Opwaartsche Wegen. Jaargang 15

[p. 111]

J. Romijn
Bij het tweede lustrum van het protestantsch jeugdtooneel

John Drinkwater: de Schaduw van het Kruis.

Op Donderdag 11 Maart heeft het Protestantsch Jeugdtooneel in de Utrechtsche Schouwburg zijn tweede lustrum gevierd met een opvoering van John Drinkwater's Paaschspel ‘De Schaduw van het Kruis’ (‘A Man's House’). Stuk en vertooning, alsmede de belangstelling die deze opvoering van vele zijden genoot, bewezen wel dat het Protestantsch Jeugdtooneel in zijn tienjarig bestaan een eigen plaats heeft verworven. Men onderschatte daarvan de beteekenis niet: het gold tien jaar geleden nog als een vrij revolutionnaire daad het terrein der dramatische kunst voor de Christelijke levenswerkelijkheid te willen veroveren. Revolutionnair niet zoozeer ten opzichte van de dramatische kunst dan wel van het publiek, dat toen nog meer dan heden, in vooroordeelen tegen het tooneel gevangen was. ‘Eerst als men in kerkelijke kringen weer iets van het geweldig dramatische van het Christendom voelt, zal men de hooge waarde van de dramatiek weer eeren’, schreef Ds. J. Petri indertijd naar aanleiding van de ‘Opgang’-enquête over ‘Onze verhouding tot het Tooneel’. Voelt men er thans iets van? Het zou àl te lichtvaardig zijn, om de in kerkelijke kringen inderdaad gegroeide belangstelling voor het tooneel ermee te verklaren. Maar het Prot. Jeugdtooneel moet er gedurende zijn moeilijke en moedige arbeid deze tien jaren, iets van hebben gevoeld. En ‘het geweldig dramatische van het Christendom’, het weerspiegelde zich in het prachtige stuk van John Drinkwater helderder dan in eenige andere tooneeldaad van de laatste jaren.

‘De Schaduw van het Kruis’ is een van de laatste dramatische werken van dezen vruchtbaren, onlangs overleden Engelschen schrijver. Onder leiding van den auteur vond in Juli 1934 op een tooneelfeest te Malvern de eerste opvoering plaats. Het stuk speelt in Jeruzalem, ten tijde van Christus' intocht, dood en opstanding. Deze gebeurtenissen vormen de achtergrond, waartegen de eigenlijke handeling zich afspeelt; ook grijpen zij, in een dramatisch hoogtepunt in het tweede bedrijf, rechtstreeks in de handeling in: wanneer de oudste dochter des huizes door Christus van haar blindheid genezen wordt.

Het is eigenlijk zoo in dit stuk, dat een willekeurig gezin, waarvan de leden en de dienst-

[p. 112]

baren in weerwil van hun individueele en maatschappelijke verschillen aanvankelijk een in traditie gefundeerde eenheid vormen, in Christus' nabijheid gebracht wordt. ‘A Man's House’, dat aan den kruisweg gezet wordt. En het gezin valt, door de macht van den Nazarener, uiteen; de een hoort en verstaat zijn roep, in de ooren van anderen is zijn roep dwaasheid. In wezen zijn de conflicten, die zich afspelen in het huis van den koopman Salathiel algemeen-menschelijk en van alle tijden. Had John Drinkwater hen echter niet in Christus' historische nabijheid gebracht, de vorm van zijn stuk zou niet, zooals thans, zoo sterk afwijken van het ‘te kleine’ realisme dat de schouwburgbezoekers doorgaans wordt voorgespeeld. Het realisme is in dit stuk geconcentreerd en toegespitst en het staat tegelijkertijd tegen een wijder achtergrond. En in een waarlijk geniale greep heeft Drinkwater dit alles op de juiste wijze gedoseerd: géén der figuren, ze mogen vlot gekarakteriseerd of ten voeten uit geteekend zijn, heeft hij tekort gedaan, terwijl het drama zich logisch en evenwichtig ontwikkelt en vrijwel geen enkele inzinking kent.

Het kan niet worden gezegd, dat het Protestantsch Jeugdtooneel uit dit stuk gehaald heeft, wat eruit te halen wàs: de rolvastheid liet nog te wenschen over, terwijl de scene tijdens de intocht, die dan ook een zoo vlot en sluitend samenspel eischte, als zelfs door een beroepsgezelschap niet zonder moeite zou gegeven worden, vrijwel mislukte. Voorts maakte men zich in verschillende typeeringen nogal eens aan een te sterke charge schuldig en liep het spel tijdens het laatste bedrijf, buiten de schuld van den auteur, een enkele maal dood. Maar dat de geest van het stuk zuiver was aangevoeld, heeft het geheel toch wel bewezen. Men slaagde dan ook beter in, om het simplistisch uit te drukken, de ‘innerlijke dramatiek’ van het derde, dan in de ‘uiterlijke dramatiek’ van het tweede bedrijf. Gedragen werd deze opvoering tenslotte door Aja Schilp-Jansen en den regisseur Cor Schilp die de rollen van Esther en van Salathiel vertolkten, de twee figuren die in den loop van het stuk een geestelijke groei ondergaan: Esther als de tegen God die haar blind maakte revolteerende, tot de geroepene en volgelinge; Salathiel als de zelfverzekerde pater familias, tot de ontwrichte, de eenzame, de achtergeblevene, de meest tragische, eigenlijk de eenige tragische figuur in het stuk. Vooral Aja Schilp wist van haar rol iets heel fijns en zuivers te maken.

De jonge kunstenaar P.A. van Gastel, die het verdient in de tooneelwereld naam te maken, ontwierp een prachtig sfeer- en ruimte-scheppend decor, dat voortreffelijk ‘meespeelde’.

Het zou jammer zijn, wanneer het Protestantsch Jeugdtooneel niet in de gelegenheid werd gesteld aan de vertooning van dit zeer belangrijke stuk - belangrijker m.i. dan Ghéon's ‘Génésius’ en Werfel's ‘Paulus unter den Juden’, waaraan het eenigszins herinnert - de laatste hand te leggen en haar ook elders te geven. Maar misschien is dit bij het verschijnen van dit nummer reeds geschied.