Opwaartsche Wegen. Jaargang 11

[p. 393]

De gekruiste waarheid¹⁾
Van Ham

Een ietwat geïrriteerde stemming was voor mij tot nu de vrucht van de lectuur van Anker Larsen's boeken.

Of het kwam door de pogingen om een verlossingsleer te geven op eigen hand, of door eigenschappen die Larsen meer tot psychiater dan tot literator maken, weet ik niet. Misschien door de afschuwelike ontmoeting van deze twee uitersten: profeet en psychiater in de persoon van Anker Larsen; in alle geval had het ook iets te maken met de weke gevoeligheid, waarmee hij pervers aangevreten karakters kon gadeslaan. Daar kwam nog bij, dat ik slechts gedeeltelik in de realiteit van zijn wereld geloofde.

Het laatste boek van Anker Larsen Koning Lear op klompen, al verlochent de schrijver zichzelf en zijn vorig werk er geen ogenblik in, en al brengt het me ook in de oppositie, dwingt tot de erkentenis van de grote levenswijsheid van de schrijver. Het kontakt met de volle levenswerkelikheid wordt hier misschien bereikt, doordat dit boek speelt in de Kopenhaagse theateromgeving, door Larsen als oud-acteur zo goed gekend.

Als er bezwaren tegen de realiteit van dit werk ingebracht worden, dan zouden die moeten liggen in de hoofdpersoon. Want in tegenstelling met de anderen, die door het leven zelf Larsen zo aan de hand werden gedaan, is Niels Andersen van Soendborg, de koning Lear op klompen, een vrije schepping van de auteur.

Niels Andersen studeert door de hulp van dorpsgenoten op de kweekschool voor onderwijzer, maar wordt door een toneelopvoering zo geboeid, dat hij van niets anders meer droomt dan van acteur worden.

Zijn aanmelding bij de theaterdirecteur Jessen en zijn spelen van King Lear verschaft hem een engagement en zijn bijnaam.

Het verschil tussen Niels en de overige acteurs is, dat hij speelt door een geniale intuïtie, zonder eruditie of techniek, terwijl voor de anderen de techniek het voornaamste is; slechts bij de besten wordt de techniek zo nu en dan doorbroken door waarachtigheid.

Allen zijn overtuigd van de waarachtige genialiteit van Niels en erkennen hem als hun meerdere. Toch voelt niemand lust met hem te ruilen. Er is bij hen een intuïtieve schuwheid tegenover zijn zuiverheid. Zij weten, dat trucs en routine een gemakkeliker en zekerder weg naar succes zijn dan waarheid en talent. Niels krijgt niet eens zijn kans, zelfs Jerdal, die het hardst voor hem gevochten heeft en met nooit geschokt vertrouwen

1) Naar aanleiding van Koning Lear op klompen door J. Anker Larsen. Amsterdam Uitgevers-Maatschappij ‘Elsevier’ 1933.

[p. 394]

in hem heeft geloofd, verraadt hem tenslotte. En dan bergt Niels zich tenslotte maar in de school en laat de illusie los.

Dit is niet zo maar een aanval op de toneelwereld, als zou daar voor waarachtig talent en levenszuiverheid geen plaats zijn. We voelen in de onverbiddelikheid, waarmee ook de besten Niels alleen laten staan, zodat hij ten slotte zich wenden moet naar de kinderen, de algemeengeldigheid van de wet, dat de waarheid hier op aarde steeds weer gekruisigd wordt. In dit boek wordt getekend het bankroet der goede bedoelingen, en van het zo begrijpelik, maar toch onvergefelik bukken voor de dwingende situatie. Dat ik toch tegenover dit boek in de oppositie kom, ligt dan ook niet in de wijze waarop de vele personen van het tweede plan worden getekend of in het oordeel, dat over hen allen gaat.

Het ligt veeleer in de opvatting, dat een man van de zuiverheid van Niels meent, dat de waarheid niet gewelddadig in het leven der anderen mag ingrijpen, maar dat deze door ieder voor zich zelf verworven moet worden. Hij laat Esther ten onder gaan, hoewel een enkel woord van hem haar had kunnen redden. Het is niet de boodschap, die onze tijd nodig heeft. Het gaat uit van de veronderstelling, dat elk individu zo'n heiligdom is, dat het in alle opzichten moet worden ontzien, ook als we weten, dat anderen bezig zijn het te ontheiligen.

Waarachtigheid heeft geen lijdelike taak, maar de plicht zich te laten gelden, opdat het kwade door het goede worde overwonnen.