Opwaartsche Wegen. Jaargang 14

[p. 65]

Bezint...., eer gij verder gaat

In de Reformatie van 24 Januari 1936 komt een hoofdartikel voor - het laatste van een serie van drie -, dat handelt over ‘Christelijke litteratuur’. De schrijver betoogt daarin, dat hem het begrip ‘Christelijke litteratuur’ te vaag en te rekkelijk is, dat hij daarvoor liever in de plaats zou stellen ‘Calvinistische litteratuur’, al wil hij dat begrip ‘Gereformeerd’ vooral niet enkel antithetisch zal worden opgevat. In verband hiermede merkt hij dan op, dat, naar zijn meening Calvinistische letterkunde niet als een schakeering der ‘Christelijke’ mag worden gezien, doch dat men een eigen letterkunde behoeft. ‘Minderen eisch te stellen aan de litteratuur, die naar Christus' naam zich noemt, zou - aldus de schrijver - verraad zijn aan den Christus’.

Met andere woorden: hier staat voor de zooveelste maal het separatisme (de schrijver bezigt zelf het woord nadrukkelijk) aan de deur en eischt zijn buit. Er is waarlijk genoeg homogeniteit onder ons. Christenen, om ons deze splitsing te kunnen veroorloven!

Maar de schrijver van dit artikel zal dan toch eerst met argumenten, en niet met vage beweringen, moeten aankomen om het goed recht van zijn separatistische neigingen aannemelijk te maken. Wat hij in dit hoofdartikel in dit opzicht ter tafel brengt, is daartoe ten eenenmale onvoldoende.

In de eerste plaats zal hij ons duidelijk moeten maken, wat hij nu eigenlijk precies verstaat onder het niet antithetisch opgevat begrip ‘Gereformeerd’, terwijl hij zijn eigen betoog volkomen antithetisch opbouwt. Immers hoe zou hij anders tot de conclusie separatisme kunnen komen? Hij zal ons dus moeten doen weten in hoeverre hij aan het begrip ‘Calvinistische letterkunde’ een ruimer beteekenis toekent dan een litteratuur, die ‘gemaakt’ wordt door hen, die van dezelfde Calvinistische schakeering als de schrijver van dit artikel zijn.

De schrijver kan zich hierbij niet ‘op de vlakte’ houden gelijk hij ten aanzien van deze kwestie doet in bovengenoemd betoog, waar hij, nadat hij ‘Calvinistisch’ en ‘Christelijk’ heeft geïdentificeerd, kalmweg neerschrijft: ‘Nog Christelijk? Al Christelijk? Hij make het uit die zich het trekken van de grenslijn toevertrouwt’. Waarbij men zich ervan bewust blijve, dat het hier niet gaat, om een onderscheid tusschen ‘Christelijk’ en ‘niet-Christelijk’, maar tusschen ‘niet-antithetisch Gereformeerd’ en...... de rest!

Het is toch waarlijk geen fraaie wijze van redeneeren, wanneer men anderen vaagheid verwijt en opkomt voor het trekken van veel nauwere grenzen, maar dan zoodra het

[p. 66]

werkelijk op het trekken van die grenzen in de praktijk aan komt, zich uit de voeten maakt en het den ander in de schoenen schuift, alsof die zoo hoogmoedig was zich het trekken van dergelijke grenzen toe te vertrouwen! Het is ons een raadsel, hoe men op zulk een manier argumenteeren wil.

Maar wat zegt de schrijver dan? ‘Wat zin heeft is: scherp te onderscheiden tusschen wat in een concreet werk wel, wat niet Schriftuurlijk is’. Alsof daarmee nu alle moeilijkheden van de baan zouden zijn!

De schrijver erkent dus: algemeene lijnen kunnen hier niet worden getrokken. Maar daarnaast heet het: in concreto is het mogelijk scherp te onderscheiden wat in een werk wel en wat niet Schriftuurlijk is. Helaas, zegt de schrijver het er ons niet bij, hoe dit nu werkelijk geschieden moet. De vraag komt zelfs niet bij hem op, dat wat door hem ‘Schriftuurlijk’ wordt genoemd door andere wel eens ‘onschriftuurlijk’ zou kunnen worden geheeten. En omgekeerd! Hij gaat hier eenvoudig uit van een communis opinio, die in werkelijkheid in geenen deele een gemeenschappelijke meening blijkt te zijn. Want ‘naar de Schrift’ beduidt hier niet inderdaad naar de Schrift-zonder-meer, maar naar de Schrift, zooals deze op een bepaalde niet-antithetisch Gereformeerde wijze wordt geïnterpreteerd. Waar is het laatste recht van welke Schrift-interpretatie dan ook? Toch zeker niet bij wat de mensch zich uitdenkt, maar bij hetgeen de Heilige Geest hem als Waarheid doet gelooven. En daarmee komt wat ‘wij’ met de Schrift doen kunnen in een geheel ander licht te staan. Wij kunnen de Schrift nu niet meer als ‘Wetboek’ gebruiken, waaruit wij hier en daar een paar toepasselijke artikelen ‘trekken’ kunnen, die ‘slaan’ op een bepaald geval. Wij kunnen niet meer een roman of een gedicht nemen en dan den Bijbel er geopend naast leggen om uit te maken, of ‘het’ klopt. Wij kunnen alleen maar, ons gedragen wetend door de Waarheid, die ons in God's Woord is geopenbaard, den geest trachten te verstaan, die uit het betreffende werk tot ons spreekt en deze toetsen aan dien gansch anderen Geest, die uit den Bijbel tot ons spreekt, wanneer en voorzoover wij in het geloof worden geleid.

Het gaat in ons kritisch onderzoek dus niet om den letter, maar om den geest. Dit is belangrijk, omdat wij daarmee met ons oordeel komen op een geheel ander gebied. Als de schrijver van het door ons gewraakte hoofdartikel van de Reformatie zegt: ‘Een vers, dat Kruis of Avondmaal miskent, dat de heerlijkheden van het genade leven dompelt in een zwoele sfeer à la Boutens (sic! R.H.), een roman, die het Christenleven misteekent, die een sociaal-, een huwelijks-, een opvoedingsprobleem oplost in niet-Schriftuurlijken zin, beleedigt de oogen van den Heilige en is daarin onschoon’, dan beweegt hij zich op het terrein van den letter, omdat de norm van zijn beoordeeling gebonden is aan een bepaalde interpretatie methode van de Heilige Schrift en niet aan den Geest van Christus, zooals ons deze in de Schrift wordt geopenbaard. Het is dan ook slechts consequent - doch een fatale consequentie! -, wanneer de schrijver in dit verband spreekt van een ‘leven uit de Gereformeerde beginselen’ als eigenlijke beoordeelingsnorm. En als hij er dan nog toe komt te beweren, dat ‘de Calvinist niet met bestrijders van zijn beginsel één kan zijn in richting en doel van litterairen scheppingsdrang’, gaat de deur toe, want dan zijn wij weergekeerd tot Paulus' woord tot de ‘separatistische’ Corinthiërs: Want mij is van u bekend gemaakt, mijne broeders,

[p. 67]

door die van Chloë's huisgezin zijn, dat er twisten onder u zijn. En dit zeg ik, dat een iegelijk van u zegt: lk ben van Paulus, en ik van Apollos, en ik van Cefas, en ik van Christus. Is Christus gedeeld? Is Paulus voor u gekruist? Of zijt gij in Paulus' naam gedoopt? (1 Cor. 1:11-13).

Wij, Calvinisten; wij, confessioneelen; wij ‘dialectici’ en wie gij meer wilt, wij staan allen onder dit woord. Is Calvijn voor ons gekruist, of soms Kuyper of Barth of Kohlbrugge - òf Christus? Zijn wij gedoopt in naam van het Calvinisme of in naam van het een of ander -isme - òf in naam van Christus?

Bezint, gij waarde broeder in Christus, eer gij verder gaat! En zoo gij meent, dat de Waarheid (en niet uw waarheid!) u tot ‘scheiding’ drijft, onthoud ons uw klare argumenten niet in zulk een belangrijke zaak.

ROEL HOUWINK.