Opwaartsche Wegen. Jaargang 9

[p. 469]

Het zonnetje in het paradijs¹⁾
door J. van Ham.

Een van de eigenaardigste trekken in het werk van Mevrouw Kuyper-van Oordt is, dat ze overgevoelige personen tekent, die ongeveer alle neiging tot pathetiese overgave missen. Ze gevoelen elke nuance in de stemming van anderen mee, maar zijn doodsbenauwd zich zelf door een beweging, een stembuiging te verraden. Het een is het natuurlik komplement van het ander. Ze verstaan elkaar zonder woorden; ze verbergen zich en ook dat wordt verstaan; dit kiese in de omgang geeft aan de kleine levensdingen een betekenis, die ze van de dagelikse gebeurlikheden verplaatst naar de sfeer waaraan innerlik leven getoetst wordt. In zulk werk is alle pathetiek overbodig.

Toch is het niet te verwonderen, dat deze eigenschap Cornelia de Cuyf meermalen hindert in de omgang: de Cuyfjes zijn stijf en wat onbeholpen. En als ze voor 't eerst na jaren tegenover Amaury zit, is ze niet alleen beschroomd, maar wanhopig, doodverlegen. Want de sfeer van elkaar te verstaan uit het nauweliks geuite, die over alle zwijgzaamheden heenhelpt, ontbreekt, nu ze elkaar sinds lange jaren niet hebben gezien, en het enige wat het ijs had kunnen breken, het serviesje, en het poesje, dat wat hen juist aan elkaar bond, door Cornelia als onderwerp van gesprek wordt vermeden.

Amaury is niet zo onhandig als Keetje, maar bezit wel dezelfde aristokratiese vorm van Hollands leven, die met diskreet het best is getypeerd. Hij hield van Keetje, en als zij in een minderwaardigheidsgevoel zich tegenover hem niet in biezondere mate achteraf had gehouden, zou ondanks de tegenzin van de tantes Amaury zich wel aan Keetje hebben verklaard. Nu huwde hij met Francientje. Het vrolike Fransje paste niet bij Amaury. Dat bleek, toen ze hem Han noemen wilde. Fransje miste de eigenschap van de Cuyfjes en de Ver Doren's om de sfeer aan te voelen. En Amaury voelde haar poging als een grofheid. Want deze naamsverandering

1) Het zonnetje in het Paradijs door Hendrika Kuyper-van Oordt, Amsterdam - Uitgevers-Maatschappij Holland. (z-j.).

[p. 470]

is een aanslag op zijn persoon. Francientje meende, dat Amaury veel te kort kwam, zij zou van hem een vrolike, gezonde kerel maken, maar dan moest hij ook eerst een doodgewone naam hebben. Amaury verdedigt zijn naam zeer beslist, want met deze naam zou hij zijn ganse familie loslaten. Dit wordt Fransje's strijd. Ze wil Amaury voor zichzelf hebben, ze wil van Amaury een Phriss of een Bona maken; Amaury is en blijft een Ver Doren en de tantes begrijpen niet, dat Fransje niet heel blij is met de gelegenheid om een Ver Doren te kunnen worden, een Ver Doren te zijn.

Onze sympathie is bij Fransje, het Friese zonnetje, en toch Amaury en de tantes hebben gelijk, ze zijn altijd korrekt, en Fransje is soms toch wel heel grof. Mevrouw Kuyper-van Oordt staat aan de kant van de tantes en Amaury, en als het niet langer gaat en Fransje de scheiding doordrijft, krijgt ze in een ongelukkig huwelik en een vroege dood van de schrijfster haar straf.

Keetje heeft aan dat alles weinig deelgenomen. Maar kort na deze gebeurtenis heeft ze haar avontuur met Herr Kolax. Deze Oostenrijker verstaat de kunst zich interessant voor te doen. En Keetje, die een goed hart heeft, en daarom reeds sympathie heeft voor de door de moeilike tijden gestrande vreemdeling, komt onder de bekoring van zijn imposante verschijning.

De ganse episode van Cornelia de Cuyf en Herr Kolax is sterk met humor aangezet en bereikt haar hoogtepunt op het ogenblik als Keetje hem weigert, en hij doodsbenauwd is, dat ze ja zeggen zal en beledigd als het nee is. Toch is het tegelijk een ogenblik van de grootste ernst en angstige tragiek. Er leeft in deze de Cuyven van Merle's, Ver Doren's toch ook de zucht naar het vreemde, het gewaagde. Er is toch ook de vermoeidheid over het korrekte. Daarom hadden de tantes zo'n natuurlike vrolike vriendin gehad, stoeide Amaury zo graag met Fransje en verlangde Keetje naar Herr Kolax. Maar het is niet iets, dat hun leven beheersen kan. Het eigene van hun wezen is de stille ingetogenheid, zachte aanhankelikheid. Daarom deed Keetje goed, toen ze haar wil boog naar die van haar vader. Afgezien van het feit, dat Herr Kolax zich om haar interesseerde terwille van haar vermogen, zou een huwelik met hem een dwaasheid, een misstap zijn geweest.

En de natuurlike oplossing van het boek wordt verkregen, als Amaury en Keetje samen in het herenhuis gaan wonen.

De stijl, de ganse vertelsfeer van het werk van Mevrouw Kuyper-van Oordt is in overeenstemming met de levenssfeer van haar hoofdpersonen. Angst voor te grote gevoeligheid doet haar vluchten binnen een humoristiese beschrijvingstrant, kiese schroom doet haar van het geestelik leven van haar personen slechts het allernoodzakelijkste vermelden. Er is een houding, die alle indringerige nieuwsgierigheid afweert.

Er is haar natuurlik van dit laatste een verwijt gemaakt. Wie weten wil, hoe de schrijster hierover denkt, leze haar verdediging in Timotheus.

Er zijn twee redenen, waarom zij schuw is van te grote breedvoerigheid in het

[p. 471]

bespreken van het geestelik leven van haar hoofdpersonen: de eerste is haar aversie van het genre, dat een goed deel van onze Christelike romanlektuur onveilig maakt, type von Maltzahn, Hoogstraten-Schoch, vol opgeschroefde Christelikheid, en grof van psychologie, werken die gelezen worden uit een ordinaire behoefte aan Christelike sensatielektuur. Zij gevoelt te zeer, dat nergens overdaad zozeer schaadt als in het geestelike. Een andere oorzaak is, dat de personen die in haar boeken voorkomen, het geloof als een vanzelfsprekende achtergrond, ondergrond van hun leven hebben. Er is geen zoeken en vertwijfelen, en daarom missen haar werken alle geestelik getob. Dat is de grote rust van haar boeken, dat de betekenis van ons leven er zeker gesteld is. Daarom is het geloof geen onderwerp voor discussie of angstige belangstelling, maar de kracht, die op het moeilikste ogenblik van haar leven Keetje wijsheid geeft, en die haar 't ganse leven in gehoorzaamheid doet leven. Er is in die kalme verzekerdheid misschien iets, dat een modern, verscheurd mens irriteert; meer dan irritant is het benijdenswaard. Het is nog niet zo heel lang geleden, dat in de kroniek van Opwaartsche Wegen er op gewezen werd, dat het wezenskenmerk van zuivere Christelike kunst zekerheid was. Welnu, als daar een kern van waarheid in is, de aarzelloze zekerheid, waarmee het geloof als een sturende macht, God als een wijs Vader wordt beschouwd, geeft dit boek een ereplaats onder onze Christelike romans.