Opwaartsche Wegen. Jaargang 15

[p. 315]

Aanteekeningen over filmkunst

Mark Conelly en William Keighley: the green pastures.

Na vele en langdurige strubbelingen is de merkwaardige negerfilm ‘The Green Pastures’, naar het tooneelstuk van Mark Conelly, voor openbare vertooning in ons land goedgekeurd - zelfs voor jeugdigen boven 14 jaar. De titels zijn omgewerkt en enkele fragmenten, onder meer de schoonmaak in den hemel, waar de handeling zich voor een deel afspeelt, zijn verwijderd. Dit laatste valt te betreuren, het is onwaarschijnlijk dat een van zulk een innige devotie doortrokken werk als deze negerfilm, door profanie stootende fragmenten bevatten zou. Eenigszins te begrijpen is de houding van hen, die het geheele werk bij voorbaat als profanie, als een ‘neerhalen van het Heilige’ beschouwen, hoewel het ‘heilige’ in deze fraze slechts bepaald is door menschelijk denken en voorstellen. Tegenover de ernst en de humor waarmee de makers van deze film de religieuze denk- en voorstellingswereld der negers hebben verbeeld, moeten deze bezwaren echter verdwijnen.

‘The Green Pastures’ is de tweede belangrijke poging tot religieuze beleving op filmgebied. De eerste poging, Carl Dreyer's ‘Jeanne d'Arc’, is een van de schoonste voortbrengselen der Fransche avant-garde geweest. Voorts bestaan er verscheidene films - van Cecil de Mille; ‘Golgotha’ van Julien Duvivier - waarin een aan den Bijbel ontleende stof werd behandeld, films die mislukten door gebrek aan waarachtige bezieling. De bezieling waarmee ‘The Green Pastures’ gemaakt is, komt voornamelijk uit in het werk van den auteur van het stuk, Mark Conelly, en in dat van de neger-acteurs, van wie de voornaamste, Rex Ingram, op buitengewoon waardige wijze de rol van den Heer vertolkt.

Bijna alle films komen tegenwoordig tot stand in een werkgemeenschap tusschen auteurs, regisseurs, acteurs, camera-men, ‘cutters’ en ontwerpers van ‘speciale effecten’. Al deze medewerkers dienen elkaar wel zeer goed te verstaan, wil van hun samenwerking een gaaf kunstwerk het resultaat kunnen zijn. Zelden of nooit komt het dan ook meer voor, dat een film ons treft en ontroert uitsluitend door zijn zuiver filmische vormgeving. Een gunstige uitzondering signaleerde ik verleden maand in Dupont's ‘Forgotten Faces’, een film die in ieder onderdeel het stempel van zijn maker draagt. In ‘The Green Pastures’ is de filmische vormgeving secundair, waarmee niet gezegd is, dat het werk geen film zou zijn en de regisseur, de man van de ‘speciale effecten’ en de ‘cutters’ hun taak niet in den geest van auteur en acteurs verricht zouden hebben.

[p. 316]

Toch mist het werk het ‘einmalige’ dat films van Dreyer, Ruttmann, Pudowkin of Dupont onvergetelijk maakte.

Zoo valt dan de nadruk op het tooneelmatig-litteraire. Mark Conelly heeft in zijn stuk getracht de interpretatie zijner rasgenooten van de bijbelsche waarheden weer te geven: de hemel zweeft ergens in de wolken als een gezellige tuin, waar Gods kinderen, negers natuurlijk, zich vermaken met hengelen en het rooken van dure sigaren. Allen zijn gehuld in witte gewaden. Af en toe komt de Heer, die eruit ziet als een vriendelijke dominé in een keurig zwart pak, een praatje maken. Eerbiedig wordt Hij toegezongen en vaderlijk accepteert Hij een sigaar die Hij ‘nog even zal bewaren voor straks’. Op zekeren dag vat de Heer, in overleg met zijn bediende Gabriël, het plan op, bij wijze van experiment ergens een andere tuin te scheppen: de aarde, waarin Hij twee menschen zet. Tot 's Heeren verwondering - hoe kan dat, Hij heeft de aarde toch zelf geschapen - gaat het alles behalve naar wensch daar beneden. Wanneer Hij voor goed zich ervan los maken wil, ontmoet Hij echter een jongen krijgsman, wiens woorden hem zeggen, dat de mensch nog steeds, dóór zijn lijden, op Gods genade hoopt. Het slot is niet meer dan een aanduiding: 's Heeren zelfstrijd, of dan ook ‘God zelf lijden moet’ - en zijn vreugde wanneer het op Golgotha wordt volbracht.

Wie zich zijn kinderjaren herinnert, schroomt niet zich van harte te vermaken met deze naïeve negerfantasieën, die in hun kinderlijkheid slechts de uiterlijke vormen zijn van een zeldzaam zuiver begrip omtrent de verhouding God-mensch, zooals dat uit den Bijbel tot ons en de negers komen kan - en dat zonder deze vormen niet zoo ongewoon helder zou kunnen ‘verdicht’ zijn.

W.S. van Dijke: they gave him a gun.

Wat ik opmerkte naar aanleiding van ‘The Green Pastures’ geldt voor deze film in nog sterkere mate: het gegeven komt niet los van het realistisch-dramatische. Van Dijke volstaat met het, in een weliswaar beheerscht rythme, opnemen van een meer of minder belangrijke dialoog met de daarmee gepaard gaande menschelijke gedragingen. Vooral in komische films als het geestige ‘The Thin Man’ brengt hij het hiermee tot behoorlijke resultaten, al blijft het genre van een dergelijke dialoog-film toch altijd iets halfslachtigs behouden. Halfslachtig is eveneens ‘They gave him a gun’, hetgeen des te sterker spreekt door een fragment oorlogsmontage in het begin van het werk, dat veelzeggender is dan menige volledige ‘oorlogsfilm’ en dat niet van den hand van Van Dijke is.

Wanneer ik ‘They gave him a gun’ toch belangrijk zou willen noemen, dan is het om de felle aanklacht die erin uitgesproken wordt tegen den oorlog, om de overtuigende wijze waarop de moreel volledig ontwrichtende invloed die de oorlog kan hebben, erin aangetoond wordt, en om het feit dat zij een symptoom is van de terugkeer van de Amerikaansche film naar de in sociaal opzicht zoo belangrijke productie van eenige jaren geleden.

Fritz Lang: you only live once.

Tot hetzelfde genre, de film als getuigenis, behoort het werk waaraan Fritz Lang zich tegenwoordig in Amerika wijdt. Zijn eerste Amerikaansche film, ‘Fury’, getuigde tegen

[p. 317]

de lynch-gewoonte, zijn tweede, ‘You only live once’, tegen de doodstraf. Dat deze films in artistiek opzicht hooger staan dan het hiervoor besproken werk van Van Dijke spreekt vanzelf: Fritz Lang is een der grootste talenten van de film. Een dialoog - ook ‘Fury’ en ‘You only live once’ zijn er rijk aan - wordt bij Lang, door belichting, camera-instelling en beeldvlakverdeeling, oneindig veel boeiender en suggestiever. Ook is vooral de laatste film rijk aan snelle, feilloos gevonden beeldwisselingen, waardoor de tragiek van het gegeven soms zeldzaam sterk spreekt. Lang heeft met dit alles het scenario, dat voor zijn stijl van een te groote overladenheid en vol sentimentaliteiten en goedkoope toevalligheden is, niet geheel kunnen redden. De regisseur kreeg niet voldoende gelegenheid aandacht te wijden aan symbolische details, en het rythme van een traag, spanning wekkend begin geleidelijk op te voeren, zooals hij dat deed in ‘M’ en ‘Dr. Mabuse’. In een Amerikaansche film dient veel te gebeuren, te veel waarschijnlijk voor Lang's toch waarlijk niet geringe krachten.

J.P. ROMIJN.