Opwaartsche Wegen. Jaargang 13

[p. 265]

Een literaire zodiak en tweeërlei weegsteen
L.H. Stronkhorst

Als ik tegenwoordig de prospectussen van onze uitgevers doorkijk, krijg ik altijd 'n licht, ruim, wijd gevoel in m'n hoofd, maar toch ben ik me er dan nog helder van bewust, dat mijn voeten naar oud vaderlands gebruik, op het voetenbankje rusten. Doch loop ik langs de boekhandels dan wordt dat lichte, ruime, wijde gevoel, door een directer aanschouwing, oneindig verhevigd: ik loop niet meer, ik zweef, hoog, hoger; ik zie omlaag. Wat? Is het werkelijkheid of verbeelding, maakt Piccard nu gebruik van mijn voetenbankje, of...... ben ik reeds zó hoog? Ja, dat moet wel, want daar zweef ik reeds langs de sterrenbeelden: ram, stier, uil, libel, salamander, zeemeeuw...... De sterren wenken, roepen: niet duur, nog goedkoper, te geef......

- Pardon, meneer, het Centraal station, waar?...... Ik loop weer, en, gehoorzaam, stap ik 'n sterrenbeelden-winkel binnen, en stel alle wenkende en roepende sterren tevree. Zo zijn we dan in korte tijd enkele populaire reeksen en serie's rijk geworden. De libellen zijn het ‘universeelst’, indien men dit kan vertalen door ‘het meest van alle markten thuis’. Er zijn verscheiden mooie, enkele heel mooie deeltjes bij. De zeemeeuw bracht van haar overzeese tocht zes vertaalde romans als ontspanningslectuur mee, terwijl de salamander hoofdzakelijk door de oudere, bijna reeds geheel vergeten roman-literatuur schuifelt. En de uil bracht als voornaamste deel van haar rooftocht drie bloemlezingen mee.

Dit alles moge al veel zijn, volmaakt is de verzameling nog niet, de dierenriem is nog onvolledig. En al zal de eis van twaalf moeilijk vol te houden zijn, enkele tekens zullen er nog wel te vinden zijn.

Voor de waterman is het onnodig 'n nieuwe reeks te stichten. De Waterman heeft alleen de waarde van een hele serie.

Maar de tweelingen? Ja, dat gaat. De uitgever van E. du Perron en Menno ter Braak is voorbestemd voor deze reeks, daar genoemde heren volgens Jan Engelman een ‘letterkundig-Siameesche tweeling’ is.

De weegschaal moeten we afwijzen: er is geen enkele uitgever die het ‘maar te licht bevonden’ durft te riskeren, terwijl de schorpioen, hoe gewenst ook, om dezelfde reden moet afgewezen worden: het volk keerde zich altijd van hen af, die dreigden met schorpioenen te zullen kastijden.

Het valt niet mee, schreef de Bruin laatst. Dat merk ik. Laten we dus maar met het deel van de literaire zodiak, dat op tafel ligt tevreden zijn, en de ontbrekende tekens stil in de lucht laten hangen.

In de Uilenreeks verscheen een bloemlezing Vlaamsche Verzen, samengesteld en ingeleid door R. Herreman en Marnix Gijsen.

[p. 266]

Het komt meer voor, dat men voor 'n publiek in 'n zaal anders, waarderender over iets of iemand spreekt, dan in de intieme sfeer van de huiskamer tegen de huisgenoten, die ingewijd en te vertrouwen zijn. Als men de Inleiding van Herreman en Gijsen voor bovengenoemde bloemlezing vergelijkt met het artikel Ervaringen van een bloemlezer van Marnix Gijsen in Forum (Dec. '34) valt dit verschil tussen zaalen huiskamer-oordeel op.

In de Inleiding dan zeggen de samenstellers dat het deze bloemlezing ‘te doen is om het zelfstandige mooie¹⁾ vers’. Ze zullen trachten ‘zekere stroomingen aan te wijzen in de beweeglijke verscheidenheid van de Vlaamsche poëzie’. Allereerst dan de navolgers van Karel van den Woestijne, maar ‘Eenigen nochtans treden uit de schaduw van dezen dichter, want zoo niet even groot zijn ze toch anders, zachtmoediger, weeker misschien, maar dan ook lichter, zonniger, dan deze vleeschelijk en geestelijk gemartelde’. Dan volgen Paul van Ostayen en Wies Moens met hun navolgers. Buiten deze navolgers zijn er ‘die alleen naar zichzelf op zoek zijn gegaan, naar hun ethiek en naar hun vorm, maar die, eenzaam, niet minder rijk zijn’. ‘De geboren vrij buiters zal men spoedig ontdekken’, daar hoeft dus in de Inleiding niet veel over gezegd te worden en ‘om het geheel volledig te maken, zal men een vers aantreffen dat zich met een angstwekkende gracie op de grens van rede en waanzin beweegt.’ Alleen het ‘pogen en bereiken’ van de allerjongsten wordt ‘met zekeren mismoed’ nagegaan, ‘hun vers is veelal zuiver, maar grijs’. Doch deze gespierde kritiek wordt enkele regels verder ontzenuwd door de mededeling dat ‘In Vlaanderen althans, life begins at forty’. Dan is het die allerjongsten toch zeker niet kwalijk te nemen dat ze nog wat hulpeloos zijn zoals van hen gezegd wordt. Tenslotte volgt nog een rechtvaardiging van de keuze en worden de lezers gewaarschuwd: ‘Wij kunnen enkel bevestigen dat wij in de eerste plaats onzen eigen smaak volgden, minder om een voor den dichter karakteristiek dan wel om een goed vers van hem op te nemen’. Het doel was tenslotte ‘een bundeltje bijeen te brengen waarvan de lectuur tenminste aangenaam zijn zou en waarin ieder voor zichzelf assche en vurige kolen zal uitzoeken’.

Zoals men ziet: de heren zijn best te spreken over de Vlaamse poëzie. Maar het schijnt toch dat Marnix Gijsen, nadat hij dit uiltje geknapt heeft, hevig ontstemd is. De oorzaak? Diezelfde Vlaamse poëzie.

Eerst wordt in Ervaringen van een bloemlezer gezellig verteld over het bloemlezen, over titels van bundelsgedichten, over invloeden van Moens en Ostayen. Een, twee dichters krijgen een pluimpje, maar dan wordt het eindoordeel over de jonge(re) poëzie uitgesproken.

Het is ‘Poëzie in het luchtledige, geen onderwerp, geen aandrift, een beetje muziek, alles heel propertjes gezegd met gladde, koude, onwezenlijke woorden. Een slecht landschap van Chirico, nu staat de zuil links, dan weer rechts, en als we niet goed weten wat te doen, in het midden. Zo zijn er niet tien dichters, maar twintig en ze zijn van elkaar niet te onderscheiden’. (Welke heren spraken er ook weer over ‘beweeglijke verscheidenheid’?). ‘Na dit experiment is het me ook duidelijk dat er een wonderlijk

1) Alle spatiëringen zijn van mij. S.

[p. 267]

gebrek aan temperament heerscht op onzen Parnassus. Wat een Zondagsschool! Geen enkel onvertogen woord’. ‘Ik klaag niet, ik stel vast, maar ik meen toch dat de windstilte onrustwekkend is en dat in deze tamme vergadering een rijk, brutaal talent noodig is, die den hoon van Sturkada zou herhalen aan al onze “zangertjes”. Hij zou deze “bloemen” kunnen versmaden voor dien eenen netel die Elsschot heet’.

Ja, Pilatus, wat is waarheid?

Het kan zijn dat Gijsen het schrijven van de inleiding maar heeft overgelaten aan zijn vriend Herreman, die dan wat milder gestemd moet zijn, maar Gijsen heeft dan toch geholpen met het bloemlezen van luchtledige, windstille, tamme poëzie, die gezegd wordt met gladde, koude, onwezenlijke woorden. Het kan ook zijn dat de Inleiding bedoeld is als een ironie, maar die is dan zo angstvallig en zorgvuldig begraven, dat er geen sterveling ooit een korrel van zal weten te delven. Maar dit is het niet; deze hele vertoning is enkel en alleen een toepassing van de waarheid, dat het mensdom bedrogen wil zijn; enkel en alleen het verschil tussen het publieke en persoonlijke oordeel. En het is voor velen een ontnuchterende, en enkelen een vermakelijke klucht de deftige, ernstige redenaar van de zaal, in zijn eigen huiskamer over hetzelfde onderwerp te horen praten. Men zegt dan: Dat is een kerel, je weet wat je aan hem hebt‘. En toch is dit laatste waar, als je je houdt aan wat hij in de huiskamer sprak. In een makkelijke stoel in de huiskamer (ook al heet die huiskamer bij vergissing ‘Forum’) komt men eerlijker voor zijn mening uit dan achter de katheder op het podium.

O, honnête homme!