Opwaartsche Wegen. Jaargang 11

[p. 106]

Het gemengde huwelijk¹⁾
Van Ham

Er is misschien geen recensie geweest van De Twijfelaar, of er werd in opgemerkt, dat voor Groener en Leen van Vessen, en daarmee ook voor de auteur de moeilikheden pas goed begonnen, toen het langbegeerde huwelik een feit geworden was. En met een zekere nieuwsgierige spanning is door vele lezers van De Twijfelaar uitgezien naar het verhaal van dit huwelik, dat nu onder de titel Die niet heeft verschenen is. Kan het met dat huwelik wel goed gaan? Al de moeilikheden van het gemengde huwelik, het huwelik van een Rooms-katholiek en een Protestant, kent de auteur er de zwaarte wel van, zal hij zich er niet te gemakkelik afmaken? Is de liefde, waarop Johan en Leens het gewaagd hebben, tegen deze moeilikheden bestand?

Er is nog iets anders. Mensen, die de auteur en zijn omgeving van meer nabij kenden, hebben gezegd, dat hij niet meer dan een verslaggever, en een niet al te vriendelik verslaggever, was van wat er in zijn woonplaats was voorgevallen, maar dat hij in het vervolg van de geschiedenis van Johan en Lena zulk materiaal niet meer voorhanden had en dat nu zou blijken, dat zijn werkelik scheppend talent zeer gering was.

Kortom, door velen werd dit vervolg beschouwd als een soort proefstuk. En dan moet reeds dadelik gekonstateerd, dat dit boek Die niet heeft...... zeker niet minder is dan de beide andere werken van Jilles Limburg. De kompositie is zelfs beter.

De geschiedenis komt in het kort hierop neer, dat het Johan en Lena goed gaat, dat het lijkt of zij in alle opzichten door het leven bevestigd zullen worden in hun geloof, dat de liefde niet alleen ‘de meeste’, maar ook het ene nodige is. De kinderen, een jongen en een meisje, worden groot. Zij worden in de R. Kath. kerk opgevoed. De jongen kiest echter op den duur de weg van zijn vader. De angst van vrouw van Vessen, dat haar kleinkinderen voor Groener zullen kiezen, wordt in Piet waarheid en zij weet op haar dochter die angst voor een leven zonder de kerk zo sterk over te brengen, dat zij als Piet op een ongelukkige wijze om het leven komt, bij Nelly zo dringend aanhoudt haar toch nooit te leur te stellen en geen man van ander geloof te kiezen, dat Nelly zich voorneemt in een klooster te gaan.

Hier begint een breuk in het huwelik van Johan en Lena. Moeder en dochter staan van nu af tegenover de vader met een geheim. Over het heil van haar dochter kan Lena met haar man niet spreken. Zij durft er niet over beginnen, zelfs niet als hij allerlei toekomstverwachting van een huwelik tussen Nelly en Wentsel heeft. Ten slotte moet het Groener toch worden meegedeeld. Het is een zware gang voor hem, als hij tenslotte na vergeefse tegenstand zijn dochter wegbrengt. Ontzet luistert hij, als Lena op haar sterfbed hem bekent, dat zij Nelly tot het kiezen van de sluier heeft aangespoord. Als hij na de dood van zijn vrouw van Nelly, nu zuster Hanna van de orde der Karmelieten, een koud plichtmatig stichtelik briefje krijgt, wendt zich al zijn smart tot vijand-

1) Die niet heeft......... door Jilles Limburg. D.A. Daamen's Uitgevers-Maatschappij N.V. 's Gravenhage (z.j.)

[p. 107]

schap tegenover de kerk, en de pastoor die gedacht had een man te vinden, gevoelig voor de troost der kerk, vindt iemand, die zich daar voor goed voor gesloten heeft.

Het boek is dus een sterk pleidooi tegen het gemengde huwelik. De schrijver heeft de oplossing niet gezocht in het verflauwen der liefde, waardoor ieder gemakkeliker eigen weg gaat. Nee, de liefde brengt er Lena juist toe om te hopen, dat haar trouw aan haar geloof, dat de gebeden van haar en haar dochter, dat het godgewijde leven van haar dochter, Johan op den duur redden zullen van de eeuwige dood, die zij voor hem vreest. Als we het verhaal zouden moeten beschouwen als een probleemroman, zouden wij er tegenin kunnen brengen, dat het met wat schrille tegenstellingen is getekend, maar vooral zouden we moeten opmerken, dat het gegeven niet helemaal eerlik is, daar Johan niets tegenover het geloof van zijn vrouw te stellen had. Hij kon voor Nelly niets zijn: zij was een vroom meisje en daartegenover zijn van de kant van vader een racket en een tennisjurk een paar armelike giften. Johan wordt buiten de plannen gehouden, niet omdat hij Protestant is, maar omdat hij in geen enkel opzicht geestelik kontakt met die vrouwen heeft. Het boek is dan ook, ondanks de ietwat grove effecten, als verhaal uitstekend uitgewerkt. Zo moest het geval verlopen.

Er is naast het hoofdgegeven nog een aardig kompositories trucje. 't Werkt misschien wat te veel op het effect, maar het is toch knap gevonden. Piet zou trouwen met Carla, de dochter van de vrijzinnige predikant, Ds. Jonker, hun buurman. Herman Wentsel, een bediende van Groener, die langzamerhand een belangrijke plaats bij Groener inneemt, houdt van Nelly en Nelly zou zonder haar belofte aan haar moeder hem niet geweigerd hebben.

Aan 't eind van het boek: Piet gestorven, Nelly in 't klooster, Groener beroofd van alles, een troosteloze afloop van het huwelik van een Katholiek en een Protestant, en dan lopen Carla en Wentsel en gaan een nieuw gemengd huwelik tegemoet, ‘maar wij zijn geen kinderen en onze liefde zal de moeilijkheden overwinnen’.

Ondanks de voorbeelden, de mensen laten zich niet leren en hetzelfde spelletje herhaalt zich onder de ogen van hen, die het spel verloren hebben.

Ik zou hiermee kunnen eindigen, maar een enkel feit wil ik nog naar voren brengen. Het is voor een Protestant moeilik de Rooms-katholieken te verstaan en onbekendheid met gewoonten en spraakgebruik niet te verraden. Ik geloof, dat Limburg in hoofdzaak dit bezwaar heeft weten te vermijden. In een recensie in een Rooms blad richtte zich de kritiek tegen niet meer dan het woord stool, dat in plaats van scapulier was gebruikt, dat meer gewoon is. De vertrouwdheid met het spraakgebruik onzer Roomse landgenoten komt in menige dialoog aan de dag. Maar van volledige bekendheid met het milieu spreekt wat hij over het bollenbedrijf vertelt. In dat opzicht is voortreffelik de entree van Wentsel op het werk bij Groener.

Tenslotte nog dit: als Johan Groener van alles beroofd is, keert zich zijn woede tegen de heiligenbeelden, tegen Aloysius, Maria, Jozef, het Heilighart, maar voor het beeld van de gekruiste Heiland blijft hij staan. Zo lang Christus hem nog wat te zeggen heeft, zo lang zijn woede zich nog niet keert tegen Hem, Die de waarachtige troost voor een beproefd leven heeft, mogen wij hopen, dat het leed Johan Groener nog wat leren zal. Ik wil geen derde deel met Johan Groener's bekering. Maar de auteur zal me begrijpen, als ik schrijf, dat ik niet om een bekeringsgeschiedenis vraag, maar naar een roman, die ons kan doen begrijpen, waarom Haarman uit Wie? ondanks zijn zonde zo'n zegen kan verspreiden, waarom in het eenvoudig geloof van Groeners moeder zo velen rustig zijn ontslapen. 't Geloof brengt Lena van Vessen voornamelik angst, Johan Groener slechts leed. Dat komt niet alleen en niet in de eerste plaats door het gemengde huwelik. Wil een roman ten volle de naam van Chr. roman dragen, dan heeft het geloof een andere plaats. Ik zou willen dat Limburg zo iets schrijven kon, want hij gaat niet intellektueel, maar met een volksaardige intuïtie op het leven af en daarom zou hij door een groot publiek gemakkelik worden verstaan. Hij en zijn figuren zijn zo weinig gekompliceerd,

[p. 108]

te weinig, zeggen wij, goed, maar daardoor in hun hoofdtrekken zo direct te herkennen. En zolang zijn personen - en ik bedoel niet de dorpspraat rondom enkele van zijn figuren - zo in onmiddellik kontakt staan met het leven van alle dag als dit in zijn werk tot nu toe het geval is, kan ik hem het missen van de gangbare artisticiteit gemakkelik vergeven en me er over verheugen, dat hij er voor teruggeeft een boeiende verteltrant als we in het werk van weinig auteurs aantreffen. Hij heeft al de gebreken ook van de vlotte verteller: oppervlakkigheid en slordigheid. Hij zal dat op den duur nog wel wat meer wegwerken, er is reeds vooruitgang, en wanneer de eerste rage van snelschrijverij voorbij is - een vierde boek is, meen ik, zo goed als voltooid, een vijfde ontworpen - dan wensen we hem bij meer stilte een dieper bezinning toe en zullen we met belangstelling naar hem blijven luisteren.