Opwaartsche Wegen. Jaargang 11

[p. 355]

Wat niet vergaat....
Jan H. Eekhout

‘Slaet op den trommele......’

Jantje Geus benaamden zijne mededorpers hem en zij kenden hem ook niet anders dan aldus, uitgezonderd wellicht de brouwer Maerlandt, die burgemeesterde over Waerneghem en diens schrijver op 't gemeentehuis, de lange magere meneer Canteels met zijne wijze blikkerende oogglazen. En als Jantje bij een enkele gelegenheid den eigen, den geboortenaam, moest nederschrijven, alsdan diende hij eerst nauwgezet na te zinnen, hoe eigenlijk hij in 't wettelijke heette......

Jantje was de eenige in 't Roomsche dorp de religie der geuzen belijdend. Toch voelde Jantje zich niet alleenzaam: in gemoede wandelde en handelde hij met 't Waerneghemsche volk en wederkeerig geschiedde zulks evenzeer in gemoede.

Jantje, die den stiel van kleermaker bedreef, had zijn woonst en atelier pal tegenover de kerk. Vanaf zijn tafel, alwaar hij in oostersche meditatiehouding nijverde aan 't verstellen van bombazijnen broeken en vesten of de verveerdiging van een schoon Zondaagsch costuum, schouwde Jantje, dag-in dag-uit, de kerkgangen aan der devote Waerneghemmers. Als nauw de vroegmis klepte, zag hij de damen Vindeveughel stokkestijf nevens malkanderen het schelpen kerkhofwegeltje opschrijden naar gewendte bijkans op den voet gevolgd door bovenmeester Flackefeer, die, even stijf-rechtop, den glimmenden zilvren krulknop van zijn deftigen gaanstok pront over den sleetschen mouw van zijn pitteleer, naar de wijd-geopende kerkdeuren uitzette. Nu leed een klein tijdeke alvorens de bleeke bakkeresse Spiessens verscheen, verzelschapt van heur bleek koppel dochters. Achter dèzen ontstond weder eene gaping. En vervolgens wierd het bedrijviger en kwamen de kerkgangers af in troppel op troppel. En te vespers wederom 't eendere......

[p. 356]

Wanneer Jantje dit al zoo gadesloeg binst hij, op een feilloos gevoel, aan zijn taak voortdeed, moest hij immer peinzen op zijne eigen positie inzake 't geloof. 't Gaf hem een voortdurend wassende fierheid zichzelve de eenige te weten die, hier, in Waerneghem, de geuzen aanhing, en hij sloeg aan het filosofeeren omtrent zijne blijkelijke uitverkorenheid.

In vroeger dagen placht Jantje Geus elken Zondag getrouw ter stede te trekken, teneinde er de preek te vernemen van den Hollandschen doomnee, die vermaardheid bezat gelijk een koning naar 't zeggen in die stad. Doch de stad lag twee uren wijdweg en Jantje zijne beenen kosten zulk eenen langen rek niet langer loopen. Ge kunt den ouderdom, als ge de zeventig nadert, luttel triomfant bevechten......

Jantje had het echter volgehouden zoolang het hem eenigermate doenlijk was nog. Doch thans was hij gedoemd de Zondagen in Waerneghem te verblijven. Dan hield hij alstware voor zijn eigen kerkdienst door den ganschen dag in den Boek van Ons-Heer te lezen, ootmoedig gelijk het den oprecht geloovige betaamt.

't Gebeurde altemet wel eens, dat een nieuwsgierige klant van Jantje, hem, echter zonder wrok, poogde uit te vragen vanwege 't geus-zijn. 't Gelukte niet altijd Jantje aan 't klappen te krijgen hierover. Maar had de vrager per slot succes, hij kost verzekerd zijn van een vurig verhaal uit Jantje's tandeloozen mond.

Jantje ving aan te vertellen, dat hij afkomstig was uit 't Brusselsche, alwaar in verre tijden de geuzen gehuisd hadden in de donkere bosschen. Ha!, dàt was bloed, dàt waren een slag van kloeke kerels geweest, die geuzen!! Jantje klopte bij dezen uitleg steeds met de vuist op de dunne borst als wilde hij beduiden: Zie mij, die van hun bloed ben! En hij voer voort met de verzekering: mochten die oude tijden eens weerom komen, 'tgeen hij natuurlijk allerminst verhoopte!, hij zou op stond naar de plek van zijn afkomst terugkeeren en aldaar waak staan tegen den Spanjool, die de godsdienstvrijheid verbood op poene van levend verbranden, - waak, ter eere van God en de geuzen! In Holland hadt ge eveneens geuzen gehad, wist Jantje, maar dezen zwierven over 't water van de zee en gingen zich wel eens een keer te buiten aan rooverij...... Die Hollandsche geuzen waren aan 't ende toch de echte niet, ziet ge......!? De Vlààmsche, dat waren de mannen van 't ras - ge verstaat dit wel...... Wij mogen den

[p. 357]

bijbelboek lezen juist gelijk hij geschreven en gedicht is door de profeten en de apostelen. Gij kunt daartoe geen oorlof bekomen van meneer-pastoor. Zie, dat is voor ons, geuzen, onvattelijk. 't Woord Gods is open en eerlijk voor elkendeen gegeven en meneer-pastoor moest zijne verbieding intrekken. Och, meneer-pastoor had daar eigenlijk niets over in te brengen, ja, dat is zoo, spijtig genoeg misschien, - maar hij had algelijk toch meesters boven hem, die bekwaam waren de noodige verandering te bewerken? En de paus niet te vergeten! Indien de paus één woordeke geliefde te uiten: héél Waerneghem, héél Vlaanderen was geus!......

En alzoo ratelde Jantje voort, verklaarde hij geuzen en geuzengeloof, gewaagde hij zelfs van hoe het eenmaal, over honderd, drij, vier, vijfhonderd jaar zijn zou: àl geus, àl geus, geloof mij!

De klant vertrok, wrevelloos gelijk hij gekomen was, Jantje Geus simpel beschouwend als een excentriek manneke, naar wie 't geestig was te luisteren. Kwâtongen lispelden somtemet, dat Jantje's ziel in den dood den duivel vervallen zoude. Maar welk rechtzinnig mensch kost nu bij zoo'n ventje booze bedenksels en bedoelingen vermoeden? En meneer-pastoor had nog nooit tegen Jantje gewaarschuwd, ja, meneer-pastoor bezorgde zelfs persoonlijk arbeid aan Jantje Geus. Ge behoefde u waarlijk niet te verwonderen indien ge Jantje aantrof bezig met de soutane van meneer-pastoor......

Eens rocht Jantje warempel in dispuut met den zieleherder van Waerneghem. Men verluidt dat meneer-pastoor zijn eigen danig schrap heeft moeten stellen.

't Moet alzoo verloop hebben gehad:

Meneer-pastoor had eene deerlijke klink in zijn nieuw overkleed gehaald. Hij zag sip van spijtigheid toen hij bij Jantje Geus arriveerde. Jantje betuurde de ramp een moment, mompelde dat 't leelijk leek, en kondigde meneer-pastoor daarna van niet ongerust zijn: hij, Jantje, zou d'affaire repareeren op zoo'n wijze, dat een costumier uit de stad van Brussel of Antwerpen of van Parijs er een duim aan koste zuigen; ge zoudt van dien wreeden winkelhaak niet dàtte meer zien......

Jantje begost er subiet aan, en meneer-pastoor bleef wachten. 't Ging binnen tien minuten gereed zijn, volgens Jantje.

Aanvankelijk heerschte er een absoluut stilzwijgen in 't atelier. Aandacht bij meneer-pastoor. Aandacht bij Jantje.

[p. 358]

Wanneer Jantje echter tot op de helft van zijn taak gevorderd was, meende hij de stilte te moeten verbreken. Doch waarover kunt ge als geus spreken met een pastoor? Jantje wist het niet en daarom begost hij maar met te zeggen: dat het buiten zulk schoon weder was en dat de oogst in een week zou binnen zijn zoo de weerstoestand alzoo vasthield. Beide dingen wierden door meneer-pastoor bevestigd: 't wàs schoon weder en d' oogst zoù, wanneer 't zoo bleef, ras geborgen zijn......

Toen had Jantje er hals-over-kop, zonder eenige aanleiding, eruit gegooid, 'tgeen hij allang eens verhelderd had willen zien:

- Meneer-pastoor, waarom aanbidt gulder beelden?

Meneer-pastoor scheen volkomen overrompeld door Jantje's onverhoedsche informatie, hij kuchte enkele malen achtereen en zegde dan:

- Och Jantje, u hier blootheid over bieden, 't zouden uren mee door gaan...... en...... ge wenscht toch niet Roomsch te worden......?

- Ròòmsch......? Ikke......? Belnee!, zei Jantje, - maar 'k wilde het toch geerne eens weten...... omdat het tegen den regel van den bijbel is.

- Tegen den regel van...... Ah-maar Jantje, nu vergist ge u toch......

Jantje staakte even van werken, keek meneer-pastoor in de balletjes van zijne goedaardige oogen en citeerde ietwat vijandig:

- Gij en sult geene gesnedene beelden stellen al voor Mijn Aangezicht. - Ja-maar Jantje, dat slaat louter op afgodsbeelden van de heidens......

- Nee, antwoordde Jantje beslist, - 't is gij die u fouteert, meneer-pastoor! 't Geldt àlle gesnedene beelden. Tusschen hart en God mag niemandal worden neergeplaatst, betoogde hij hartstochtelijk verder, - 't gebed van 't hart moet recht naar den hemel toe reizen, want 't gaat om God-zelve en om niemand anders niet, nochte Maria, nochte Jozef. - Ja-maar Jantje, herhaalde meneer-pastoor, - wezenlijk......

- Nee, meneer-pastoor, nee...... Ik acht u uitermaten, meneer-pastoor, ik vind u een der treffelijkste menschen, welke ik ooit ontmoet heb...... Meneer-pastoor, luister eens: fantaseer u dat ik, op de werktafel hier, een beeld ben van d' een ofte andere heilige...... en nu koestert gij behoefte aan een gebed tot Ons-Heer, nie'waar?......, en gij knielt neer voor mij, nie'waar......? Hoor, meneer-pastoor: alsdàn, zie, alsdan zegt ge knielend niet: ‘God!’, maar gij richt u in 't allereerste tot mij, tot het beeld en zegt: ‘Bèèld!’

[p. 359]

- Jantje, waarlijk...... 't gaat hier om de bemiddeling......

- Nee, meneer-pastoor, 't gaat hier niet om de bemiddeling, om dat bèèld: 't gaat direct om Ons-Heer-in-eigen-persoon!...... Nee, spreek mij er niet meer van, ge krijgt dat niet uit mijnen kop vandaan, meneer-pastoor.

En als meneer-pastoor van her wilde argumenteeren miek Jantje een hardnekkig gebaar dat meneer-pastoor geen moeite moest doen, dat hij, Jantje Geus, geen syllabe meer wou hooren over de onderhavige kwestie.

En meneer-pastoor zweeg, ongetwijfeld een beetje verbijsterd over Jantje's psychologisch inzicht, waaraan dàn slechts te tornen viel, indien...... indien... Meneer-pastoor had geen tijd zijn peinzerij nog meerder uit te spinnen: - C'est ça, meneer-pastoor, ge zult wel tevreden zijn over mij......

Jantje Geus duwde de soutane onder meneer-pastoor zijne oogen en hoe deze ook zocht en speurde, pas als hij zijn bril op zette nam hij een zweem waar van Jantje's weergaloos stopsel.

- Ha-maar Jantje, danke, danke, duizendmaal...... 'k Ben danig content, danig, Jantje...... 't Rekeningske zendt ge me wel, nietwaar? Dag Jantje...... Jantje bleef alleen op zijn tafel achter. Meneer-pastoor had hem, Jantje, niet kunnen antwoorden! Ja-ja, Jantje Geus kènde 't Woord Gods......, Nee, hij had meneer-pastoor niet willen kwetsen...... meneer-pastoor zoo'n brave man...... Doch uitleg was uitleg, nie'waar? - -

Nog eenmaal is er tusschen meneer-pastoor en Jantje Geus een, vaag, woord gewisseld betreffende beider geloofsverschil. 't Was in de week dat Jantje uitgedragen wierd, 't schelpen paadje langs, naar een kalen kerkhofhoek...... Op 't onverwachtsche was Jantje ziek gevallen. Hij wierd gevonden een werkdagmorgend dat de vensterluiken van zijn net huizeke geloken bleven... Hij lag te bedde met een daverende koortse op 't lijf. De doktoor wierd geroepen en hij schudde het hoofd: Jantje verkeerde in 't uiterste, geen medicament kost bate brengen......

Doch den dag vòòr Jantje's dood vluchtte de koortse plots uit zijn bloed weg en Jantje lag thans heel rustig en gansch bij besef. Meneer-pastoor was geregeld komen zien naar Jantje, maar Jantje had hem niet herkend in zijne ijling...... Nù ook kwam meneer-pastoor. Hij zette zich neven Jantje's sponde en vraagde zacht hoe 't ging.

- 'k Gaan dood, meneer-pastoor, fluisterzegde de kranke Jantje, - maar ik wilde u vòòr mijn vertrek nog entwat vragen...... 'k Ben ik een geus,

[p. 360]

nie'waar...... ik weet dat ik in den hoek kom te liggen, achter de kerke ...... bij Philemon Geers, die zijn eigen verdaan heeft...... Meneer-Pastoor, ik wilde zoo geerne, dat gij niet kwaad daarover zijt, dat ik...... niet bevreesd ben om naast Philemon te komen......

- Kwaad, ik?...... Welneen, Jantje...... Maar ik kan best zorgen, dat gij......

- Nee, weerde Jantje met een geste van zijn uitgeteerde hand, - nee...... ik wil nevens Philemon...... ik ben een geus, nie'waar...... ook vandààr komen de geuzen in den hemel......

- Ja Jantje, ik weet het, knikte meneer-pastoor.

- Ziet ge wel!......, glimlachte Jantje moe.

Toen heeft Jantje Geus afscheid genomen van meneer-pastoor en den nacht daarop is hem de dood wezen wekken......

Niemand van Jantje zijn eigen volk, van de geuzen, heeft Jantje uitgeleide gedaan op zijn weg naar 't graf. Hou zou het ook: Jantje, die daar, onbekend, als geus-alleen in 't Roomsche Waerneghem woonde, twee uren gaans van de stad, alwaar de geuzenkerk verrijst?

Maar wie eerbiedig Jantje vergezeld hebben naar den kalen ongewijden hoek: het zijn de grijze meneer-pastoor, brouwer Maerlandt, meneer Canteels van 't gemeentebureel, de spitse damen Vindeveughel, meester Flackefeer, bakkeresse Spiessens met heure bleeke dochters -, het is: bijkans gansch Waerneghem.

Geen echter heeft op 't graf gesproken, zelfs meneer-pastoor niet. En Jantje Geus had ook geene woorden van noode.