Opwaartsche Wegen. Jaargang 14

[p. 231]

Boekbespreking

Obbe Philips, Oudste der Doopers, door B. Stroman. Rozenbeek en Venemans Uitgeversbedrijf N.V., Hilversum. 1935.

Is er niets nieuws onder de zon? Niets nieuws ook in de hartstochtelijke strekkingen van den mens naar het absolute, in het eeuwig Icaros-drama? Er is althans verschil in intensiteit. En in de periode waarin Stromans boek speelt, is het verlangen wel zeer hartstochtelijk, en de val wel grondeloos diep geweest. Het is het tijdperk der dopers aan het begin van de nieuwe geschiedenis, waar nog eenmaal de middeleeuwen omhoog steigeren in de bezetenheid, die van God of van den duivel is, maar die alles opeist en verteert: de bezetenheid van het nieuwe Sion: Munster.

De roman van een renegaat, zo kan dit boek worden genoemd.

Obbe Philips, Oudste der Dopers, naar wien de Friese Dopers, de Voor-mennisten, Obbyten worden geheten, Obbe Philips, wiens woord gezag had bij de broeders, en die Dirck Philips, David Jorisz en Menno Simons bij handoplegging tot Oudste heeft gewijd - hij is een, ‘in wiens diepste wezen twijfel wankelt’.

Als een wachter op den morgen heeft hij met vurig verlangen het Godsrijk verbeid. Het eerste lichten was gekomen uit Straatsburg, en het woord van Melchior Hoffmann had hoop geworpen in duizenden harten.

Maar dan staat het ongeduld op; de uitroeiïng van Edom en Egypte; het kruis wordt zwaard. En het spel van het tot blind fanatisme verkrampt eschatologisch geloof wordt in Munster met de groteske figuren van lan Boekelszoon en Knipperdollink bloedig uitgespeeld. Tegen dezen achtergrond plaatst Stroman de figuur van Obbe Philips. De figuur van den eeuwigen individualist, in wien zich de tragiek der vervreemding vanaf het eerste ogenblik voltrekt; die zich door een diepe weerstand bij elk nieuw contact verder voelt afdrijven van de beweging wier leider hij is.

Vervreemding en verlorenheid, die eindelijk worden ervaren als meest wezenlijke kennis en gevonden zijn.

In die vervreemding echter drukt hem de zware last der verantwoordelijkheid. De martelaren lijden om hem. En de tijd trekt in Obbes leven een curve tussen twijfel en berouw. Tot de grote zekerheid komt, die Sebastiaan Frank von Wörd heeft benaderd met zijn geschriften; een zekerheid, die met de extasen van Munster niets, maar met de zekerheid van het Christelijk geloof ook niets meer te maken heeft.

De schrijver heeft het zich niet gemakkelijk gemaakt, met in een bestek deze geestelijke ontwikkeling van zijn hoofdfiguur, en tegelijk het chaotisch verloop der gebeurtenissen te willen geven.

Hij doet dit in een suggestief en geladen proza.

Deze taal heeft de werking van bliksemflitsen, die bij herhaling het landschap der historie spookachtig belichten.

Een opmerking tot slot: de breuk, die er is tussen Obbe en de Dopers, schijnt soms ook aanwezig in den schrijver ten opzichte van zijn stijlprincipe. Waar deze zakelijkheid op haar best is, is ze romantiek.

Waar ze principiëel is en verantwoord wordt met breedvoerig documentatie-materiaal, hetwelk een ‘relaas’ moet suggereren, werkt dit materiaal door zijn archaïstische taalvormen juist storend instee van verhelderend. Het beste bewijs, dat Stromans eigen taal voldoende suggestief vermogen heeft. En bovendien, dat men niet alles tegelijk moet willen (zie Munster) een roman is nu eenmaal iets anders dan een geschiedenisboek, dat men ‘raadpleegt’.

[p. 232]

De houtsneden van Jozef Cantré, van een barbaarse kracht, hebben innige aansluiting aan den tekst. De uiterlijke verzorging getuigt van een smaak, welke de uitgevers eert. Een schlager zal dit boek zeker niet worden; moge het daarom juist die selecte belangstelling waarop het recht heeft, ten volle ondervinden.

FEDDE SCHURER.

I. De Japanse vulkaan, door dr Jan Romein. Extra nummer van Het Fundament. Onafhankelijk tijdschrift voor politiek en cultuur. Uitgave ‘Contact’, Amsterdam.
II. Japan, gisteren, heden, morgen, door Edgar Lajtha. vertaald door Johan W. Schotman. A.W. Sijthoff's Uitg. Mij. N.V., Leiden.

Het eerste is een pamflet, het andere bijna een roman. Op het kaftje van het één dreigende woorden in de brokkelige rookzuil van een uitbarstende vulkaan, op de band van het andere de witglimmende ruggen van soldaten, gekruist door de zwarte diagonalen van de karabijnen. Op de achterzijden arbeiders.

Dat is teekenend.

Japan: droom en dreigement, militaire en economische realiteit en romantisch-apocaliptisch monster aan de verduisterde horizonnen van de Westersche beschaving.

Begrijpelijk dus, dat dit land een belangstelling geniet als momenteel geen ander ter wereld. Een belangstelling, die niet in de eerste plaats zijn ‘goddelijke’ keizer, veredelde prostituee's, parels en harikariliefhebberijen betreft, maar zijn admiraals en onderzeebooten, zijn fabricaten en onweerstaanbare penetratie in alle koloniale gebieden.

Is het angst? Een tragisch beluste nieuwsgierigheid van een ras dat niet meer in zijn eigen cultuurmogelijkheden gelooft? Wellicht beide, maar samen door dagbladartikelen en reeksen boekwerken opgevoerd tot een soort griezelsensatie. Ook deze beide publicaties werken daar min of meer aan mee. Dr. Jan Romein spreekt een waarschuwend en expliceerend woord midden in het dreigend gerommel van de recente putschpogingen (Februari-oproer) en zijn betoog eindigt letterlijk boven de schoorsteenen van tien Japansche oorlogsbodems.

Edgar Lajtha laat U het Japansche landschap zien, laat U de deur van de kersenbloesems ruiken, leert U de theeschenkstertjes verheerlijken, maar...... het gaat U als de Kleine Johannes van Fred. van Eeden, langzamerhand komt men van Windekind bij Pluizer en Cijfer terecht.

Ik bedoel hiermee niet te zeggen, dat de schrijfkunst van Lajtha de charme verliest, integendeel, het is de bloesemgeur zelf, die in benzinestank verandert.

Japan: gisteren, heden en morgen! Dat is, van feodaalbestuurd land in afzondering, tot modern geoutilleerde wereldmacht met niet te stuiten expansiedrang, tot straks wereldveroveraar, wereldbeheerscher wellicht.

Die groei voltrok zich binnen een tijdsbestek van minder dan een eeuw. Hoe dat kon? Op dat raadsel probeert Lajtha een antwoord te geven. De manier, waarop hij dat doet is buitengewoon vlot en suggestief.

Is hij een cultuurpsycholoog? Een filosoof? Een socioloog of econoom? Ik geloof niets van dit alles. Maar hij is het type van dat soort moderne reporters, die menschen en landschap zien met de oogen van een dichter, het leven ondergaan met de emotie van kunstenaars, en die zich maatschappelijk en politiek laten voorlichten als studenten.

Hun ‘dictaten’ zijn daardoor altijd boeiend, belangwekkend, maar nooit diepzinnig, vol verscheidenheid, maar niet verward, waarschijnlijk niet onjuist,...... maar wellicht ook niet heelemaal juist.

Wie het lezen wil leest een buitengewoon interessant boek en een leerzaam boek.

Dat is heel veel waard, en, ondanks het vele dat dagelijks verschijnt, toch nog een vrij groote zeldzaamheid.

H.M. v. RANDWIJK.