Opwaartsche Wegen. Jaargang 10

[p. 429]

Boekbespreking.

Jan Compagnie, door Arthur van Schendel, Nijgh & v. Ditmar N.V. '32.

Ik heb den indruk dat de faam van dit boek deze aankondiging en beoordeeling ervan al vooruit is. Het werd immers reeds overal als een nieuwe van Schendel’ bij het lezend publiek geïntroduceerd, hetgeen na de uitstekende ontvangst van ‘het Fregatschip Johanna’ meer dan genoeg zei.

Op het kunstenaarsschap van Arthur van Schendel valt, ook na zijn zoogenaamde richtingsverandering, die met den zooeven genoemden roman heet te zijn aangevangen, niets meer af te dingen. Hij bewees met het Fregatschip en hij bewijst met ‘Jan Compagnie’ opnieuw zijn volleerd vakmanschap in het proza.

Tusschen de lectuur van dit laatste boek door heb ik ook nog eens in ‘Een zwerver verliefd’ van denzelfden auteur gelezen. In het hanteeren van de taal heb ik weinig of geen verschil kunnen ontdekken. In beide boeken is v. Schendel de verteller, die in het eerste verhaal nauwelijks en in dit laatste nergens gebruik maakt van den dialoog.

De soberheid en de zuiverheid in het woordgebruik zijn in beide romans opvallend. Deze soberheid leidt allerminst tot beperktheid. v. Schendel beschikt, bij alle rust, ruim over onze rijke en rijkgeschakeerde Nederlandsche taal. De stof voor dit laatste boek deed hem uitteraard nog een voorraad woorden en uitdrukkingen aan de hand, die thans in onbruik zijn geraakt. Hij heeft ze in zijn feillooze keus bewonderenswaardig aangewend.

Hiermede zijn wel bijkans al de voortreffelijke deugden van dezen laatsten roman tevens aangeduid. Een van de verschillen die dit werk met het oudere van dezen schrijver vertoont is dit, dat het minder boeit als verhaal. Arthur van Schendel heeft tegenover Jan de Brasser, den Amsterdamschen jongen die als soldaat in dienst van de Compagnie naar Indië gaat en na vijfentwintig jaar als gezeten handelsman in het Vaderland terugkeert, een opmerkelijke koelheid bewaard. Deze roman is het relaas van een moeitevol leven, en van een kwarteeuw bewind, onmacht en overmacht der O.I. Compagnie: een ingetogen vertelling van de deugden en zwakheden van een oer-hollandsch karakter uit dien gouden tijd; van de voortvarendheid en de nalatigheid der Compagniedienaren.

De ‘verstrooiïng’ der feiten over deze zakelijke kroniek, zóó, dat niet hier een opeenhooping en ginds een leegte ontstaat, heeft v. Schendel meesterlijk volbracht. Maar de figuren treden ons van tusschen het geschiedkundig materiaal niet duidelijk, kenbaar, tegemoet. De bijfiguren niet, maar Jan de Brasser evenmin. Hij is een échte jongen, een goed soldaat, een kloeke ontginner, eerlijk, wars van onrecht: een complex van hollandsche braafheden die we wel waardeeren, maar die al-met-al niet een persoonlijkheid samenstellen, waarvan we zeggen: dàt is 'm, zóó was-ie, een vent, ik hou' van 'm.

Gelegenheid was er te over om Jan de Brasser als mensch dichterbij te brengen in zijn blijkbare goedheid, zijn rechtschapenheid, of in zijn drift. ‘Nu gebeurt het’ denk je af en toe. Maar nee, - van Schendel glijdt onbewogen over het voorval heen. Ik denk dat er ontzettend veel beheersching of gelatenheid of belegen levenservaring, waarna enkel de schoonheid der dingen-opzichzelf en der verschijnselen-zonder-meer overblijft, voor noodig is om zóó zijn kalmte, zijn glimlach en het vonkske glimp in zijn pijpekop te bewaren.

O, - het is al-met-al een weldaad temidden van al dat getetter en die bombasterij tegenwoordig, - zéker. Maar een algeheel ongespannen instelling op de zakelijkheid en de feitelijkheid van een kroniek - hoe vaderlandsch ook, hoe kleurrijk overigens, - is wel eens wat te veel gevergd.

D.B.

[p. 430]

De Erven Burdee, door M.C. van Zeggelen, Scheltema & Holkema's Boekhandel en Uitgevers Maatschappij, Amsterdam.

Marie C. van Zeggelen heeft nog niet zoo lang geleden onze literatuur eens verrijkt met een verhaal uit een romantisch verleden: ‘De Plaetse aan de Veght’, dat historische gegevens tot grondslag had, evenals haar roman ‘Twee Amsterdamsche Joffers’.

Ditmaal is de schrijfster dichter bij haar tijd gebleven, met deze geschiedenis van hedendaagsche personen. Het is een beetje een moeilijk geval met die Erven van de papiergroothandel Burdee. Van de eigenlijke Familie is in de mannelijke linie niet veel meer overgebleven, enkel nog een teringachtig nakomertje van dien naam. Verder zijn er nog de twee zusters, de eene, Amie, een schilderes, en Jos, een flinke, kwieke jongedame, die bij Moeder in Gelderland woont. Een familielid, Taco Tjeerda, leidt de zaak. Amie onderhoudt een vrindschap met een schilder, haar leermeester. Men komt in het begin even in den waan dat deze weer van dat bekende Don-Juan-slag is, maar dat valt later erg mee. Nee, dat is maar een schijnbaar gevaar, het meest in de oogen der familie en van Taco vooral, die Amie zoo noodig heeft met het oog op de redding der ‘Erven’. Ze belandt ook inderdaad in z'n armen, maar niet eerder, dan nadat haar ‘Jawoord’ door een slordigheid van het kantoormeisje Tootje veel te laat in Taco's bezit komt; door welk verschrikkelijk feit deze Tootje zich zelfs gedrongen voelt naar Parijs te vluchten, waar dan ook plotseling de schilder naast haar op het terras zit. Amie wordt Taco's vrouw, maar weer niet eerder dan nadat haar geliefde op weg naar zijn bruid een vliegongeluk heeft gehad met als gevolg verlies van het gezichtsvermogen, ongeneeslijk, nee - ten slotte toch weer zoogoed als genezen. Ik hoop maar eigenlijk, dat aan dit verhaal ook historische gegevens ten grondslag liggen, want het leven is gewoonlijk nog al nukkig; maar hier wordt dan ook eens het tegendeel bewezen, gelukkig. Werkelooze kantoorjuffies vinden niet dikwijls een baantje doordat ze een oude dame, die aangereden is, liefdevol van de straat ophelpen en thuis brengen, welke oude moeke dan tevens weer met die lieve ouderwetsche wankele zaak ‘Burdee’ in relatie staat enz. Wat een tijd, wat een tijd, zeggen de menschen tegenwoordig. Ach-kom. Het gaat met effecten en oude zaken wel eens een beetje scheef en de menschen speculeeren wel, maar er zijn toch ook nog edelmoedige vrouwen, die de papieren gauw in vertrouwde handen geven, getuige deze hedendaagsche familieroman. We leven toch eigenlijk in een klein kringetje, hoor. Als je mekaar maar wat helpt. Zelfs in Parijs, laat staan in Amsterdam, zie je je vrinden elk uur van den dag..

Enfin, misschien kan een man een geschiedenis, waarin het hoofdzakelijk over vrouwen gaat en waarin zelfs de manlijke personen, vooral als ze het ‘zakenmasker’ hebben ‘afgeworpen’ en zich weer met ‘de grijze deukhoed’ getooid hebben zoo teder zijn, niet naar waarde schatten. Dit boek is dan blijkbaar voor de dames geschreven, die theevisites waardeeren en een breiwerkje van ijswol en voor dezulken, die met Bach en zoo alle hinderlijke kleinigheden wegspelen. Die drukke manmenschen begrijpen nu toch eenmaal niet, vooral heden-ten-dage niet, wat al die vuile kopjes, een achterloopende klok en het feit, dat Mevrouw haar hoed in de tuinkamer afgedaan heeft enz. voor belang hebben t.a.v. den nood der Erven. Tenzij je je natuurlijk min of meer geparenteerd voelt aan deze menschen. Maar - dit boek sticht geen kwaad, hetgeen men van sommige ‘hedendaagsche’ vrouwenboeken, helaas, niet altijd getuigen kan.

d. B.

Christendom en Natuurwetenschap.
Het Christelijk Geloof en de beoefening der Natuurwetenschap, door Dr. J. Bruin.
Sterren en sterrenstelsels, door Dr. W.J.A. Schouten. Uitgave van J.H. Kok N.V. te Kampen, 1932.

Een serie van 10 delen is ontworpen om de verhouding van Christendom en Natuurwetenschap van verschillende zijden te belichten. We leven niet meer in een tijd, waarin het konflikt van geloof en wetenschap voorop staat in de belangstelling. We zijn over het 19de eeuwse intellektualisme heen en het hoogmoedig optimisme van de wetenschap is gebroken met de ganse kultuurtrots van de 19de eeuw. Dat wil niet zeggen, al is dit konflikt niet meer het voornaamste

[p. 431]

onzer dagen, dat het nog niet velen benauwt. En daarom is het toe te juichen, dat van Christelike zijde door mannen die bevoegd zijn over de natuurwetenschap te oordelen, over deze vragen geschreven wordt. En even verheugend is het, dat ze het met de moeilikheden niet op een akkoordje gooien bij wijze van de oude harmoniseringspogingen. Ze erkennen, dat het konflikt vaak aan de theologiese exegese ligt, ook vaak aan een al te vrijmoedige hypothese van de kant der wetenschap. Een enkele maal komt iets van de harmoniseerbehoefte om de hoek kijken, als b.v. een van beide schrijvers zich verheugt over het feit, dat wanneer één der hypothesen voor een Christen onaannemelik is, er dan vaak een andere naast staat, die voor een Christen aanlokkeliker is, omdat die ons niet zo in het konflikt drijft. Hier was het de plaats geweest om de moeilikheid vol in het gezicht te zien. Want de mogelikheid, laten we zeggen het feit bestaat toch voor ieder onderzoeker, zij het dan vaak door gedeeltelike kennis, dat er werkelik een konflikt ontstaat, dat hij tegenover een wetenschappelik feit komt te staan, dat hij niet wegredeneren kan en waar toch zijn geloof tegen botst. Het doorredeneren lijkt me hier noodzakelik, opdat we ook op deze wijze zullen ervaren, dat het geloof een waagstuk is, een blind vertrouwen in het onkenbare, willen we komen tot de zekerheid van het geloof.

v. H.

Prins en Ketter, door Marjorie Bowen. Vijfde Druk.
Dei Gratia, door Marjorie Bowen. Vijfde Druk.
D.A. Daamen's Uitgevers-Maatschappij N.V. 's Gravenhage (z.j.).

Op de omslag van deze boeken heeft de uitgever 1533-1933 laten zetten, op deze wijze ze plaatsende in het raam der Oranjeherdenking. De boeken zijn bekend met hun deugden en gebreken, waarom het volstaat er hier slechts op te wijzen, dat de firma Daamen ze als jubileumuitgave zeer voordelig aanbiedt.

v. H.

Hou Zee. Tweede Christelijk Jeugd-Jaarboek. Onder redactie van Q.A. de Ridder en P.J. Risseeuw. Uitgave van J.H. Kok N.V. te Kampen. 1932.

Het 2e Chr. Jeugd-Jaarboek is ongeveer samengesteld als het eerste en is zeker niet minder. Het bevat een stuk of vijf jongensverhalen, één verhaal voor meisjes, een zendingsverhaal, een beschrijving van de aankomst in Londen, een knutselhoofdstuk, een historiese bijdrage. De beste bijdragen zijn m.i. van v.d. Hulst, Haantjes, van Kempen, Anne de Vries. De twee laatste stukken, het opstel over Willem de Eerste en over de oceaanvlucht van de Bremen, lijken mij de zwakste. Overigens een aardig boek.

v. H.

Meester Dire van Delf. Zijn persoon en zijn werk, door Dr. L.M. Fr. Daniëls, O.P. MCMXXXII. N.V. Dekker & Van de Vegt en J.W. van Leeuwen. Nijmegen, Utrecht.

De Tafel van der Kerstenre Ghelove van Meester Dirc van Delf is een catecheties geschrift van omstreeks 1300. Over de schrijver is weinig bekend. Uit de schaarse gegevens weet Dr. Daniëls op scherpzinnige wijze zijn vermoedelike levensloop te schetsen. In dit gedeelte is ook interessant de beschrijving van de weg, die een theoloog als Dirc van Delf te volgen had voor hij sacre theologie doctor was. Het geschrift, hoewel als alle geschriften van deze aard een compilatories werk, toont grote oorspronkelikheid. Hij weet een zeer persoonlike keuze te doen uit de rijke schat van zijn belezenheid.

In deze tijd treffen we in de theologiese literatuur een streven naar fraai schrijven, een kultivering van het woord om de lezer te behagen. Ook Dirc van Delf zoekt naar ritmiese woordschikking, geeft soms rijmend proza. Dr. Daniëls geeft verschillende voorbeelden en hoopt de volledige tekst nog eens te kunnen uitgeven.

Ten slotte wijst Dr. Daniëls ook nog op de kultuurhistoriese betekenis van het werk van Dirc van Delf.

In enige bijlagen worden de handschriften en hun onderlinge verhouding beschreven.

Een interessante bijdrage tot de kennis van de Middeleeuwse stichtelike literatuur.

v. H.