Opwaartsche Wegen. Jaargang 11

[p. 109]

Boekbespreking

Brood! door Maurits Dekker. Em. Querido, Amsterdam 1932.

De aanleiding tot het schrijven van een roman bepaalt voor een niet onbelangrijk deel de waarde en het karakter ervan. Er is, om iets te noemen, terdege verschil of de aandrift ertoe ontstaat uit het begrip b.v. voor de revolutionaire gezindheid, dan wel uit het verlangen, dat ieder opstandig ware of worden moest. Zooals er, om een ander voorbeeld aan te halen, onderscheid is, indien men een roman schrijft vanuit het innerlijk besef van 's menschen weg tot bekeering dan wel vanuit de overweging, dat een mensch bekeerd moet worden.

In het tweede geval krijgen we steeds weer te doen met het programma, met het schema: zoodoende wordt de handeling programmatisch en de psychologie schematisch.

Ik geloof niet, Maurits Dekker iets ongerijmds toe te dichten als ik zeg, dat hij niet alleen denkt, dat het op een omwenteling uitloopt, maar hij hoopt het ook. Om aan die gedachte en aan die hoop uitdrukking en ruchtbaarheid te geven, heeft hij dezen ‘revolutie-roman’ geschreven. Men hoeft zelve niet bepaald revolutionair te zijn om te denken, dat het naar een revolutie toe gaat. Het heeft er werkelijk veel van, of het te eeniger tijd zal moeten barsten, vooral als men toch meent, dat er nu langzamerhand lang genoeg ‘gebogen’ is.

Het behoort niet bepaald tot de overdreven absurditeiten en het is heusch niet heelemaal gespeend aan werkelijkheidszin en nuchterheid, het schrijven van een ‘revolutie-roman’. Maar alweer, het maakt onderscheid, welke houding men tegenover de materie inneemt. Degenen, die zich tot nog toe bij voorkeur tot een dergelijke stof aangetrokken gevoelden, voerden ook met voorliefde het pleit voor de revolutie, schreven werken die meteen dienst doen als propaganda-lectuur. De roman van Dekker behoort tot deze categorie en heeft er daarom ook de kenmerken van. De figuren, die in een dergelijk geschrift ten tooneele verschijnen, zijn reeds van tevoren zoo ongeveer bekend. De proletarische werkelooze, de in wezen onbenullige, hardvochtige grootindustriëel met zijn handlangers, de politie en de militairen. Verder bijfiguren: de kroegbaas, de snol, de schooier, enz. Men kan niet zeggen, dat zulke karakters uitsluitend op fictie berusten. Ze bestaan en ze zijn ook in staat elkaar het leven, naar gelang van hun functie, zuur of zoet te maken. En uit de botsing der wederzijdsche belangen kan ook heel gemakkelijk het verzet en daaruit de omwenteling ontstaan.

Uit zoo'n wrijving tusschen enkele personen groeit natuurlijk niet aanstonds een revolutie, die de geheele bevolking meesleept. Als dat toch gebeurt, zooals Dekker ons in de laatste dertig pagina's van zijn boek beschrijft, dan wil dat zeggen, dat de schrijver zijn personen niet uitsluitend bedoeld heeft als individuen, maar als vertegenwoordigers van een klasse. Dan moet vanzelfsprekend deze klasse ook in dien eenen vertegenwoordiger gekarakteriseerd zijn. Dan gaat het dus ook niet om de psychologie van een mensch i.c. een werklooze, een vakvereenigingsleider, een werkgever, maar om de gesteldheid van een groep. Tot welke oppervlakkigheid en eenzijdigheid een dergelijke hanteering leidt, behoeft wel niet uitvoerig betoogd te worden. Dat Dekker talent bezit om in te dringen in de zielsgesteldheid van één bepaalden mensch, dat heeft hij, meen ik, bewezen met zijn vorigen roman ‘Reflex’.

[p. 110]

Dat hij overigens een zeer goed beschrijver is van de hedendaagsche techniek, van het stadsbeeld en van de werkplaats, dat bewijst deze auteur ook in ‘Brood’. En verder is hij een vlot theoreticus inzake de communistische denkbeelden. Vandaar dat dit boek ten deele zuiver literair is, ten deele een ondiep verhaal bevat, en voor de rest brochure-materiaal verwerkt.

Wie op het standpunt van den schrijver staat, vindt dit geschrift allicht belangrijk. En voor wie deze ideeën niet deelt, is het boek als tijdsdocument interessant. Want een mentaliteit als die, welke in dezen roman tot uitdrukking komt, kan men willen negeeren, haar bestaan valt niet te loochenen.

d. B.

Het Gouden Heelal, liederen door Frank Vogel. Leiden, A.W. Sijthoff's uitgeversmaatschappij. Z. j.

Als je een bundeltje als dit gelezen hebt, krijg je grote lust een scheldkritiek à la de jonge Van Deyssel uit te braken. Je bedwingt je door de overweging, dat het toch zonde van de plaatsruimte zou zijn. Dus daarom slechts dit: een door en door laffe en belachelike produktie, die zonder een tittel of jota te veranderen tot een moderne Cornelis Paradijs geproklameerd zou kunnen worden, een Cornelis Paradijs, die Gorter, Leopold en de rest gelezen heeft en meent ook wel iets in die richting te kunnen presteren. Bah!

K.H.

Van Licht en Schaduw, door Wilhelmina Smit-v.d. Wall. Uitg. Mij. C.A.J. van Dishoeck, Bussum. MCMXXXII.

Vergeleken bij meneer Frank Vogel is deze verzenschrijvende dame nog bepaald sympathiek. Hoe overbodig als vers ook de inhoud van dit bundeltje is, de vrouw die zich hierin uitspreekt blijft een ernstig en waardeerbaar persoon en vergooit zich niet tot onwaardige aanstellerij. Alleen, u moet zulke versjes toch niet uitgeven, mevrouw: daar beleeft u niets dan narigheid van. Nu dwingt u ons, recensenten, bijna om u allerlei onvriendelike dingen te zeggen en heus, wij blijven ook liever beleefd.

K.H.

De Resonans, gedichten van Lidy van Eysselsteyn. Uitgegeven door Bosch en Keuning, Baarn.

Zwak werk, dat de innerlike noodzaak van zijn bestaan niet aantoont. Niet geheel en al onbeminnelik en hier en daar lijkt het zowaar wel eens een vers te zullen worden. Aan woorden als ‘sfeer’, ‘figuurtje’ e.d. herkent men dadelik de ‘vrouwenpoëzie’. Ook ‘gebeur’ of ‘gebeuren’ is een woord, dat men veel in zwakke verzen tegenkomt. Toch is het wel een echt sentiment, dat in deze meestal onbeholpen (dat is minder erg dan: mooidoenerige) woorden spreekt. Meisjes, die niet al te literair-esteties zijn onderricht, zullen er waarschijnlik wel oprecht van kunnen genieten. Lidy van Eysselsteyn is beter dan mevr. Smit-v.d. Wall, omdat ze eenvoudiger en direkter is.

K.H.

Alice Nahon en hare gedichten. Keur uit haar werk. Verzameld en toegedicht en voorzien van een karakterschets door Dr. C. Tazelaar. Vermeerderde uitgave, Leiden. A.W. Sijthof's Utgeversmij N.V. Leiden.

Toen Vondelingskens en Op zachte vooizekens verschenen, was er een tijdlang een ver boven de waarde van deze bundels opgeschroefde sentimentele bewondering voor deze verzen en een belangstelling van gelijk gehalte voor de dichteres.

[p. 111]

Dit wekte een natuurlike reaktie bij enkele critici, die zich ergerden, omdat belangrijke poëzie werd voorbijgelopen voor deze ‘fondant-literatuur’. Nu wordt goede poëzie als regel voor middelmatige gepasseerd; ten onrechte wordt de ergernis daarover over het hoofd van de gevierde uitgestort, wiens populariteit vaak verdiensten borgt, die door de verontwaardiging wordt voorbijgezien. Zo was ook het gevoel van Alice Nahon zuiverder dan dat van haar vele vereersters en ze toonde ook inderdaad een vers te kunnen schrijven. Toch zou ik onmogelik met zoveel belangstelling hij haar verzen kunnen verwijlen als Dr. Tazelaar doet en m.i. is hij ook niet ontkomen aan het waarderen van deze verzen om de vele ‘gevoeligheden’. In alle geval, wie belangstelling heeft voor Alice Nahon, kan in dit boekje terecht, want meer dan een ‘keur’ is het een ‘karakterschets’, een korte biografie en een karakterisering van haar werk. De ‘vermeerdering’, waar het titelblad van spreekt, is veroorzaakt door de uitgave van de bundel Schaduw, waaruit ook geciteerd en waarbij ook toegelicht wordt.

v. H.

Het Vers van Hooft, door G. Kazemier. Van Gorcum en Comp., Assen, 1932.

Deze dissertatie heeft een heleboel goede kwaliteiten. De schrijver geeft blijk een zorgvuldig en smaakvol lezer van verzen te zijn. Hij kent het vers van Hooft goed in al zijn eigenaardigheden en weet zijn verzameld materiaal overzichtelik te registreren. Toch heb ik het als een ernstig bezwaar gevoeld, dat aan deze studie eigelik geen behoorlike versleer, in de zin van metriek, ten grondslag ligt. De schrijver bezigt nog altijd de gebruikelike, maar niettemin uiterst onbruikbare, scandeertekens voor lange en korte syllaben, subs. betoonde en onbetoonde. Noch de duur der syllaben, noch de rusten kan men hiermee aangeven en dit veroorzaakt fouten, wanneer duur en rusten een bepaalde metrise betekenis hebben (wat niet altijd het geval is). En vooral: de schrijver konstateert wel alle mogelike variaties van het jambise vers en ordent ze zorgvuldig, maar hij doet zelfs geen poging om zulke afwijkingen uit een oogpunt van metrise struktuur te verklaren. Ik meen, dat Dr. Kazemier de eerste is, die bij een Nederlands dichter uitvoerig alle metrise variaties heeft bestudeerd en men had daarom van hem mogen verwachten, dat hij hiermee de Nederlandse versleer nu ook eens een stuk verder zou brengen. Kossmanns boek is voor het historise gedeelte voortreffelik, maar faalt in zijn, veel te muziektheoreties opgezette, eigen versleer. In het kleine boekje van Overdiep staan niet bepaald grove onjuistheden, maar het is nog zo primitief gebleven en spesiaal de variabiliteit van het alternerende vers wordt er volstrekt niet in verklaard. Misschien dat we van Dr. Kazemier nog eens een goede Nederlandse versleer verwachten mogen. Hij heeft door dit détailonderzoek getoond én de versgevoeligheid én de theoretise bezinning te bezitten, die voor versstudie gelijkelik onmisbaar zijn om enerzijds de klip der doctrinaire ‘wetenschappelikheid’, anderzijds die der zwemmerige en zwammerige estetise meditatie, te omzeilen.

K.H.

De Jood van Rome, door Lion Feuchtwanger, Em. Querido, vert. Nico Rost, Amsterdam '32.

Bij de formuleering van een recensie over dit boek gevoel ik hoe moeilijk het is, dit werk in een korte bespreking voldoende recht te laten wedervaren. Deze roman van Feuchtwanger valt zeker niet onder de rubriek ontspanningslectuur en behoort ook allerminst tot de groote categorie der niet bijster ingewikkelde verhalen.

Grondslag voor dit werk is de historie van den Joodschen Oorlog, zooals ze te boek werd gesteld door den Maccabeeschen priesterzoon Jozef Ben Matthias, alias Flavius Josephus.

Wat Feuchtwanger zich ten doel stelde was niet zoozeer het navertellen der krijgsver-

[p. 112]

richtingen en der haar begeleidende gebeurtenissen in de landen tusschen Rome en Jerusalem, als wel de herschepping van figuren uit dien tijd tot levende personen.

De kunstenaar heeft al deze menschen inderdaad op bewonderenswaardige wijze den adem hergeven, en door hen te laten spreken met gebaren en een taal die wij nu verstaan, den grooten afstand, die ze historisch van ons scheidt, tot den halven meter van een vis à vis gereduceerd.

Hoofdpersoon van den roman is Flavius Josephus zelf. Hij is een man van grooten aanleg, slim en berekend, maar om z'n eerzucht en slap karakter niet aantrekkelijk. ‘Koele berekening’ is trouwens een trek, die alle menschen uit deze geschiedenis vrijwel gemeen hebben. Het komt m.i. ook wel mede daardoor, dat wij deze menschen zoo gemakkelijk als karakters van dezen tijd ervaren. Aan eigen voordeel en succes is deze personen bizonder veel gelegen. Eischen van godsdienst, rechtsgevoel of geweten gelden op de gewichtigste momenten nauwelijks, slechts daar waar voor de zelfhandhaving geen gevaar dreigt, in de binnenkamer en ten aanschouwe van de massa, wordt de schijn bewaard. Een schrijver moet ten aanzien van de goede, zij het door humane gevoelens dan wel door religie bepaalde, gezindheid van 't menschelijk hart toch wel aan een diepgeworteld cynisme toegegeven hebben, als er zoo weinig aandacht en plaats gewijd is aan een volkomen zelfvergeten offer voor een verheven zaak.

Over den invloed van het Westen op den Jood Flavius Josephus, de daarmee gepaard gaande verandering van zijn denken en handelen, zou in verband met het Jodenvraagstuk in het algemeen en ook in verband met de kwestie der vereeniging van Oostersche Wijsheid met Westersche techniek - een thema, waarop dit boek mede geinspireerd is - nog wel een en ander te zeggen zijn. Ik volsta met deze vermelding en moet belangstellenden verder naar dit interessante boek zelf verwijzen.

Nog een ding moet me van het hart over de vertaling, die hoe vlot overigens, evenals andere overzettingen van Nico Rost's hand, weer zijn blijkbaar onbedwingbare neiging vertoont tot platvloersche en nergens verantwoorde aandikking van gezegden uit den mond van romanfiguren met wat bravoure. Als Vespasianus in Feuchtwangers woorden zegt:...... dann wird das eine langwierige Angelegenheit’ dan heeft de vertaler er zijn draai in om hem te laten spreken:...... kan dat een verdomd lange geschiedenis worden.’ Een voorbeeld van de vele.

Laat ik, om breed te zijn, dit bezwaar nu niet eens als een ‘christelijken’ hekel aan zulke krasse woordjes doen gelden: artistiek gezien is het al weerzinwekkend, en als 't er op aan komt, nog bekrompener dan kerksche moraal. Omdat het zoo ‘stereotiep’ is, dit woordgebruik.

d. B.