Opwaartsche Wegen. Jaargang 10

[p. 48]

't Geuzenwijveke
Vlaamsche schets
door Jan H. Eekhout.

Nelleken Swet woonde in 't Heilig-Sleutelstraatje bachten het bagijnhof. Zij had er bijkans heel z'n leven gewoond, vanaf heur trouw met Sus Swet, den stadsparkenier, tot twee jaar na den oorlog - want Nelleken Swet rust thans op den doodenhof van de protestantsche kerk aan den weg van Sint-Andries. Den tijd echter dat het oorlog gaf zat zij in Holland gevlucht, in Lamminsvliet, een geestig stedeke op de grens.

Nelleken had veel verdriet gekend.

Efkes voor de Duiten heur land binnenvielen was Sus, heur vent, gestorven. De dood van Sus Swet greep diep en fel in heur herte, maar toch had zij zich een kloek wyveke getoond, en dat zij heur eigen zoo danig fier houden kon, 't kwam zuiver door Ons-Heer, door de woorden van Zijnen dikken bijbelboek, een pronkstuk van het geslacht der Swetten, dat getooid was met een band van ivoorgeel verkensvel en sloten van oud zilver, en waarin Nelleken zoo zielsgeerne las door haar vergrootglas 's navonds onder den goudachtigen lampeschijn.

Nauwelijks twee maanden nadat Sus naar het schoon paradijs van Ons-Heer getogen was sloeg 't schietgeweld over Vlaanderen.

Gansch veraltereerd was Wies, Nelleken heur zoon, die den stiel van steenhouwer bedreef op 't fabriek van Van Laerbeke in Donck, waarheen hij elken uchtend, heel in de vroegte, op weg trok met zijn velo, op een zomeravond thuisgekomen.

- Moeder - zegde hij, - ge moet gij weg van Brugge.... ge moet gij naar Holland.... de Duiten gaan afkomen en de stad in brand steken! 't Is oorlog! En ik moet bij den troep om te vechten tegen de Duiten!.... -

Eerst peinsde Nelleken nog dat Wies een farce miek met haar en ze plooide een monkellach om heuren mond. Maar almeteen bespeurde zij aan Wies z'n wezen, dat hij dees maal heelegaar niet dacht aan zotteklap en ze wierd zoo aardig in den kop, dat ze rap moest gaan zitten.

- Wies....!, Wies....! - mummelde zij alleen. En Wies gaf haar te drinken en stak dan een lange redenatie af. En den anderen dag laadde Wies al den

[p. 49]

huishoud op een karreke - zij bezaten niet zoo erg vele -, hief Nelleken boven op 't onderbedde, zoodat zij zachte zat en weinig botste, en zette met haar uit, langs het kanaal, naar Lamminsvliet.

Nelleken zweeg maar; ze vatte eigenlijk niet wat met haar gebeurde.

In Lamminsvliet spiedde Wies naar den doomnee van 't plaatske en verkreeg van dien, schoon op z'n Hollandsch klappenden, heer, dat Nelleken in het ‘Rozenoord’ gerocht, een huis voor arme menschkes, die grijs van jaren waren.

En zoo beidde Nelleken dan in een proper kamerke, ingericht met heur eigen have, het einde van den oorlog.

Dat einde kwam, na eeuwen, docht het haar. Nu zou ook Wies weerkeeren!

Weken sleepten voorbij....

Wies bleef weg.

Ze sprak er met de andere menschkes over: Waar zou Wies toch ergens steken? 't Was zoo'n treffelijke jongen, die Wies van haar, 't kost algelijk niet lang meer duren nu....

De menschkes schudden hun hoofden. Zij gaven Nelleken geen antwoord, ze peinsden er het hunne van.... Maar ge kunt zoo'n Nelleken toch niet zeggen wàt ge peinst?....

Toen meneer-de-doomnee den wekelijkschen rondgang maakte door 't huis, klampte Nelleken Swet hem aan en vroeg hem: wat zijn gedacht was omtrent Wies?....

- Ja, vrouwke - zegde deze op z'n schoon Hollandsch, en z'n oogen zagen vol compassie op Nelleken neer, - ge moet op den hemelschen Vader vertrouwen hebben.... uw zoon kan komen, elken dag, elk uur.... God alleen weet het.... ge zult uwen Wies voorzeker eenmaal wederzien.... -

De laatste woorden had de doomnee op zulk een vreemden toon uitgesproken, net alsof hij in de kerk stond, dat Nelleken er van ontroerde.

Des nachts prevelde zij die woorden in bedde.... het was lijk of er een mysterie achter stak.... Zij wierd ongerust en toch brandde er iets weldadigs in heur hert.... Nelleken verstond niet wat dat was.

Een morgen kwam er konde van den doomnee, dat zij in de pastory moest komen.

Nelleken ging.

Zij zou van Wies hooren, meende zij.

En het was alzoo. Nelleken hoorde van Wies. Doomnee hield eenen grooten, bruinen brief in de hand, bont van rare stempels en in dien brief stond te lezen, dat Wies Swet, op den dag voor de wapenstilstand, aan 't front gevallen was voor 't vaderland.

Nelleken schreide niet. Het was heur almeteens of zij altoos wel geweten had, dat Wies nimmer zou weerkeeren uit de loopgrachten.

Had doomnee 't haar vroeger alree niet kond gedaan?....

[p. 50]

Doomnee preste allebei Nelleken heur handen in zijn groote witte handen:

- Nelleken.... - begost hij.

- Meneer-de-doomnee, zwijg maar - viel Nelleken Swet hem in de rede, - 'k zal ik algelijk sterk zijn. Nelleken Swet kan dragen. Nelleken Swet heeft al zoo vele gedragen. Het is de wil van Ons-Heer. Hoe zou een schamel wijfke lijk ik verzet plegen tegen Hem? 'k Hebbe nog niet vergeten, dat gij zegde aan mij, dat ik Wies eenmaal weer zal gemoeten. 'k Betrouw daar op in 't putteke van mijn herte!.... -

Nelleken stokte een wijle. Dan ging zij voort:

- Ge moogt mij thans nog één pleizierke doen, meneer-de-doomnee, een luttel pleizierke. 'k Ben niet van Holland ik, 'k wille naar de Vlaanderens weeromme, mijn woningske in 't Heilig-Sleutelstraatje weer binnentrekken en daar mijnen dood wachten.... Ge zijt hier brave voor mij geweest en ik danke u daarvoor en 'k ga d'r nog menig keer op zinnen.... maar 'k wensche 't huizeke van van-ouds.... -

En de doomnee van Lamminsvliet had Nelleken Swet van her ondergebracht in het Heilig-Sleutelstraatje bachten 't bagijnhof, waar het, wanneer de musschen te slapen gingen, stil wierd van heiligheid, en nu zat Nelleken in het huizeke-vanheur-leven en haalde wekelijks heur pensjoentje af, van 't postkantoor op de breede marktplaats met het hoog, rank Belfort en 't forsche statue van Jan Breydel en Pieter de Coninck - acht en twintig franken en centiemen, waar zij recht op had gebeurd na den dood van heuren vent Sus, den stadsparkenier.

't Huiske van Nelleken Swet was voorzeker het schoonste van heel de dubbelreke. De eigenaar, meneer Sarel van de Memlinclaan, had het pront in de verve doen borstelen en de blaffeturen blonken, dat ge d'r van oogknipperen moest!

Nelleken deelde haar eenzaamheid met den kater Pieter, die op eenen goeden dag, vervolgd door een boos beest van een hond bij Nelleken in 't kamerke z'n heil komen zoeken en er sindsdien zoete gebleven was.

Pieter zat wreed-geerne op Nelleken heur smallen schoot en zeurde dan zalig een eenzelvig wijske, uit ievers zijnen buik, docht het Nelleken. Hij was een prachtige, struische kater en hij glansde van blauwe zwartheid.

En zoo beidde Nelleken de stonde dat Ons-Heer, naar Zijn believen, haar Zijnen knecht, de dood, zenden zou....

't Volk in het straatje hield niet van Nelleken.

In vroeger tijden was dat wel het geval.

Het kwam, doordat Nelleken bijkans den ganschen dag-van-God voor heur raam in het Boek-van-Ons-Heer zat te lezen, en Nelleken was de eenige protestantsche uit het steegske.... Dat lezen in een boek, hetwelk de paus van Rome verboden had op poene van onvruchtbaarheid van penitentie, belgde de geburen op 't hoogste en ze fluisterden ondereen, dat Nelleken Swet een kettersche was en vol kwade gezindheid tegen het roomsche geloof. Misschien had Nelleken Swet heur ziel wel

[p. 51]

aan den duivel verkocht, want dat met dien zwarten kater, 't was meer als bedenkelijk....

Doch Nelleken vermoedde niemandal van 't gene over haar gekaveld wierd en voor gesprakigheid met de geburen lijk als voor den oorlog, had ze geen goeste meer.

Toch ondervond Nelleken op een dag, hoe leelijk men haar in 't Sleutelstraatje misachtte.

Een bijtende winter had eindeling de maand van Mei gebracht. De foor roezelde in de stad en de processie van 't Heilig-Bloed zou uitgaan.... voor het eerst na den aftocht der Duiten. Op de vischmarkt, onder de hallen, waar Nelleken een panneke schardijntjes kocht voor twee frank en een kwart, vernam zij, dat de processie dees jaar vanwege de overwinning zou uitgaan op haar allerheiligst. De processie zou een stoet vormen van anderhalf uur lang en de biskoppen van Mechelen en van Brugge zouden er tegenwoordig bij zijn. Andere jaren beevaartte slechts eene biskop mede, die van Brugge-zelf.

't Ging wonderbaar worden! De kostbaarste costuums zou men aanschouwen, costuums van wel vijfduizend frank op z'n minst!

De dag, dat de processie op haren ommegang door de Langestraat, waar Nelleken heur straatje op uit liep, passeeren zou, kost Nelleken zich bijkans niet stilhouden van nerveusiteit.... Ze wilde de stoet bezien, en toch niet bezien. Stond in de Schrift niet ievers: Gij zult geene gesneden beelden voor Mijn Aangezicht stellen? En wat deden de roomschen anders als dat verbod vertreden, met hunne heiligen van plaaster of hout, en zoo meer. Niet dat Nelleken wrok daarover gevoelde tegen de roomschen! Heelegaar niet! Maar 't kost toch niet goed zijn, dat ze zoo handelden....

Nelleken Swet nam zich voor verstandig te wezen: zij zou in heur huizeke blijven als de processie langs schreed....

Doch als het drie zong van 't Belfort dwars door de gestage donkere gonzingen van de verveerlijke stormklokke, die thans luidde omdat het legendarische bloed van Ons-Heer door Brugge's straten gedragen wierd en al het volk uit het straatje heur raam langs repte, kost Nelleken heur niet langer bedwingen. Zij vergat plots alle voornemens, liep gejaagd naar buiten en drumde heur eigen met haar mager lijveke naar voren tusschendoor de andere toeschouwers.

Nelleken wist een schoon plekske te veroveren bij 't raam van den bakker Liers-van-den-hoek.

Neven haar stond de dikke Stans-van-Peer Hamme, die schuins tegenover haar woonde.

Stans sloeg van af haar hoogte eenen misprijzenden blik op het verneutelde Nelleken Swet. Nelleken bemerkte zulks niet en Stans had heuren vetten nek al wederom naar voren gerekt, waar de garden te peerde reeds over-ent-weer reden en het volk op zij joegen voor de naderende processie.

[p. 52]

De stoet, beschermend voorafgegaan door zeven onverbiddelijk gestreng in 't rond schouwende gardes eveneens te peerde, en op reke, schoof traag aan....

Nelleken verschoot van de bonte praal zich voor haar oogen ontplooiend en heur mond gaapte open van danige verbijstering.... Zoo had zij 't nooit nog gekend!..

Een haastig, eerbiedig gemompel was rondom haar aangevangen:

- Ze zijn daar!.... 't Bloed van Ons-Heere!.... -

Al wat menscheziel bezat zonk in de knieën en bad zeere de gebeden....

Onder een baldakijn glinsterend van gouden bestiksels deinde de gouden reliqui met het Bloed.... Daar achter stapten, zeegnend en in blinkend ornaat, de twee biskoppen: die van Mechelen en die van Brugge....

Dieper nog kromden zich de ruggen der ter aarde gebogenen....

Alleen Nelleken Swet was overeind blijven staan.

Almeteen voelde zij een kwaadaardige hand rukken aan heur rok, de hand van Stans.... Stans' mond siste iets giftigs naar omhoog....

Nelleken hield zich vast aan het raamkozijn met beide handen.... Het schoot door haar henen, dat Stans-van-Peer Hamme wilde dat zij knielde, gelijk de andere menschen! Maar dat mocht Nelleken toch niet! Een protestantsche!....

Feller hield zij zich staande....

En Stans snokte lijk razend....

Bloed en biskoppen waren voorbij gegaan.

Allen richtten zich recht.

Ook Stans.

Groot rees zij neven Nelleken: een berm, een berg, die haar ieder moment vermorzelen kost....!

Er schreeuwde angst in Nelleken en berouw, dat zij niet in 't huizeke gebleven was, ver van dat heidensche festijn, veilig voor Stans, die zij kende als het ruwste wijf uit 't gebuurte....

Ze wilde weg.

Als een in het nauw gedreven dierke zocht ze naar uitkomst....

Een duistere muur, omstonden haar de menschen.

Daar blekte een opening!.... Ze ritste er op toe, terwijl Stans naar heur klauwde met de dikke vingers....

- Vuil geuzenwijf!!.... - hoorde zij Stans grouwende stem bachten haar. - Vuil wijf van den duivel!!.... -

Nelleken rocht heelhuids in heur huizeke.

Voortaan dierf Nelleken Swet haast niet meer buiten komen. Enkel als het dicht muizegrauwde en 't dag gerucht zweeg, schimde zij in heuren groenverschoten kapmantel gedoken 't steegske uit voor boodschappen.... Vischkens at zij niet meer, omdat die op vollen dag slechts te koop waren, en de winkels vraagden teveel ervoor.

[p. 53]

Heel in de vroegte stond zij nadien op om haar blaffeturen te openen, welke zij 's navonds laat pas gesloten had. Zij waagde het ook niet bij het venster te zitten: dan zagen de steegrekels haar, dreigden met de vuisten, spuugden tegen de propere ruitekens en kreten van: Geuzenwijveke!!, Geuzenwijveke!!....

En Nelleken Swet heur leven, dat dumsterig was, al jaren, wierd nog verdrietiger. Zij was altijd blijde als het donker avond geworden was; dan weerden haar de blaffeturen tegen de booze wereld en poogde zij troost te vinden in den ouden bijbel met den ivoorgelen band en pronkende zilveren sluitsels. Het liefst spelde Nelleken de verhalen van de geboorte van Ons-Heer, dat gaf zulk een zalvende vreugde, en de Bergrede, waarvan zij weinig begreep, maar toch iets plechtigs tot haar bloeide....

Op een uchtend sloot Nelleken Swet de blaffeturen niet open.

't Wierd middag, avond, nacht, en weer morgen en zij bleven nog dicht.

Stans-van-Peer Hamme was de eerste die er aandacht aan schonk.

- De duivel zal haar gehaald hebben! - constateerde zij.

Zij hield het nog uit tot middag en deelde toen haar vermoedens mede aan de andere wijven uit het Heilig-Sleutelstraatje. De wijven vergaderden ijlings voor Stans haar deur en besloten Nelleken heur huizeken binnen te dringen.

Met een breekijzer braken zij de couleurige luiken los en schoven het raam op. De magerste klom over het kozijn en deed de ijzers van Nellekens voordeur. Dan duwden zij malkander Nellekens kamer in.

Het dapper geuzenwijveke lag roerloos en koud te bedde. Zij was naar Sus en Wies afgereisd in 't paradijs van Ons-Heer.

De kater Pieter lag op 't voeteneind een wijzeke te ronken....

Stans-van-Peer Hamme kreeg tranen in de oogen als zij Nelleken daar zoo zag.

- Zie algelijk, haperde zij tot de andere wijven van 't straatje, - ze ligt lijk te monkelen zoo schoone.... net een echt Christenwijveke, welheere.... -

Zij zwegen.

Er was nu nog enkel het liedeken uit Pieter zijnen buik.