Opwaartsche Wegen. Jaargang 12

[p. 182]

Boekbespreking

Witte Gait, door Walter Brandligt, P.N. van Kampen & Zn, Amsterdam z.j.

Witte Gait is een boerenknecht uit de Graafschap, en hoe hij boer en knecht is, daarvan vertelt Walter Brandligt op duidelijke, zakelijke manier. Hij typeert hem aldus: Een sterk peerd is-ie, gegroeid naar het veld, een ding met wat hersens, die alleen maar gehoorzaam is aan den wil van zijn God. - Het komt me voor dat deze gehoorzaamheid bij Gait bestaat in een onberedeneerde overgave aan het Lot, dat hij ondergaat als de redelooze natuur.

Witte Gait heeft vrinden. Dat zijn al met al ook eigenlijk zonderlingen, menschen die zich niet recht thuis voelen in de maatschappij van ordening en plicht. Zij vormen samen een kleine gemeenschap en zijn gelukkig met de wisselende schoonheid van bosch en veld en met hun primitieve genegenheden jegens elkaar.

Dan komt de vrouw in het spel: Rie, een verpleegstertje, een meisje als een vlinder. Op een dag ziet Gait haar over het pad fladderen. En dan nadien is hij een beetje zijn hoofd kwijt; later wordt ze hem, als Eva eenmaal aan Adam, in het paradijs tusschen de heuvels, tot vrouw geschonken. Het is allemaal heel natuurlijk om zoo te zeggen, er is geen kwaad bij. Maar ja, dan doet zich toch even de sociale vraag gelden: hij zal voor haar en haar kindje moeten zorgen. Ze worden het er echter over eens dat ze geen partij voor elkaar zijn. En dan doen ze vrijwillig afstand van hun geluk, ten gunste van den vriend. Alles uit pure naastenliefde, wellicht ook uit een soort animale gemeenschapszin. Met dit al wordt echter daarna het paradijs gesloten. Rie en haar man gaan terug naar de stad, Gait zal straks de velden ploegen met den tractor, die tractor komt te staan in het witte huisje waar hij zoo vaak met de vrinden samen was. Troost de Witte...... troost hem, vraagt de schrijver tot drie, viermaal toe.

Als ge d'r wat voor voelt, zult ge eerst dit boekje moeten lezen. Me dunkt, hij is het waard, die Gait.

d. B.

Erts, een bundel gedichten door F.J. Linnartz, L.J. Veen's U.M., Amsterdam.

Het bundeltje ligt al eenigen tijd op bespreking te wachten. Ik heb er af en toe weer eens in gelezen en kom in het algemeen tot de conclusie dat dit werk, schoon niet zeer afwijkend van het bekende genre der laatste jaren, niet zonder verdienste is. De bundel openbaart niet een opvallende eenheid, zoodat het niet wel mogelijk is van den auteur meer te beweren dan, dat hij blijken geeft van het vermogen tot poëtische weergave van stemmingen en ideeën.

Naast de pathetische verzen treft opeens de eenvoud van een gedicht als ‘Nachtliedje’ en ‘Stilte’, waarvan het laatste ook een persoonlijk accent heeft. ‘Heimwee’ uit de eerste afdeeling die ‘Registers’ heet, is ook zuiver van beeld.

In de tweede afdeeling ‘Doortocht’ staan hoofdzakelijk religieuse verzen, gedichten van bezinning over de verhouding van den dichter zelf tot den Heer. In de meeste van deze verzen leeft het sentiment dat men herhaaldelijk in de jongere katholieke poëzie aantreft, bizonder in ‘De Bergpreek’ wordt men sterk herinnerd aan de verskunst van Pater Schreurs. Daar is het vers niet minder om, integendeel, het valt wel op. Over het algemeen vertoont deze bundel wat de vormgeving betreft een stijgende lijn. Als deze dichter zich langzamerhand kan onttrekken aan invloeden van zijn tijdgenooten, wat beeld en woordkeus aangaat, verschijnt er mogelijk mettertijd werk van hem, waarin hij als persoon duidelijker, omlijnder, te herkennen is.

d. B.

[p. 183]

Onze Taaltuin, Maandblad voor de Wetenschap der Taal als Volksuiting, Nationale Cultuurschat en instrument voor Schoone Kunst. W.L. en J. Brusse's Uitg. Mij. Rotterdam.

Onze Taaltuin heeft zijn tweede jaargang achter de rug. Wij kunnen een taalkundig tijdschrift natuurlik niet geregeld bespreken, maar van tijd tot tijd kan men de verschenen afleveringen wel eens overzien. Onze Taaltuin is altijd wel interessant om de persoon van Prof. Jac. van Ginneken, tuk op alle nieuwigheidjes, virtuoos in het gissen en vergissen. Zijn mederedakteur Prof. Overdiep is veel eenzijdiger: hij heeft het zelden over iets anders dan stilistiek. En deze twee redigeren dan samen het tijdschrift, dat de uitingen der konservatieven in de wereld der Neerlandici moet herbergen, wat speciaal uitkomt bij de strijd om de spelling-Marchant. Bij de derde jaargang wordt zo b.v. als vast medewerker Prof. Wille van de V.U. genoemd. De kwestie, waar het om gaat is kort gezegd dit: moet de norm voor het taalgebruik gezocht worden in de gebruikers, hetzij een persoonlike norm in de kunstenaar, hetzij een groepsnorm in de afzonderlike taalkringen, of is die norm een objektief systeem, dat met medewerking van de menselike rede door een aantal vooraanstaande nationale kultuurdragers wordt vastgesteld? De gedachte van de persoonlike en de groepsnormen is in ons land op het eind van de vorige eeuw doorgebroken, ongeveer parallel met de beweging van '80 in de literatuur, en heeft zijn orgaan in De Nieuwe Taalgids van Prof. de Vooys. Het individualisme heeft nu afgedaan in literatuur en leven, de gemeenschap, en speciaal de natie, is favoriet. Normen en vormen van deze moderne gemeenschappen zijn echter in niet geringe mate opgelegd door een geraffineerde demagogie, de moderne mythe is geboren in een mensenbrein. Het merkwaardige van de moderne demagogie is, dat zij spekuleert op wat konservatief-redelik is en konserveert: orde, tucht, fatsoen. Het ondergronds verband tussen de beweging van Onze Taaltuin en het fascisme ziet men niet alleen in hun gemeenschappelik protest tegen de vereenvoudigde spelling (het Verbond voor Nationaal Herstel ziet daar maar liefst een ‘verproletarisering van onze taal’ in), maar ook in de ondertitel van het tijdschrift: Maandblad voor de Taal als...... Nationale Cultuurschat. Ook Onze Taaltuin kultiveert een nationale mythe en dat uit zich dan o.a. door aan de taal een verstandelik uitgedacht systeem van geslachtelike onderscheiding te willen opleggen ter wille van de orde......

Met dit al is Onze Taaltuin een tijdschrift, dat de moeite van het kennisnemen waard is. Ik noem uit de tweede jaargang de artikelen van V. Ginneken over De Vier Denkvormen in de Nederlandsche Literatuur en het artikel over de ‘wieledenker’ Van Collem van A. Kievits. De dialektkaartjes bevredigen mij maar zeer matig.

K.H.

Intermezzo met Ernst, door Josine Reuling. Nijgh en Van Ditmar, N.V. Rotterdam, 1934.

Van Josine Reuling las ik eerder Sara Vierhout, een boek dat mij trof door de scherpe waarneming van détails, maar niet bevredigde door het gemis aan een zinvolle kompositie. Deze nieuwe roman is een boeiend boek en ongetwijfeld beter gekomponeerd dan het vorige. Toch kan ik in Josine Reuling nog geen schrijfster van betekenis zien. Ik vind iemand als Eva Raedt-de Canter als het er op aan komt nog belangrijker, hoewel die minder verzorgd schrijft dan Josine Reuling. Het gebeurt je wel eens, dat je in een gezelschap een meisje ontmoet, dat, al vertellende, wat men noemt een hele roman opvoert en je amuseert door de wijze, waarop zij eenmaal opgezette figuren weet vol te houden. Er zit misschien niet zo heel veel diepte achter, maar het is geestig en boeiend. Tegen zo'n meisje zeg je dan onwillekeurig: ‘Kind je moest eens een roman schrijven’. Als ik nu Josine Reuling lees, denk ik het omgekeerde: ‘Wat zou jij ontzaglik genoegelik een gezelschap

[p. 184]

kunnen amuseren!’ Het merkwaardige bij haar is, dat zij haar personen en situaties voortreffelik weet ‘vol te houden’, maar dat er van enige karakterontwikkeling eigenlik nergens sprake is. Men kan de gedachte niet van zich afzetten, dat de wijze waarop zij haar personen bekijkt, voor Josine veel belangrijker is dan die personen zelf. Al haar individuen hebben een massa, vaak komise, persoonlike eigenaardigheden en hebbelikheden en zij weet die buitengewoon raak te tekenen. Maar de mensen spelen bij haar een verfijnd poppenspel en daardoor is een boek als Intermezzo met Ernst in de grond niet meer dan een uiterst begaafd en beschaafd soort amusementslektuur. Met een moraal, zoals trouwens wel bij een poppenspel past. De moraal is hier dit, dat een moderne werkende vrouw niet financiëel afhankelik kan zijn van een man en dat anderzijds de mannelike trots niet toelaat om financiëel afhankelik te zijn van een werkende vrouw. Om dit te bewijzen zet Josine Reuling haar situatie op. Bep is een hardwerkend kantoormeisje, Ernst een ziekelike, aristokratise dilettantartist, die door een rijk familielid in het leven wordt gehouden. Ze houden van elkaar en leven een poos samen totdat het bovenvermelde konflikt der persoonlikheden aan de dag treedt en ieder weer zijns weegs gaat. Door de moraliserende tendens komt er ongetwijfeld wel enige kompositorise spanning in het boek, maar het mist achtergrond, ondergrond. Het is niet verankerd in de diepte van het leven, maar scheert langs de glinsterende oppervlakte. De moraal, waar het boek op gebouwd is, bevat natuurlik wel een dosis levenswijsheid, maar een schrijver met achtergrond had zijn figuren dit konflikt geestelik laten overwinnen. Daarvoor moeten de mensen en derzelver persoonlikheden echter wel eens een beetje veranderen en misschien zelfs wel gebroken worden. En daar is Josine Reuling nog niet aan toe.

K.H.

Polonaise, gedichten van Jan H. de Groot. Houtgravures van St. Mrozewski. No. 6 van de serie Nobel-verzen. G.F. Callenbach, Nijkerk.

De houtgravures van de Poolse kunstenaar (mij tot dusver volslagen onbekend) hebben mijn onverdeelde bewondering. Hierom alleen al is het de moeite waard dit boekje te bezitten. Van de zeven verzen, die Jan de Groot aan Poolse mannen en Poolse meisjes opdroeg en hier verzamelde, is er geen een uitgesproken goed. De meeste zijn ‘wel aardig’, het eerste, Kraków, is uitgesproken slecht. Het meest treffende vers is misschien wel Poolsche Jood:

Geschopte. Zwerver. 'n Klauw werd haast je hand.
Broeder, op zoek naar 't zelfde vaderland.
Ik uit verlangen, jij uit Jaweh's doem.

Wij zijn verbonden door eenzelfde band.
Wij sloegen saam de spijkers door zijn hand.
En bidden nu: ‘Messias kom, verzoen.’

Nieuwe perspektieven in het talent van Jan de Groot opent dit bundeltje evenmin als het vorige, Verlangen. Toch vind ik het veel beter geslaagd: het heeft minder pretentie en meer charme.

K.H.