij namelijk o.m. op, dat ‘dit boek, behalve een “lees”- en een “kijk”-boek, ook een “leer”-boek (wil) zijn; een boek, dat ons aanspoort tot deemoed en liefde. Een boek ook, dat het vleeschelijk wanbegrip, zooals dit zich tusschen “burger” en “bohémien” telkens weer demonstreert, naar zijn vermogen wil helpen te overwinnen, opdat er in toenemende mate ruimte kome onder ons voor dat geestelijk begrip van goddelijke toorn en barmhartigheid, waaronder burger èn bohémien beide besloten zijn en dat als zegel het kruisteeken draagt’.

Deze woorden zijn ‘te groot’ ten opzichte van de litteratuur, en zeker ten opzichte van de in dit boek verzamelde schetsen...... en foto's. In hetgeen Houwink bij de verzameling uitstekende foto's van Hans Gilberg, welke aan het boek is toegevoegd, opmerkt, spreekt een even groote overschatting van het beeldend vermogen van den fotograaf, als van de ‘evangeliseerende’ macht van diens arbeid. Foto's noch woorden veranderen iets eraan, dat het jongetje met den strak gesloten mond ‘een kreng in de klas’ is en dat de gemoedelijke juffrouw op het trapje in onze huiskamer stinkt. Waarmee ik maar zeggen wil, dat uit Houwink's woorden, hoe wààr op zichzelf ook, een in dit verband onaanvaardbaar ethisch optimisme spreekt.

Behalve de foto's zijn er in het wat àl te pompeus uitgevoerde boek gekleurde en zwart-witte illustraties van Sierk Schröder. De eersten zijn op een enkele uitzondering na zeer slecht van kleur, hetgeen waarschijnlijk meer aan het reproductie-proces dan aan den kunstenaar te wijten is, de teekeningen zijn voor het meerendeel uitstekend.

J.R.