Opwaartsche Wegen. Jaargang 12

[p. 291]

Uitgang
Annie H. Stort

Voor T.L.

Dierbaar was haar het oude, vertrouwde boschpad, over-bekend van jaren her, in zomer en winter, bij regen en zonneschijn. Heuvelend op en af voerde het weggetje den menschen in verkorten afstand naar het gesticht.

Vanaf het tochtig stationnetje, te midden der vele, haastige voetgangers, meest allen gestichtsbezoekers en allen beladen met pakjes, manden, valiesjes, repte zij zich voort, links-af, voorbij wat lage huisjes, het postkantoor, stil en stemmig, tot het oploopend boschpad, waar het hoog en koel was. Alles wat dit weggetje aan menschen op en af voerde, leidde naar éénzelfde doel, het gesticht, en zoo gingen zij, een ieder vervuld van eigen gedachten, in wonderlijke saâmhorigheid.

Zij bezocht een oude tante en deze, in het oog der wereld trieste uitgangen, waren voor hààr kleine feesten. Juist het niet gelden dezer vreugdelooze bezoeken gaf haar een dankbaar gevoel van vrijheid, een blij en bewust zich rekenschap geven van te behooren bij deze armen en kranken van geest, te mogen deelen in hun onuitsprekelijke verlatenheid. Want het wonder, dat alleen zij, die de uiterste mogelijkheden der smart hebben bereikt, vervuld kunnen zijn van de hoogste en lichtste opgetogenheid, was hetgeen haar door hen was geopenbaard en hield niet dit reeds in zich een rechtvaardiging en volstrekte bestaanswaarde dezer ongelukkigen? Zoo had zij in zich zelve de oplossing gevonden voor het waarom dat in vroeger dagen angstig bij haar omging, een beklemming zonder uitweg was. En zoo verbeeldde zij zich nu dit weggetje als een voorhof, leidende naar het heiligdom, in welks midden de groote Oneindige Zich ook in hèn openbaarde. Verzekerd was haar kleine hart, waarin het geloof besloten lag als een teeder en diep geheim.

Breed en streng wachtte de ingang van het gesticht; door het monumentale hek boog de witte inrij tot voor de hooge glazen voordeur. Het oude

[p. 292]

kerkje, verborgen onder zwaar geboomte vroeg in het voorbijgaan nauwelijks de aandacht van den bezoeker, nog minder de in steen gegriffelde woorden boven de boogvormige poort: ‘Komt herwaarts tot Mij, allen die vermoeid en beladen zijt, en ik zal u rust geven’.

Smalle, lange bloemvakken, aan weerskanten van den weg, beplant met roode geraniums, fel en frisch van kleur, liepen vroolijk op tot het massief vierkante gebouw met de evenwijdige zij-flanken. Vertrouwd was haar het komen en uitzwermen der bezoekers, rechts, door het weidsche park naar de derde-klas-gebouwen. Vertrouwd waren haar de werkende patiënten hier en daar, in blauwe kielen met kruiwagen en gereedschap, afgetobd en uitgeziekt, nog loom en verdwaasd in hun bewegingen. Vertrouwd ook, als een oude vriend, was haar de geweldige eik links, in den triesten voortuin der eerste-klas-dames-afdeeling; hoog en vriendelijk reikten de takken tot aan de vensters van het vertrek, zoovele jaren bewoond door haar arme tante Agaatje. Een hechten steun ging uit van den boom, een dragend begrijpen, een verzekerdheid, van een sterk en onbuigzaam wezen. Want oneindig zwaarmoedig was het uitzicht der hooge vensters in dien voortuin en op late na-middagen van een bijna schrijnende troosteloosheid. Schrale figuren wandelden of zaten, starend voor zich uit in die sfeer van verlatenheid. En toch het wonder, de schoonheid der eeuwigheid te weten achter al dit gehavende, achter al deze verloren levens in een vergeten en vergeefsche wereld......

Door de hooge glazen voordeur trad zij in een breeden, wit-marmeren gang, waar het bedrijvig af en aan liep van verplegend personeel, bezoekers, patiënten. En zij wist, wanneer halverwege de hemel-hooge deuren zich voor haar ontsloten, deze gang het einde was van al wat vrij en wijd en levend placht te zijn.

Zij wachtte in een der zijwaartsch uitgebouwde wachtgelegenheden met witgekalkte muren, waar hoog boven twee doode ramen in neer zagen. Een oleographie van slechten smaak sierde den wand, voorstellende een gevelden woudreus van geweldigen omvang, op den voorgrond wat figuurtjes, ros en rauw de lucht omheen. Vanuit een smalle omlijsting spraken de Genestets dierbare verzen bemoedigende woorden van troost:

‘De morgen lacht, de koeltjes zweven,
De hemel straalt van liefde en licht,’......

[p. 293]

En in den argeloos wachtenden mensch voltrok zich een vreemd proces. Geen rekenschap valt te geven tegenover den schroom van dit huiverig aanvoelen. Als doorweven van draden, geheimzinnig dringend door muren en verdiepingen, tast het en boort het in de belaagde ziel. Degenen, waarover het leven is heengegaan, verkrijgen de macht en de kracht om zich te heffen boven dood en verschrikking, angsten en ontzetting. En ach, hoe weinigen nog ontvangen de genade, waardoor alleen die wijdere regionen te benaderen zijn.

‘Uwe glasvensteren zal Ik kristallijnen maken’. Het troostvolle wonder van dezen prachtigen tekst is het muurvaste geloof, de onomstootelijke verzekerdheid, de eeuwige schoonheid te weten achter al wat onherstelbaar is, achter al wat arm en verongelukt is, bekommerd en verwaarloosd, in de genade van den bevrijden geest.

Nog in gedachten verdiept, bemerkte zij eerst nu een jonge verpleegster, die beleefd verzocht haar te willen volgen; vriendelijk en zorgeloos geleidde zij de bezoekster tot voor de hemelhooge deuren. Door middel van een grooten sleutel werd het slot behoedzaam geopend, terstond zorgvuldig gesloten. Met schuwen blik overzag de binnentredende mensch weer een gang, zich verliezend in een eindeloos verschiet; licht, zonnig en hoog, hoog als in den Dom van Keulen. Langs de muren banken en gemakkelijke stoelen, bloemen in vazen op lage tafeltjes, palmen in kuipen, clivia's en aspedistra's, een onheimlijke omgeving van vormelijke gezelligheid. En daar tusschen zaten vreemde wezens, onverschillig voor zich uitstarend of als gevangen dieren nieuwsgierig volgend den verlegen zich reppenden bezoeker. Heel de zwaarmoedige gestemdheid van hen die leven onder den ban van een bedolven bestaan sprak uit de wezenloos brandende oogen, de achtelooze kleedij.

De zuster bracht haar, al pratend voorbij drie wijd-open deuren; zij wees haar een nieuw ameublement in een der conversatiekamers, en beiden, geinteresseerd, prezen de keurige bewerking.

Een vrouw speelde piano, toonloos, zonder ziel, een vage melodie, hangend in crapauds luisterden patiënten, zonder besef; rusteloos zochten de oogen, rusteloos tastten de handen. Door al de jaren heen dat zij dit gesticht bezocht, overviel haar een dwingend gevoel te moeten dalen, dalen naar onpeilbare afgronden, verliezend alles, alles aan menschelijke eigenwaan,

[p. 294]

ijdelheid, trots, om te vinden het aller-zuiverste aan goedheid en medelijden en barmhartigheid. Een schat, zoo kostelijk en puur als alleen gevonden wordt in verzamelplaatsen als deze, waar geen uitweg meer is, waar geen toekomst meer doet leven. En wat was het? Een gebaar, een blik vol schuw begrip, vol eindeloos mededoogen, naakt, om de weerlooze ellende zelf, waarvan zij allen de diepte peilden. Het was in dit oord, dat zij den Bijbel had leeren verstaan: ‘En het verachte heeft God uitverkoren en hetgeen niets is, opdat Hij hetgeen iets is te niet zoude maken’.

In een diepen leunstoel gedoken wachtte Tante Agaatje. Het overmatig zware lichaam hing moeizaam voorover en in het luisterend opgeheven hoofd staarden de blinde oogen. Hunkerend met heel haar ziel zag ze uit naar de voor haar schaarsche bezoek-uurtjes; kinderlijk verlangde het oude hart naar genegenheid, naar het eigen. En naar de zakjes snoep en naar het fijne stukje zeep, en naar al het verleidelijks dat werd opgediept uit Anneke's onuitputtelijke tasch. Om dit kind harer overleden zuster lichtte een schijnsel van blijde herdenking, terugvoerend naar het oude huis, waarvoor de linden bloeiden en waar de zoele wind de geuren overwoei van vruchtbaar land vèr over den Rijn. Onuitsprekelijk zoet lagen die dagen, ach, zoo eindeloos lang geleden in dankbare herinnering, dagen van kostelijken vrede en eigen, warme huiselijkheid. Wanneer des winters de blinden gesloten waren en het theewater eentonig zong in de stoof, of zij zaten des zomers aan het geopende venster en zagen over de Betuwe de volle maan rijzen boven het wazige land...... Verward was haar brein, versleten haar verlangen en als een verdichting lag alles nog dieper terug. Vaag, door een zwaren mist heen, scheen de kleine maan, hoog en ver als van beslagen zilver. Vlijtig spelden haar vingers woorden en cijfers, een, twee, drie, vier en schril zong de oude stem een vergeten wijs.

‘Tante Agaatje!’, door een kier van de deur lachte Anneke's stem. Een glans overvloog het misvormde gelaat en door de verstomptheid van dit doelloos bestaan brak nog een rest van menschelijk geluk. Warm van onbestemd verlangen zochten de blindgeslagen oogen en het was, als trad zij in de open klaarte van den dag. Donker en zwaarmoedig overheerschte nog de atmosfeer het naargeestig vertrek dat door een gegrendelde deur toegang gaf tot den tuin, doch zij vluchtten beiden weg in zonnige verten

[p. 295]

van blijde herinneringen. En onuitputtelijk weer scheen Anneke's tasch; hoe eenvoudig de overbrugging was der ongeldige zielen, beiden ongeldig, een ieder in eigen kring, onbemind als zoovelen en vergeten.

Het was het opzeggen van kleine Fransche versjes in lange, bedreigde nachten, het was het zingen van lang vergeten liedjes, veel hulpeloos gedoe, afwerend de waanzinnige angsten van het eeuwig dreigende, dreigende. En verwonderlijk, tusschen de verwarring van haar arme brein trof altijd weer de fijne hoffelijkheid in wijze van spreken, in uitdrukking en gebaar, de gratie van een oud geslacht. In den laten na-middag werd haar stem zacht en verstrooid, vaag en traag de beweging der handen. Haar geest vermocht niet langer vast te houden de milde genieting dier luttele uurtjes, zoo tot het uiterste begeerd in lange dagen, maanden van verlatenheid. Het oude hoofd neeg voorover, Tante Agaatje sliep.

Stil ruimde Anneke haar boeltje bij-een en zacht, op haar teenen, verliet zij het vertrek. Deerlijk en onverbiddelijk scheen haar het leven en alleen de erkenning in een bovenmenschelijke wereld-orde vermocht het instinctief verzet òm te werken in berustende overgave en algeheel begrijpen. ‘De jammeren van het leven treffen niet het menschelijk wezen zelf, doch slechts zijn aardschen staat, waaruit het zich eenmaal zal bevrijden’.

20 Januari 1934.