Opwaartsche Wegen. Jaargang 15

[p. 389]

J. Romijn
Aanteekeningen over filmkunst

Otto van Neijenhoff: Rijksmuseum.

In samenwerking met uitsluitend Nederlandsche krachten heeft Otto van Neijenhoff, die reeds filmde, lang voor er in ons land een officieele industrie bestond, een klein filmisch lofdicht op het Rijksmuseum gemaakt. Het filmpje is na-gesynchroniseerd in vier verschillende talen, zoodat het als een internationaal propaganda-middel voor ons grootste museum fungeeren kan, Dubbel jammer is het daarom, dat het filmpje niet beter gelukt is. Terwijl Nederland juist op het gebied van ‘shorts’ voor de film-markt iets zou kunnen beteekenen, heeft Otto van Neijenhoff zich hier een mooie kans laten ontglippen. De regisseur heeft, terecht, geen dome opsomming willen geven van wat het Rijksmuseum zooal bevat. Hij wenschte in het kort de beteekenis ervan te karakteriseeren en een indruk te geven van het veel omvattend ‘bedrijf’. Het een zoowel als het ander is gebrekkig geschied. Het filmpje opent met een aantal beelden die de vergankelijkheid van alle aardsche schatten doen uitkomen: oplaaiende vlammen, een uitrukkende brandspuit, door de wind verstrooide prentjes, waarmee een meisje op het trottoir zit te spelen, beursnoteeringen...... Dan komt de camera even tot rust in een fragment van het exterieur van het museum, terwijl tegelijkertijd de stem van den spreker begint, die de zin van deze contrast-montage duidelijk maakt, een zin die ons anders inderdaad zou zijn ontgaan. De luk-rake montages van het begin en van vrijwel het geheele verdere verloop missen alle dwingende vanzelfsprekendheid - de overigens onduidelijke en irriteerend rhetorische spreker is beslist erbij noodig, hetgeen niet anders dan tegen de filmische kwaliteiten van Neijenhoff's werk kan getuigen.

Wat de inzet betreft nog dit: de snelheid, de vluchtigheid ervan zou gerechtvaardigd geweest zijn wanneer het hier een sfeer aanduidende inleiding betrof - de uitdrukking van een idee had grooter nadrukkelijkheid en grooter helderheid geëischt. Ook het slot is ‘ernaast’: de Nachtwacht, eerst in zijn geheel gezien, wordt door de camera langzaam, begeleid door een onheilspellend, in ieder geval verwachtingen wekkend unisono genaderd, tot nog slechts de twee centrale figuren te zien zijn. Dit naderen is volkomen zinloos: inplaats dat de figuren beginnen te leven, hetgeen men op zijn minst had verwacht, wordt het plotseling afgebroken door het woord ‘einde’. Filmrhetoriek!

[p. 390]

Tusschen begin en slot wordt ons dan een blik gegund in restauratie- en voorraad-kamers en in de museum-zalen, we zien de Nachtwacht vervoeren, we zien de waakzaamheid van de wakers en de schatten van Lombok. Alles verward van opzet en, wanneer de spreker even zwijgt, begeleid door Max Tak's opdringerige muziek. Enkele fragmented die aardig hadden kunnen zijn: wanneer de camera het op de schilderijen afgebeelde confronteert met de toeschouwers, worden bedorven door de bij voorbaat verklarende stem van den spreker en door de te groote bevangenheid van het publiek. Het geheele filmpje mist tenslotte op hinderlijke wijze een rythmische afwisseling tusschen premier plan- en totaal-opnamen. Het minste was wel een opname van het museum in zijn geheel geweest. Maar zelfs de opname van een zaal geeft ons de indruk niet, dat we ons in een museum bevinden.

Kurt Gerron: De Drie Wenschen.

Met ‘Pygmalion’ bleek de Nederlandsche film zich even op de goede weg te bevinden, met Kurt Gerron's ‘De Drie Wenschen’ is ze verder afgedwaald dan ooit. Niet zoozeer om het vrij onbeduidende gegeven en evenmin omdat een Duitsch emigrant de regie voerde, terwijl het werk werd vervaardigd in...... Italiaansche ateliers, met Italiaansche medewerkers voor architectuur en muziek - maar wel omdat de Nederlandsche taal temidden van de pompeuze, kennelijk on-Nederlandsche decors, hevig detonneert, hetgeen minder te wijten is aan hun toevallige vereeniging, dan wel aan Farkas' harde, nadrukkelijke fotografie en de al even nadrukkelijke wijze waarop Gerron zijn op filmgebied weinig geroutineerde, maar alleszins bruikbare acteurs, A.M. de Jong's òòk al te zwaarwichtige tekst-bewerking laat declameeren. Wanneer een dergelijk talentloos prul het resultaat van internationale samenwerking moet zijn, geef ons dán liever een regelrecht Nederlandsche mislukking.

Alfred Santel: Winterset.

Alfred Santel's ‘Winterset’, naar het in Amerika veel gespeelde tooneelstuk van Maxwel Anderson, werd dezen zomer op de Biennale te Venetië een eerste prijs voor regie toegekend, hetgeen over het algemeen niet zoo heel veel zegt, maar hier zonder twijfel voor het inzicht van de jury getuigt: deze film geeft wel het beste waartoe de Amerikaansche film momenteel instaat is.

Een reeks voortreffelijke typen met hun wederzijdsche angst en hun wraak, een eenzaam stadsdeel onder voortdurende regen en als bevrijdend motief een pierement, waarvan de valsche klanken tenslotte de verschillende schurken en de angstwekkende spanning verjagen - ziedaar de simpele middelen waarmee evengoed een ‘draak’ gemaakt had kunnen worden als de klemmende tragedie, die aan Santel's niet bijzonder opvallende, maar subtiel beheerschte regie zijn ontstaan dankt. Een theatraal gegeven, dat dank zij een voortreffelijk gevoel voor sfeer, en voor de menschelijke actie in filmtaal, tot film werd.