Opwaartsche Wegen. Jaargang 11

[p. 83]

De passagier
H. de Bruin

Er is een man in Nijstad, die sluit elken Zaterdag een koop waarbij hijzelf de inzet is. Als hij op weg gaat om de daad te plegen, wandelt hij kalmaan naar den hoek van zijn straat, steekt in lange stappen de breede allee over naar het middentrottoir, en zet er daarna den pas in. Het kan nog nèt. Over een kwartier is het etenstijd.

Winkelramen van een galerij schieten zijn groote pupillen binnen en wippen de ooghoeken weer uit. Het glazen huis van een tram wiegelt langs zijn gezichtsveld, bundels autolicht snijden over zijn haastige voeten.

Na den laatsten sprong steekt hij zijn hoofd in het vierkant van een loketraam, een kleine dameshand steekt hem een roode kaart toe. Daarna legt hij met duim en vinger een gulden op den vetten kop van een dagblad, en verdwijnt op een holletje naar huis.

De koop is gesloten, hij zit eraan vast. Als morgen tusschen de kier van een kerkraam en het portaalhol een luchttrek ontstaat en hij een lichte griep krijgt, waarvoor het nu de tijd is, is het geld weg.

Maar als het goed gaat, en dat gaat 't door-de-bank gelukkig, dan heeft hij van Maandag tot Zaterdag opnieuw consent voor twaalf ritten heen-en-weer met lijn Nul.

De kaart zit in het centenzakje van zijn daagsche pak, dat is in orde. Dat is dik in orde, Maandag, - tijd tot bij achten voor de rit van tien-over. Dat is voor elkaar tevens voor Dinsdag - enfin voor de heele week, als... als de klep van het hoekglaasje in de tram dicht blijft.

Daar gaat-ie dan, de eerste werkdag met een blanke kaart. Een beetje saaie rit, zonder ochtendblad. Om er een te koopen moet je een schuiverd door den heelen wagen nemen; dan ben je op z'n mooist je hoekplaats kwijt. Dus maar eens loeren naar de groote letters van den voetbaluitslag, en eens kijken of het effect heeft bij medereizigers. Dat effect heeft bij hem

[p. 84]

weer 'n uitwerking: hij denkt, stomme lui, die zich daar druk over maken. Wacht 'es, daar schimt nog zooiets als ‘ernstig...’ wat?...... con... conflict. Onthou'en, vanavond eens nakijken. Zal wel een opgewarmd ‘niksje’ zijn, voor de Maandagmorgenkrant.

Op de brughalte stapt een persoon in, dat blijkt een dame te zijn. Die heeft, terwijl ze om den hoek van het deurgat kijkt, haar oogen overal. Dat is natuurlijk om een plaats te doen.

Tja, - zoo te schatten is ze niet oud en gebrekkig genoeg, om een goede daad voor haar te doen uit meelij, en voor galanterie is ze te onopvallend. Wel - laat dat mensch ook staan. Vrouwen werken, op mannenplaatsen, gelijke rechten, dezelfde stroppen.

- Vraag-me-af, wat zoo-éen nou doet bijvoorbeeld. Geen actentasch, nee, enkel zoo'n klein etui'tje... la-we zeggen: een boodschap op de vroege morgen. Mevrouw is matineus. -

De tijd schiet op. 's Mans intuitie voor het moment van uitstappen laat zich al in een ongemakkelijk gevoel gelden. Hij kijkt nu nog haastig even de rijen langs, en constateert: Die ken ik, een reiziger, die ken ik ook, bankchef, die niet, lijkt me 'n fabrikant. Drie meisjes, een voor 't school, twee kantoor of winkel. En daar heb je die ook weer; die is in een echte maandagochtendstemming. -

's Avonds zijn er twee gaatjes geponsd in de kaart: een sterretje en een blok. Dat zit er op.

De volgende ochtendritten verstrijken tusschen remmen en rijden met lectuur. Buitenland: opstand en verweer in alle windstreken. Congressen met een kans van slagen tusschen hangen-en-wurgen. Redevoeringen in parlementen met een aanloop tot verbroedering, een middenmoot van diplomatieke cliché's en een slot met een kern als een knoop.

Koersverloop even nakijken. Vandaag is de markt vast; dat is, vindt hij, ditmaal een teeken van gezond verstand. De volgende dag, een schommeling, die door een hopelooze verwachting niet gewettigd is. Waarom hij zichzelf de vraag stelt: wat willen de menschen, zonder een reëele basis, nota bene. - Tusschen die mallemolen zit jij in angst en vreeze, vandaag op de wip, morgen op de hip. -

Die man is glad verkocht, voor de krats van een gulden. 's Avonds al evenzeer. Slag op slag de domper van een eivolle tram, die met een snauw

[p. 85]

voorbijraast. Eindelijk een plaats aan de lus. De zigzaglijn van bleeke puien streeft voorbij, hoeden, petten en haarbollen van fietsers, plooien van grachtwater, het filigraan van heestertakken.

In den man is een duister besef van vermoeidheid en het vallen van een troebelen avond over een vreemde stad. Alle menschen wentelen binnen de keerkringen van dit bedompt heelal, ze rennen en komen nergens over de laatste eindstreep. Bij elke kruising staat opnieuw een verkeersagent en ligt de dikke balk dwars in de geul.

Maar dan, er komt een avond, een doodgewone, door-de-weeksche, misschien zitten er zes prikken in de kaart, het kan ook zijn van tien......

Misschien zitten alweer diezelfde passagiers in den wagen...... zoo te zien, kent hij er van gezicht een heele ris... alleen die zwarte vrouw in 't verste hoekje kent hij niet, dat is een buitenmensch... ach nee, dat is een mensch, hij ziet 't, éen die het leed aan haar botten knaagt.

Haar mond heeft het spreken verleerd, die is opengevallen op de laatste klacht.

Ze staart en raadt hoeveel oogen het leven werpt in het kansspel van al haar kinderen; de éen een ambachtsman met een prutskarwij, de tweede een werkelooze, de derde een keuterboer op verzopen land... tot den twaalfde toe, ze hebben het allemaal slecht. Wis en zeker, in zoo'n familie is de malaise erfelijk.

Al de weken dat hij een twaalfrittenkaart versleet, heeft de man niet een wezen zoo diep gekend als deze vrouw die tusschen slapen en sterven meerijdt.

Hij kijkt door de spiegels naar het stadsbeeld en spelt plompe silhouetten tot een zin. Er spalkt in den huizenmuur een venster open op de nis van een hall, daarachter schijnt het licht van een kleine lamp. Zie, alle deuren in de stad staan aan, hij kan er binnen stappen en tot ieder aan tafel zeggen: hoe gaat het? Als je een boodschap hebt, naar welke uithoek, in welke griebes ook in een achterbuurt, ik loop tóch, - geef maar mee....

- Mij de volgende halte, zegt hij tegen den conducteur. -

- Best meneer, we zijn er anders nog niet, denk u d'r om. -

- Man, ik heb wat vergeten, laat me d'r uit. -

Zóo springt de man uit z'n cel en staat hij stil in een wijk, waar de struiken op bersten staan boven een helder crocusbed.

[p. 86]

Het is of iemand tegen hem zegt: Ziezoo kom nu maar eens hier, dát heb je nog niet gezien, hè? Dat wordt onderhouden en verpleegd onder alle troebels door. Toen al, en nu weer. -

- Ach, ja, ja, - ik had al dien tijd een goedkoop abonnement op lijn Nul, horten en stooten, remmen, rijden....

U vraagt natuurlijk, of die man nu voortaan nog een twaalfrittenkaart aan de kiosk koopt op Zaterdagmiddag, op een holletje, een kwartier voor 't eten.

Als U het weten wilt? Ik geloof het wèl.

Want elk mensch, ook op den weg afzijds van het domme eigengerief heeft zichzelf, maar bovendien zijn tijd en zijn medemensch tegen. Als hij niet heelemaal verschraalt en verkommert ligt dat in de sterke herinnering aan een inzicht, dat hem, op een doodgewonen, door-de-weekschen avond, als een genade ten deel viel.