Opwaartsche Wegen. Jaargang 15

[p. 30]

Peil en karakter van ons hedendaagsch proza
(Een enquête)

Ten einde een overzicht te verkrijgen van de oogenschijnlijk chaotische ontwikkeling, die het Nederlandsche proza in het laatste decennium heeft doorgemaakt, heeft de redactie een aantal vooraanstaande figuren van uiteenloopende levensopvatting, die echter als geheel deskundig ten opzichte van de betreffende materie kunnen worden beschouwd, uitgenoodigd in een kort opstel ons hun meening kenbaar te maken omtrent het karakter en het peil van het creatief proza der laatste tien jaren (1926-1936) in ons land. Een dergelijk verzoek werd door ons gericht tot de heeren Menno ter Braak, Dirk Coster, Anton van Duinkerken, K. Heeroma, Alb. Kuyle, H. Marsman, Jan H. Eekhout, J.A. van Nie, C. Rijnsdorp, G. Stuiveling, S. Vestdijk, Victor E. van Vriesland, Gerard Walschap, en de dames: A. Romijn-Verschoor en El. Zernike.

Wij publiceeren hieronder het antwoord van Mr. H. MARSMAN.

Februari 1937.

Geachte Redactie,

Ik kan Uw vraag in het korte bestek, dat U toestaat, alleen beantwoorden als ik van de prozaproductie der jaren 1926-1936 slechts dat gedeelte beschouw, dat mij het meest vertrouwd is, het werk van mijn generatie. Maar eenvoudig wordt de vraag die U stelt zelfs niet na deze beperking.

Het karakter van het nieuwe Nederlandsche proza is gelukkig zeer heterogeen. Het lijkt mij alleen, en dan nog slechts zeer bij benadering, aan te geven door de schrijvers in groepen te splitsen; deze maatregel houdt echter ook dán nog iets vrij willekeurigs en voorloopigs, als men aansluit bij momenteel bestaande verhoudingen. Eenigszins nauwkeurig zou ik het karakter van het nieuwere proza (laat staan van álles wat de laatste tien jaar verscheen!) bovendien alleen kunnen omschrijven als ik van alle betrokken schrijvers alles gelezen en geanalyseerd had.

Wilt U een globale indruk, dan heb ik deze: ook het nieuwere proza is op enkele uitzonderingen na, nog te provinciaal; men leest, voor zoover men de wereldliteratuur bestudeert, vrijwel steeds de verkeerde schrijvers, en de goede leest men verkeerd. De kwaal zal wel ongeneeslijk zijn, ongeneeslijk Nederlandsch.

[p. 31]

Het peil is een andere zaak. Ik zie onder mijn generatie vier prozaschrijvers van Europeesch belang. Ik bedoel daarmee dit, dat zij ook quantitatief genoeg hebben geschreven om het gecultiveerde buitenland hun producten te laten lezen. Het zijn Slauerhoff, Walschap, Vestdijk en Du Perron. Bovendien zijn er enkele op zichzelf staande prozastukken van hetzelfde niveau: ik denk aan Nijhoff's ‘Pen op papier’, aan Debrot's ‘Mijn zuster de negerin’, aan eenige verhalen van Helman. Bordewijk mist m.i. de menschelijke bezieling die zijn werk duurzaam zou kunnen maken en Maurits Dekker een hechte cultuur. Van de vier eerstgenoemden acht ik Vestdijk technisch het sterkst, en naar de substantie het meest gevarieerd (zuiver-aesthetisch het zwakst), terwijl du Perron's ‘Land van Herkomst’ voor mij de meest volledige en de meest sympathieke uiting is van het proza, dat ik hier vluchtig bespreek.

De rest zijn menschen die zich òf te zelden uiten (Maurice Roelants, die zijn ‘Komen en Gaan’ niet meer heeft geëvenaard), òf zij missen de substantie, de intelligentie, de cultuur en de ruimte die hen zou maken tot schrijvers van rang. Iemand, die eens goed raak schoot, als Roelants, is Raedt-de Canter in ‘Geboorte’, terwijl Jeanne van Schaik tot nu toe de discipline en zelfcontrole heeft gemist om haar twee beste romans (‘Uitstel van Executie’ en ‘Sofie Blank’) het definitieve karakter te geven, dat hen zou kunnen onttrekken aan hun slechts fragmentarisch belang.

Theun de Vries, Coolen, Kuyle, Last en den Doolaard schreven enkele dingen, soms zelfs boeken, die men met genoegen kan lezen.

Hoopvol lijkt mij het opkomen van Van Eerbeek (niet om ‘Strooschippers’, maar om ‘Gesloten Grenzen’), Jan de Hartog (Ave Caesar), een in Vlaanderen (dat U eigenlijk uitsluit) van Maurice Gilliams (hoewel ‘Elias’ mij niet overtuigt) en van René Berghen (‘De Overjas’).

Ik vergeet wellicht iemand, maar samenvattend lijkt mij het jongere proza in de laatste tien jaar zooveel rijker en ruimer geworden, zoo gestegen in niveau en verwijd van perspectief, dat het thans gelijkwaardig is aan onze dichtkunst; en hiervan zei mij onlangs iemand, die de jonge Europeesche literatuur volledig kent, dat zij de beste is, met de Tsjechische en de Zweedsche.

Toch heb ik het vaste gevoel dat het hier pas begint.