Opwaartsche Wegen. Jaargang 9

[p. 452]

De kruisboom
door J. Haantjes.

‘De Kruisboom’! Zo noemde Wilma haar laatste roman, en het is een biezonder gelukkige titel.

De kruisboom, dat is een oude, wonderlik gevormde eikeboom op het landgoed Meiland.

‘Op driekwart van rijn naakte hoogte, wijst naar links en naar rechts een zware, ietwat gebogen tak, met korte twijgen begroeid, zoo vreemd, zoo onwezenlijk, vooral in den avond, als de zon achter het dennenbosch schuilt, dat het lijkt, alsof er een menschelijk weren aan den kruisboom hangt, met de armen gebogen over den dwarsbalk.’

Misschien zijn er wel die zich stoten aan deze nauwe verbinding van een stuk levende, groeiende natuur met het Kruis van Christus. Maar toch had Wilma gelijk toen ze deze kruisboom koos tot naam voor haar boek. Want deze titel is een program, beter nog: een symbool.

Wat Wilma dan met deze titel zeggen wil? Dit: dat Christus - en als Wilma Christus noemt, dan bedoelt ze daarmee het Kruis èn de Verlossing door het Kruis - dat Christus behoort, niet bij een deel van ons leven, maar bij ons gehele bestaan, van het allereerste begin tot het allerlaatste einde, van de meest natuurlike drift tot de meest geestelike vervoering.

Christus en het gehele leven!

Wij zijn meestal nog wel bereid, Christus een plaats in te ruimen in ons geestelik leven; is Hij niet de Zoon, Die ons de toegang tot de Vader verrekeren moet?

En ook in het maatschappelike leven willen we nog wel rekening met Hem houden, ofschoon - een flinke dosis gezond verstand kan hier vooral toch ook geen kwaad; is Hij het niet Die ons leerde dat wij onze naaste evenzeer zouden liefhebben als onszelven?

Maar in het natuurlike leven! Daar laten we Christus zo heel vaak eenvoudig buiten; dit natuurlike leven komt immers rechtstreeks van God! Hij is immers de Gever van al het goede, en mochten eens ontberingen inplaats van zegeningen

[p. 453]

ons deel worden, dan is dit omdat we het zó en niet beter verdienden of, meer in het algemeen, omdat de zonde, die ook onze zonde is, de volledige doorwerking van Gods goedheid belemmerde. Ook voor die zonde staat Christus, maar daar gaat het hier niet om. De vraag is hier: is Christus ook in het natuurlike leven zèlf?

‘Indien het tarwegraan in de aarde niet valt, en sterft -’. Zo heeft Christus Zelf tegenover enkele Grieken aan het natuurlike leven de Christelike levenswet gedemonstreerd. Was het een eenvoudig beeld, een vergelijking, die Hij hier gebruikte, of was het méér dan dat?

Ik voor mij geloof dat ook het natuurlike leven, met zijn onverbrekelik verband tussen ondergang en opgang, eerst ten volle aanvaard kan worden, wanneer we het in Christus geheiligd weten. Ook over dit natuurlike leven valt de slagschaduw van het Kruis.

Christus en het gehele leven.

‘De kruisboom’ is een huweliksroman. Wilma heeft het aangedurfd het versleten motief van hij, zij en een ander, nog weer eens op te vatten. Maar wat versleten leek, kreeg onder haar handen weer glans. Het oude thema werd weer nieuw, omdat het op een nieuwe wijze werd aangevat.

Welmoet van Werven is getrouwd met Alfred van den Brandenborg. Maar hun huwelik is niet gelukkig. Welmoet heeft zich éénmaal aan haar man gegeven, geheel gegeven, en kan nu niets meer dan ontvangen, maar Alfred begrijpt dat niet en wil dat zijn vrouw zich telkens weer zal geven, zich telkens weer zal laten veroveren. Na de geboorte van het eerste kind drijven de twee echtgenoten steeds verder uit elkaar. Zo komt er plaats voor de ander, voor Nina, het pianoleraresje. Welmoet en Alfred scheiden; Welmoet gaat met haar twee kinderen wonen op Meiland, het buiten van haar vader; Alfred trouwt met Nina.

Welmoet stemde toe in de scheiding alléén terwille van de kinderen; persoonlik beschouwt zij zich ook na de scheiding nog steeds als gebonden. Een huweliksaanzoek, dat haar overigens zeer welkom zou zijn geweest, slaat ze hierom af. In haar eenzaamheid, onder de kruisboom, leert ze verstaan waarom haar huwelik met Alfred onder de gegeven omstandigheden mislukken moest: het Kruis stond niet aan het begin van hun samenleven.

Maar ook het huwelik van Alfred met Nina is niet gelukkig. Alfred kan maar niet volkomen loskomen van zijn eerste vrouw, van zijn kinderen. Dan vlucht Nina weg; ze geeft haar man zijn vrijheid terug.

Alfred gaat naar Welmoet. Is ze bereid het nog eens met hem te wagen? Welmoet weigert, in ieder geval voor de naaste toekomst. Ze blijft ook nu Alfred's vrouw, maar de ander, Nina, is weggegaan, niet uit welbewuste vrije wil, maar uit wanhoop. Zolang Nina haar besluit nog niet met haar eigen persoonlike overtuiging bekrachtigd heeft, is Alfred niet vrij. Misschien dat hij dit nog eens worden zal - ze hoopte

[p. 454]

het vurig - maar vooralsnog staat het kruis tussen haar en haar man en verhindert hun volkomen hereniging.

Nu wil ik terstond vooropstellen dat het slot van Wilma's roman niet het meest overtuigende gedeelte is uit haar boek. Hoe meer het verhaal het einde nadert, hoe meer het zich met sprongen gaat bewegen. De mislukking in het huwelik tussen Alfred en Nina wordt ons wel wat heel plotseling in twee slechts zeer korte hoofdstukken beschreven. En ook de gevolgen die deze mislukking voor de verhouding tussen Alfred en Welmoet kan hebben, worden ons te vluchtig, of laat ik liever zeggen: te zeer in vogelvlucht, verhaald.

Maar ook afgezien van deze litteraire tekortkomingen, zullen velen er moeite mee hebben, de oplossing die Wilma ons in deze roman aan de hand doet, als de enig juiste te aanvaarden. Dat kan men dan ook alléén, wanneer men Christus heeft leren zien als de Oplossing voor het gehele leven en dus ook voor het gehele huwelik.

Zeer velen zijn er gelukkig nog die aan Christus een voorname plaats willen toekennen in hun huweliksleven. Maar willen ze ook hun gehele huwelik op Hem funderen?

Als dit gebeurt, dan is het niet meer mogelik dat men zich over teleurstellingen, in dit huweliksleven ondervonden, heenzet met de wetenschap dat ons in Christus een Heil is weggelegd dat alle aardse teleurstellingen, en dus ook deze, verre te boven gaat. Zo wordt er immers al te licht een tegenstelling geschapen tussen iets waar Christus wel in is, en iets waar Christus buiten staat, en is Christus óók niet in de teleurstellingen die er ook in ieder huweliksleven onvermijdelik komen moeten?

Als dit gebeurt, dan is het ook niet meer mogelik om wel Christus' steun te zoeken bij de moeilikheden, grote en kleine, die in het huwelik de dagen, iedere dag weer opnieuw, vullen en de heilige dienst tot vernieuwing van het leven, die in de nachten geschiedt, misschien nog te beschouwen als een genade van God, maar dan als een natuurlik geschenk waar Christus nu eenmaal buiten staat.

Neen, als een huwelik niet met Christus, maar in Christus gesloten wordt, dan is Christus ook Alles en in alles bij dit huwelik, dan is Hij de Trait d'Union, beter nog: dan is Hij het Amalgaam dat de twee personen, man en vrouw, met al hun behoeften en tekortkomingen, van de meest natuurlike driften tot de meest geestelike belevingen, samenbindt. Zulk een huwelik kan onmogelik mislukken omdat aan het allereerste begin het kruis staat ingeplant. Dit kruis betekent: offer; het offer, niet van één verlangen, van één neiging, maar van de ganse persoonlikheid, ter wille van de ander, neen, ter wille van Christus. Maar als dit offer eenmaal gebracht wordt, dan gaat ook het wonder gebeuren. Dan gaat dit kruis, dat verlochening betekende van het diepste zelf, leven, groeien; dan wordt het een eglantier waaraan de edelste rozen uitbotten. Eerst zo wordt het ‘In liefde bloeiende’, de

[p. 455]

oude spreuk met zijn tweeledige betekenis, tot schone werkelikheid, en het is deze schone werkelikheid die Wilma in ‘De Kruisboom’ heeft trachten te beschrijven.

‘De Kruisboom’! Voor ieder die Wilma niet kent, een sombere titel; een titel die spreekt van lijden, van sterven, van ondergang. Voor ieder die Wilma kent, een heerlik symbool, omdat het getuigt, niet alleen van sterven aan het leven, maar meer nog van leven door te sterven. Het donker uit de diepste schuilhoeken wordt er door opgeklaard en het wordt licht; licht over de gehele wereld, van zijn meest natuurlike verschijning tot zijn meest geestelike openbaring.