Opwaartsche Wegen. Jaargang 13

[p. 295]

Literatuur-beoefening
P.H. Muller

Voor zoover wij weten heeft men er zich, in 't algemeen gesproken, nog tè onvoldoende op bezonnen, hoe de beoefening der literatuur door leeken het best kan plaats vinden. Daarom stellen wij de vraag, of het niet wenschelijk moet worden geacht, met zulk een ernstige en grondige bezinning zoo spoedig mogelijk een aanvang te maken.

De beoefening der literatuur, zooals die (o.a. in onze Bondskringen) bedreven wordt kan moeilijk ànders worden opgevat dan als een bestudeeren van literatuur-verschijnselen en -producten. Wie romans, gedichten en essays schrijft, beoefent ook de literatuur, doch doet dat uiteraard op andersoortige wijze.

Men zou wellicht gemakshalve onderscheiden kunnen: hen, die met de hun geschonken gaven van verbeelding en onderscheiding dienen èn hen, die zich ertoe zetten, van de vruchten dier gaven op de best mogelijke wijze te genieten.

Men kan de meening toegedaan zijn, dat alleen degenen, die in boekvorm of in tijdschriften publiceeren, literatuur beoefenen, doch men kan even goed het standpunt verdedigen, dat degelijke bestudeering van literatuur òòk tot die beoefening mag worden gerekend. Wordt het niet hoog tijd, dat onder ons de vraag algemeen aan de orde wordt gesteld èn beantwoord, op welke manier en met welke hulpmiddelen die bestudeering der literatuur het best kan geschieden?

Het komt ons voor, dat er alle reden bestaat, die vraag ter dege te overwegen.

Immers: welk doel, welk ideaal wordt met en door middel van de afzonderlijke en gezamenlijke studie nagestreefd? Staat dat doel, die bedoeling duidelijk en klaar voor oogen? Is men het er over eens en bestaat eenstemmigheid aangaande de juistheid ervan? Heeft men zich (b.v. op Bonds-bijeenkomsten) al eens afgevraagd, wat dienen kon om de eenheid van visie te bevorderen? Verder: heeft men zich bezonnen op de noodzakelijkheid van het ernstig en gezamenlijk studeeren? Is men algemeen van die noodzakelijkheid overtuigd en spoort dit duidelijk beseffen wel aan tot nauwgezetten en volhardenden arbeid?

Wij meenen, dat nog veel ontbreekt van wat reeds lang moest bestaan en van zelf spreken. Natuurlijk maken wij niemand een bepaald verwijt. Maar sinds - om maar iets te noemen - het vroegere Verbond van Christelijke Letterkundige Kringen werd gesticht, is in de wereld veel veranderd. Niet alleen in de literatuur, maar allereerst in het leven, in òns leven. Het is niet meer mogelijk, allergezelligst en stichtelijk ook een beetje ‘aan literatuur te doen’ en elkander te vertellen, dat en waarom men dit of dat boek of dien bundel al of niet mooi en goed vindt. De literatuur-producten zij er niet meer vatbaar voor, slechts geclassificeerd en van een etiket voorzien te worden; het gaat niet meer aan, een auteur en zijn arbeid opzijn of haar ‘christelijkheid’ of ‘onchristelijkheid’ te toetsen en nà die toetsing tevreden een kopje thee te drinken en zelfvoldaan de meening te cultiveeren, toch wel goed werk te hebben verricht. Het leven, zoomin als de literatuur vallen voor ons meer ‘als vanzelf’ uiteen in twee, o zoo gemakkelijk te onderscheiden deelen. De gedachte eener antithese was onjuist en gelukkig zien we dat in. Literatuur bestudeert men niet meer bij wijze van levens-luxe en ter ontspanning van

[p. 296]

dwingender of loonender arbeid. Kunst is geen luxe en het is in onzen tijd ònmogelijk haar voor zooiets te houden of als zoodanig te behandelen, zonder zich heel belangrijk te schaden èn het kunstwerk te kort te doen.

Literatuur-studie is een arbeid, welke het Intellect ten volle opvraagt en door middel waarvan het persoonlijke geestelijke leven gediend en verrijkt moet worden. Een roman is niet maar alleen een al of niet goed-geschreven verhaal en een gedicht geen droompje in woorden of klankrijke muziek. Literatuur brengt leven tot uiting en levens-visie onder woorden. in literatuur vindt existentie weerspiegeling en met dit cardinafe feit moet bij de studie der literatuur steeds en ten volle ernst worden gemaakt òf alle Inleiden en bespreken blijft grasduinen, dilettantistisch overwegen en formuleeren.

Christenen bestudeeren literatuur. Dat houdt in, dat menschen, voor wie Jezus Christus het centrale feit in hun, in hèt leven is, voor wie het aspect der wereld en van het leven dus principieel is gewijzigd omdat zij in Christus de Openbaring Gods zien en erkennen, zich zetten tot een bestudeerend onderzoeken van literaire kunst en van de in die kunst zich uitende geestelijke gesteldheid en gerichtheid.

Literatuur-studie stelt eischen. Men is niet klaar met te luisteren naar een middelmatige of goede voordracht, maar gezamenlijk overwegen stelt gezamenlijke studie en gezamenlijk onderzoek vooròp. Niet één moet studeeren en daarna de anderen in- en voorlichten, doch àllen dienen, in een bepaalden kring of groep, de studie aan te vatten en eerst het samen-spreken, de uitwisseling der bij persoonlijk nadenken en eigen onderzoek gewonnen inzichten en meeningen brengt winst.

Men kan niet jaar en dag literaire lezingen aanhooren en vervolgens overgaan tot de orde van den dag. Want literatuur behòòrt tot die orde van den dag òf ze is de moeite niet waard, dat men zich druk om haar maakt.

Hier ligt een vraag: Hoe beschouwt men literatuur en welke acht men haar relatie tot het leven en tot het èigen bestaan in het bizonder.

Alleen zij, voor wie literatuur mèèr is dan franje, hebben het recht, te spreken van literatuur-studie. Want van hen alleen kan verwacht worden, dat zij uit wèlbegrepen behoefte zulk een studie zullen opvatten met die ernst, welke men haar verschuldigd is. Wij roepen op tot overweging van wat men zich ten doel stelt en tot bezinning op de juistheid van dat doel.

Wie zich gààt bezinnen ontdekt pas, hoevèèl er te overwegen valt. Die ontdekt òòk, dat literatuur-studie het persoonlijke geestelijke leven mòet verrijken en dat, indien zij dat niet of onvoldoende doet, haar naam niet verdient en beter zoo spoedig mogelijk kan worden beëindigd.

Men moet zich realiseeren, dat literatuur-studie geen doel is, doch middel Dat is één belangrijk punt. Soms krijgt men wel den indruk, dat dit feit vergeten wordt en dat integendeel de studie om zichzelf wordt bedreven. Dat is onjuist en teekent een foutieve instelling. Literatuur-studie dient de verdieping van het inzicht in de levens-samenhangen met behulp van verbreeding der kennis. Studeeren is: leeren-kennen.

Hoe kunnen menschen, die geen speciale aesthetische of artistieke opleiding ontvingen, maar wier verstand en hart open staat voor het genieten van literaire kunst, het best studeeren?

[p. 297]

Onze deskundigen- en specialisten-tijd scheldt op dilettanten en dilettantisme. Ten onrechte, al is die afkeer begrijpelijk om de eigenwijsheid en de aanmatiging, waarmede sommige dilettanten zich belachelijk maken en waarvan men zich allereerst grondig moet ontdoen. Een der eerste eischen der literatuur-beoefening is: toewijding. Men gaat niet uit liefhebberen uit gebrek aan degelijker tijdsbesteding. Een ‘inleiding’ of een ‘lezing’ houden over ‘een literair onderwerp’ kan ten slotte ieder, die de moeite neemt, uit tien boeken een nieuw samen te stellen en uit vijf referaten en zeven knipsels een ‘eigen meening’ te construeeren. Wie literatuur bestudeert neme daartoe rustig den tijd en gebruike zijn verstand ongedeeld. Aan iets ‘doen’ is dilettantisme in den ongunstigsten zin en eigenlijk moest het verboden zijn, een mond over literaire aangelegenheden open te doen, zoolang niet minstens vijf jaar volhardende en ingespannen arbeid in vrije uren in 't verleden liggen.

De tweede regel stelt de eisch der volhardende arbeid. Studie is onderzoek en onderzoek kost tijd en moeite. Wie beide niet over heeft neme geen allures aan, die hem kwalijk passen.

Dat studie, onderzoek, arbeid vergt, bemerkt reeds ieder, die het primitieve lezen niet meer bevredigt en de literatuur-beoefenaar onderscheidt zich hiermede van den romanverslinder, dat hij niet meer primitief lezen kàn, doch vragen gaat stellen, vragen gesteld ziet door de literatuur, die onder de oogen kwam.

Feitelijk is literatuur-beoefenen: ruimte geven aan de vragen, die komen. En volharden is: blijven vragen, oplettende aandacht behòuden voor de vragen, die oprijzen.

Aanvankelijk zijn de vragen heel eenvoudig. Wat zegt het werk, dat ik in handen houd? Wat wil de schrijver ermee? Welke zijn mijn indrukken tijdens de lectuur? Zijn die indrukken juist en volledig?

Later komen andere en andersoortige vragen aan welke de antwoorden op die der eerste categorie ten grondslag liggen: Welke geestelijke wereld wordt in en met het gelezen werk ‘openbaar’? Hoe is mijn relatie tot haar? Wat beteekent het werk als artistieke prestatie? Welke plaats neemt het in, in den arbeid van den auteur en in dezen tijd? Welke waarde bezit het in deze verbanden?

Wie de literatuur studeerend beoefent met deze vragen in zich, ziet de literaire producten niet meer afzonderlijk, doch in het kader van het geestelijk leven van een tijd. Die is het louter passieve lezen lang voorbij en voor hem daagt het, waarin het eigenlijke intellectueele genot steekt van het critische lezen.

Intusschen: het onderzoekende verstand kan en mag rekenen op de hulp van hetgeen ten dienste staat. Daartoe behoort allereerst: hetgeen geschoolden in hun publicaties hebben neergelegd. Wel verre van dit materiaal klakkeloos te benutten, dient de dilletant het met de nauwgezetste critiek te gebruiken. Dat stelt de vragen naar het waarom van de conclusies, welke anderen trokken.

Ten dienste staat in de tweede plaats: de kennis van de geschiedenis der literatuur en der aesthetica. Welke de lessen der historie en de wetten der kunstvormen zijn - de dilletantische beoefenaar dient het te weten en hij kan niet beter doen, dan zich ingrijpend met hen bezig te houden.