Opwaartsche Wegen. Jaargang 15

[p. 220]

E. Legrand
Een nacht

Rudolf Hartman was eerst kort, nauwelijks twee jaar getrouwd, toen het hem op een avond plotseling opviel, hoe leelijk zijn vrouw eigenlijk was. Zij zaten beiden in een lage stoel, ieder aan een kant van de haard, een boek op hun schoot en een theekopje naast zich. Rudolf's vrouw had een breiwerk in handen, maar in aandacht voor wat ze las, breide ze niet. Haar breede, vormlooze kin stak iets naar voren, het was alsof ze làs met haar kin. Haar lange, donkere wimpers raakten bijna haar wangen, haar oogen waren onzichtbaar. Haar voorhoofd was laag, het was niet nauwkeurig te zien waar de haren begonnen. Ook was het niet duidelijk waar de wenkbrauwen stonden. Ze wàren er wel, maar slechts als twee vaag uitloopende vlekken. De wimpers waren donker, maar hoofdhaar en wenkbrauwen licht. Er was wat goudachtig glanzend gekroes bij de ooren, maar bovenop was het haar sluik, vettig en van kleur onbestemd. Er bewoog soms iets in het gezicht, als reactie op wat ze las: de mond trok breeder, de hoeken trokken op en de wangkussentjes schoven naar boven. Het was naar om te zien, deze steeds eendere bewegingen. die zich nooit dóórzetten in de grof-gelijnde trekken. Ook de kleur en de substantie van dit alles stond Rudolf tegen: de huid was rood door kachelwarmte en ingespannen lezen, maar het was geen frisch rood, gevoed van-binnen-uit, het was een rood dat lag òp de huid, op een ondergrond van slap, vaal, vlekkig wit.

Natuurlijk had Rudolf wel altijd gewèten, dat zijn vrouw leelijk was. Maar dit weten was in zijn liefde een factor, in zelfbedrog ontkend eerst, aanvaard naderhand. Eens, in 't begin, had hij in een omarming gefluisterd: je bent mooi, je bent mooi. Haar afweer toen, en zijn schaamte. Later had hij wel om haar leelijkheid, al betrok deze zich slechts in hun verhouding tot de buitenwereld, geleden. ‘Hij is wel een knappe kerel, maar zij......’ Dat was, onuitgesproken, maar in gezelschap gevòeld toch, een dubbele vernedering: van hem, in haar en van haar, hem aangedaan. O, maar het streelde dan toch het zelfgevoel, zijn liefde voor dit kleine leed onaantastbaar te weten. Het bevestigde de liefde, het voerde haar op en, dacht hij vaak, het bestendigde haar. Wel miste Rudolf door de leelijkheid van zijn vrouw de prikkel der jaloezie, misschien werd zijn liefde daardoor àl te veilig gesteld.

Maar nu. Hij had geweten, dat zijn vrouw leelijk wàs, maar nu, plotseling, ontdèkte hij het. Het werd hem voorgehouden, opgedrongen: zijn liefde was inbeelding geweest,

[p. 221]

dit gezicht, vormloos, zonder inhoud of kern, was hem vreemd. Wie hield het hem voor? Was er een wil, die het hem opdrong? Rudolf zocht in zichzelf. Daar had tot voor kort het rustig geluk, de zekerheid, gelegen. Nu was er leegte, nauwelijks de herinnering en een eenzaamheid die, zoo plotseling, niet te dragen was. Rudolf probeerde zich tot lezen te dwingen. Want was alles geen begoocheling, was alles eigenlijk niet onveranderd gebleven? Of was het geen kritische harteloosheid, die hij, wanneer hij wilde, wegvagen kon? Hij moest zijn vrouw roepen.

Moeizaam onttrok ze zich aan de wereld, waarin ze vertoefd had. Met nog droomende oogen zag ze op naar haar man, maar gewillig trachtte ze zijn verlangen te raden: ‘Ja...... wil je nog thee?’ Rudolf antwoordde niet, zijn blik drong diep in de hare. De kilheid van zijn blik verontrustte, beangstigde haar nu. Ze boog zich naar hem toe: ‘Rudolf, is er iets?’ Als hij zich nu aan haar gàf, was het dan niet, alsof er niets was geweest? En wàs er iets gebeurd? Maar nee, nu moest hij het vasthouden, dat besef van zooeven. Hij mocht het niet wegschuiven, hij moest ermee klaar komen. En kijk: zijn vrouw was leelijk, ook haar oogen, die te diep lagen in het vleezige gezicht, en waarvan de angstige vraag hem totaal onverschillig liet. Hij walgde van dit gezicht nu, hij antwoordde niet, hij stond op. Hij stond even, zich rekkend en alsof hij iets vàn zich liet vallen en hij zei dan, bijna alleen voor zichzelf: ‘Ik ga nog even weg’. Rustig en zonder over dit ongewone verwondering te toonen, antwoordde ze: ‘Goed jongen, ik ga dan maar vast naar boven.’

Eerst op straat dacht hij ook aan het kind. Het gaf hem een vriendelijke ontroering. Lineke. Het trok zich op aan zijn broekspijpen, zocht zijn gezicht en kraaide toen hij het hief op zijn arm. Dan greep het wild zijn neus en zijn haren en had dolle pret. Lief, hoe lief. Maar het raakte hem slechts oppervlakkig, en als een last zette hij het van zich af, op den grond. Het zou hem niet terugtrekken naar huis. Natuurlijk zou hij wel gaan. Om te slapen. En om te ontbijten. Om een huis te hebben en niet heelemaal eenzaam te zijn. Om geen onmaatschappelijke dingen te doen - en ook dáár dacht hij aan: om zijn vrouw niet àl te zeer te verdrieten.

Maar hij ging nòg niet. Er brandde licht bij de gebroeders Verstraete. Rudolf was in lang niet bij hen geweest. Hij kwàm er niet toe. Maar nu voelde hij zich weer nauwer met hen verbonden. Hij belde aan. ‘Je bent laat’, zeiden ze; ‘maar je bent nog vroeg genoeg’ juichten anderen. Eén, met een glas en een wijnflesch, dronk hem al toe op de trap. ‘Hoe meer zielen......’ Het was een helsch kabaal. Hij bleek het in alle opzichten te treffen: Edo was jarig. Er waren veel menschen, veel oude kennissen. Ze omringden hem. ‘Maar waar is je vrouw? - O ja, jullie baby’. Ja, goddank, dacht Rudolf. Hij drukte Elly van Essen de hand. ‘Wat is dàt lang geleden’. ‘Ja, waarom kòm je ook nooit. Kom mee, Rudolf, ik heb ontzettend veel met je te bepraten. Vertel me eerst eens......’ Ze hadden onmiddellijk contact met elkaar, zoo was het altijd geweest. Maar langzamerhand begon aan Rudolf de zin van haar praten te ontgaan. Ook moest het háár wel bekend zijn, dat hij de dingen die ze vertelde, en die hun gemeenschappelijk vak betroffen, wel wist. Misschien praatte ze maar...... om met hem te praten. Was er iets geweest tusschen hen, vroeger? Ja, een begin. En nu: het vervolg. Rudolf hoorde niet meer wat ze zei. Maar hij zag de zuivere lijn van haar mond, en de klop van haar hals. Hij zag de teere

[p. 222]

welving van haar voorhoofd, de doorzichtige huid van haar slapen en de glanzende lok die ze wegstreek, toen ze plotseling zweeg, achterover leunde en hem donker, vanonder haar wenkbrauwen aanzag. En dan: het rood dat over haar wangen vleugde, de wimpers die neerfladderden. Rudolf moest, om zich beheerscht te toonen, opstaan...... ‘Ik breng je naar huis’, zei hij dan, hoewel ze niet van naar huis gaan gesproken had. Maar haar antwoord was ‘ja’, alsof het vanzelf sprak.

Hij ging naast haar, zwijgend en koel. Dat hadden beiden zich anders gedacht en niet zonder reden. Maar tevergeefs zocht Rudolf, al was het slechts om haar niet te vernederen, naar de intimiteit van voor vijf minuten. Toen hij, bij haar huisdeur gekomen, haar hand in de zijne hield, nam hij met bijna zakelijke belangstelling haar wezen nog eens in zich op. Teleurstelling even, omdat dit gave het zijne niet zijn kon. En een medelijden om hààr eenzaamheid. Gevoelens die hem beide nog even deden verlangen, haar in zijn armen te nemen. Maar het kon niet. Waarom niet? Het waren geen zedelijke of redelijke overwegingen, die het hem deden beseffen. Rudolf overwoog niets dezen avond. Het werd hem bijgebracht. Iets bracht het hem bij; of iemand. Het dreef hen uiteen, onvermijdelijk. Rudolf sloeg zijn oogen neer en zuchtte, als om zich te verontschuldigen. Ze sloeg hard met de deur. Rudolf voelde de vernedering wel, maar hij vergat haar op hetzelfde moment. Hij was alleen en zijn hart riep naar huis. Naar huis, niet om te slapen en te ontbijten, maar om iets anders. Iets, dat hij zich niet voorstellen kon en waarvan hij niet zeker was. Maar deze zekerheid was het eenige, wat op dit oogenblik beteekenis had. Angst, wanhoop en onverschilligheid trokken zich om deze zekerheid samen. Hoewel zijn voeten nu eens snel en dan weer langzaam gingen, ijlde Rudolf naar huis.

Toen hij de deur geopend en de fietsen binnen gezet had, toen hij de deur grendelen en de gang doorloopen moest, dreigde zijn verlangen naar zekerheid zich te ontspannen. Was hij geen degelijk echtgenoot, zoojuist aan een gevaarlijk avontuur ontkomen? En: door vrije wil en eigen kracht ontkomen? Maar voor de slaapkamerdeur was het hem weer, alsof het slapende huis op hem neerkomen zou, en of deze deur zijn eenige redding beteekende. Hij rukte hem open en had daar al zijn kracht voor noodig, omdat hij tegelijkertijd aan het kind dacht.

Zijn vrouw lag met het gezicht naar hem toe, de oogen geopend, en ze schrok toen hij zoo plotseling op den drempel verscheen. Haar oogen, haar wijd open oogen, waarin angst en weten en verlangen waren, het was alsof ze hem door dezen avond, en hierheen hadden gevoerd. Ze trokken hem naar zich toe, deze oogen en hoewel hij nog steeds op den drempel stond, ging hij. En hij voelde zich slap door een groot schuldgevoel en, bijna tegelijkertijd, sterk door een juichende dankbaarheid. Dan ging hij werkelijk.

Ze had nog niet gesproken. En ze sprak ook nu niet. Alle verwarring, angst en smart en woede waren verdwenen voor de blik uit zijn oogen. En alleen het verlangen bleef, het zijne en het hare. Maar toen hij haar aanraakte was het met schroom en zijn handen en zijn leden waren aan haar lichaam als een gebed, heel dien nacht.

* _* *

Die nacht, wel de allerbelangrijkste uit Rudolf Hartman's leven. Het huwelijk van hem en zijn leelijke vrouw werd verder niet minder moeilijk, dan dat van ieder ander menschen-

[p. 223]

paar. Er is zelfs gezegd, dat het niet gelukkig geweest is. Maar waaraan weten we dat, het geluk?

Zeker is, dat Rudolf het over dien eenen nacht niet zichzelf niet steeds eens is geweest. Het was gekheid, zoo dacht hij dan, om, God erin te betrekken. En hij vond afdoende, zeer menschelijke verklaringen voor ieder onderdeel van dien nacht. Zijn afzien van Elly van Essen geschiedde uit burgerzin, zijn terugkeer tot zijn wettige vrouw en wel op zulk een wonderlijk extatische wijze (hij dacht het met schaamte), uit verdrongen en dus verhevigde en dus verblinde verliefdheid. En na een avond, waarop de leelijkheid van zijn vrouw hem weer heel pijnlijk opviel, heeft hij eens met Elly van Essen, die inmiddels gehuwd was, een dus dubbel zondige verhouding gehad. En later, hij was toen al grijzend, maar toch nog een man waarmee bakvisschen plegen te dwepen, heeft hij een van zijn leerlingen verleid. En Rudolf's vrouw was óók geen heilige: het is toen tot een scheiding gekomen. Scheiding van tafel en bed. Maar dat heeft niet zoo heel lang geduurd en het was niet alleen om de kinderen dat Rudolf en zijn vrouw zich verzoenden.

Toen al de kinderen uit hun rijk gezegend huwelijk het huis uit waren was Rudolf niet knap en zijn vrouw niet leelijk meer. Twee oude menschen met rimpels, witte haren en onzekere gebaren. Maar in hun oogen was eenzelfde zekerheid. Geluk?