Opwaartsche Wegen. Jaargang 15

[p. 65]

Peil en karakter van ons hedendaagsch proza
Anton van Duinkerken

Mij wordt gevraagd naar het ‘peil’ van het proza, dat tegenwoordig in Nederland verschijnt, en al moet ik toegeven, dat de toon van dit proza soms hoog is, dit peil is zelden diep. Het ligt wel hoofdzakelijk aan de onbeperktheid van de variaties in het verhalende genre. Iederen dag komen in ons land gemiddeld drie of vier romans van de pers, waaronder allerhande vertaalwerk, allerhande sensatie-lectuur, en allerhande ‘letterkundig’ werk. Wie het koopt, weet ik niet, maar een wandeling langs de verschillende boekwinkels en kiosken bewijst, dat er overvloed, en in dien overvloed, afwisseling is. Tot het vervaardigen van al dat werk zijn zekere eigenschappen noodig, die met stijl weinig te maken hebben. Inventievermogen is eigen aan menschen als wijlen Ivans, voor wie geen plaats wordt geruimd in het handboek der letterkundige geschiedenis. Gevoel voor situatie moet wel een vermogen zijn van mevrouw van Ammers-Küller, die overigens niet schrijven kan en veel gelezen wordt. Zielkundig vernuft vindt men overvloedig in de boeken van S. Vestdijk, waarin echter, naar den smaak van het groote publiek weer te weinig gebeurt. De prettige schranderheid van Dr. Menno ter Braak maakt zijn twee verhalende boeken nog niet tot bloeiende vertelsels, en om ze met plezier te lezen, moet men er de weerspiegeling in kunnen zien van een geest, die in andere geschriften boeide. Het populaire sentiment van A.M. de Jong, de warme hartelijkheid van Antoon Coolen, de scherpe waarneming van F. Bordewijk, de rancuneuse ironie van E. du Perron, de spitse humor van Henriëtte van Eyk, de voorname belangeloosheid van Arthur van Schendel zijn kwaliteiten, welke voor waardeering vatbaar zijn, maar al deze eigenschappen dwingen blijkbaar tot eenzijdigheid, en zoo wordt iedere verteller zijn eigen ‘type’, zoo wordt ieder ‘litterair’ boek bemind of veracht wegens den schrijver. Goede boeken bemint men om den held, of Alexandre Dumas persoonlijke hoedanigheden bezat, kan den lezer van De Drie Musketiers totaal niet schelen. Het bestaan van Homerus kan men ontkennen en de werken van Shakespeare kan men toeschrijven aan een ander. De zwerver

[p. 66]

Odysseus blijft ongeschonden en Hamlet blijft Hamlet. Maar wat zou Dumay zijn zonder Ter Braak, Visser zonder Vestdijk, Bint zonder Bordewijk, Merijntje zonder De Jong, Coornveldt zonder mevrouw van Ammers-Küller, Angèle Degroux zonder Marsman? Zijn ze, als figuur, niet allereerst ‘karakteristiek voor den schrijver’? Ze moesten iets anders karakteriseeren: het menschelijke lot, tout court. Het publiek, dat de schrijvers niet kent, en om een goeden stijl niet veel geeft, dat het land heeft aan mooipraterij, en dat verveeld wordt door het vernuftige, koopt liever den anoniemen rommel uit Engeland en Amerika, waarin gewoonweg gevrijd en gevochten wordt, dan de litteratuur, waarin ontleed en begrepen wordt. Het wenscht niets te begrijpen. Het wenscht te hooren: ‘En toen kwam...’ omdat dit verrassend is, zooals het leven zelf verrassend is, en stom en dwaas en onverklaarbaar, als het leven. Krijgt het zijn zin niet bij de litteratoren, dan zoekt het zijn bevrediging bij de broodschrijvers. Het wenscht te worden beziggehouden met het raadselachtige leven en niet met den knappen en gevoeligen meneer, die denkt, dat hij de raadseltjes kan oplossen, en dat Onze Lieve Heer van bordpapier is.

Het feit, dat de Hollandsche roman niet in deze behoefte voldoet, is een bewijs van de zwakte der Hollandsche romankunst. Deze kunst is verfijnd door een subjectivisme, dat haar tenslotte als romankunst onmogelijk zal maken. Dat er heel knappe schrijvers zijn, ontken ik niet, maar schrijvers, die een verhaal zóó vertellen kunnen, dat men den schrijver vergeet en alleen op het verhaal let, zijn er weinig, te weinig. De anderen hebben natuurlijk het volste recht van bestaan, maar de doodgewone vertellers zijn onmisbaar. Deze vertellers zijn niet sentimenteel en niet intellectueel en niet ironisch en niet leuk, maar ze zijn smakeloos als het leven. Al onze schrijvers hebben smaak, Cervantes en Lesage en Stendhal, Dickens en Tolstoi en de schrijver van ‘Notre Dame de Paris’ en die van ‘De Drie Musketiers’ en die van ‘De gebroeders Karamazov’ hadden scheppingskracht. Ze bemoeiden zich meer met het ‘peil’ van het leven dan met het peil van het proza. Ze verhaalden het menschenlot. Ze interesseerden zich voor een ander. Dit is, geloof ik, de grootste kunst van den verteller, deze zelfverloochening. Hij moet niet aan zichzelf denken. Hij moet aan zijn helden denken, en aan hun leven. Hij moet ‘erin opgaan’. Slechts wie zijn leven verliest, zal het verwerven.