Opwaartsche Wegen. Jaargang 16

[p. 69]

G. Kamphuis
In memoriam Willem Kloos

Willem Kloos is niet meer. Eén voor één storten zij ter aarde, de eikenboomen van tachtig. En het dreunen daarvan geeft ons een schok van ontroering, die zich omzet tot het bezinnen op een nu voorbij leven en de daden, waardoor dit voor velen belangrijk geworden is. Reeds was het voor de jongeren en jongsten iets legendarisch geworden: het grootsch verhaal van een nieuwe bewustwording, een ontwaken en een wakker roepen; van een leven uit krachtige impulsen, een streven naar lichtende idealen van schoonheid.

Temidden van de zijnen ging Willem Kloos daarin vooraan. Zijn woord bezielde, vloekte of zong van vreugde. Het was boven dat van allen machtig, zóózeer, dat het ons, die het lang daarna hoorden, nog ontroerde.

Later, bij meer bezinning, bij het in beslag genomen worden door de groote dingen in eigen tijd en, ja - ook bij het verzwakken van die klinkende stem tot een soms eenzelvig en in zichzelf steeds herhalende abstracties doelloozer stamelen, verbleekte dit beeld. Wij zagen hem en zijn tijdgenooten meer in relativeerende verhoudingen, begrepen grootheid en te-kort-schieten, onderscheidden verschil van strevingen en klein krakeel.

Maar toen ik enkele jaren geleden Willem Kloos voor het eerst en het laatst de hand mocht drukken, overmeesterde mij onweerhoudbaar de overtuiging voor een man te staan, die groote dingen gedaan had. In de sterke, door geest geteekende en door passie gegroefde kop waren de oogen meren van een prachtig, helder en toch zacht blauw, spiegels van een wijde, klare rust. En in het toegebogen-zijn naar de hem nauwelijks bekende jongere was de greep van zijn hand van een rustige, fijne kracht.

Het is niet de bedoeling thans uitvoerig de beteekenis van zijn werk te schetsen. Slechts een kort woord van herdenken wil dit zijn: voor wie zijn werk kennen een herinnering, voor wie het ontstaan daarvan te lang geleden mochten achten om het nog op te slaan, een aansporing.

Kloos' literair-historische arbeid, met name zijn herontdekken van 18de eeuwsche dichters moge zeer eenzijdig op het aesthetische

[p. 70]

gericht zijn geweest, zijn renaissancistisch individualisme hemzelf tenslotte noodlottig zijn geworden, toch zullen de paar dozijn van zijn beste gedichten, de vele bladzijden van zijn meesterlijk, indringend, geestig en klaar proza altijd in de geschiedenis onzer literatuur een belangrijke plaats blijven innemen. En daarbij zal men niet mogen vergeten, dat de invloed van zijn persoonlijk voorbeeld naar waarde moeilijk te schatten is, wanneer men let op de algeheele en tot op heden doorwerkende vernieuwing van taal en letteren, in die dagen begonnen.

Het Christendom heeft hij bestreden. Wat hij er van kon kennen, moet hem voor een deel inderdaad een weinig levend, weinig door inzetting van een totale, met hart en ziel levende persoonlijkheid krachtig beginsel geleken hebben. En voor het waarlijk levende, dat er ook toen in was, heeft hij geen oog gehad.

Toch heeft ook in ons kamp zijn roep weerklank gevonden, uiteraard meer literair dan fundamenteel. Maar het zou geruimen tijd duren en veel misverstand meebrengen, voordat men hier begreep, dat alleen de nieuwe mogelijkheden van het Hollandsche woord, niet de religieus-philosophische beginselen daarvan, de boodschap kon zijn die Kloos aan het Nederlandsche volk gebracht heeft, en dat alleen een verdiept beleven van eigen geloof en van de krachten daarvan, in ons volk verborgen en bewaard, onze dichters het eigen, levende woord zou kunnen doen spreken van worsteling om en bevrijding in het eeuwige Woord.

Zoo heeft Kloos in taal en denken een purifieerende invloed gehad, ook op de verwerkelijking van gansch andere strevingen dan zijn naar een wijsgeerig pantheïsme gerichte mensch-verheerlijking.