Opwaartsche Wegen. Jaargang 9

[p. 449]

Weg tot werkelijkheid
door H. de Bruin.

Maandagmorgen.

Lo van Eijk daalde kalm de veertig treden af in het schemer trappenhuis en stond dan binnen het portiek even stil in het zwevende zonlicht.

Hij wandelde langs de diepgroene perken van het plein en genoot. Met het wijd en speelsch gevoel van iemand die onbelemmerd een zomerlandschap binnengaat.

In een uiterste hoek van zijn denken bewoog de aanval op deze illusie. Hij zette dien met een plotselinge sterke verbeelding mat.

Kort daarna nam hij met een oogopslag kennis van het uur dat een klok aanwees en stapte vlug op een wegglijdende tram. Terwijl hij den wagen doorliep sprong een paar maal uit het vette opschrift der ochtendbladen het pittige woord ‘Crisis’ binnen zijn gezichtskring.

- Het grondwater sijpelt al weer door -, constateerde hij. En glimlachend beval hij zichzelf: Afdammen.

Onder het uitzien door de spiegelruiten schiep hij een al te opzettelijk behagen in reeksen gloednieuw afgeleverde en in aanbouw zijnde woningblokken, liet zijn blikken langs de zedig gesloten vensters gaan en fantaseerde rond een wirwar van interieurs.

Onverhoeds belandde hij zoo op het thema ‘Crisis en Weelde’.... Hij vergat het weer, toen de tram de oudere stadswijken inreed, en voelde opeens een gemis aan bekendheid met dit somberder, binnensteedsche leven.

Vroeger, tijdens enkele kosthuisjaren, had hij een kamer in zoo'n alkoofstraat bewoond. Maar hij had niet door en door geproefd de vunze benepenheid van een verandah'tje drie-hoog, de tierige engte van een hokkerig tuintje, de mistroostigheid van een zolder in de kontrijen van de maan.

Met studeeren en de min of meer op zijn kleinsteeds bedreven genoegens van wandelen en winkelen met zijn meisje waren de paar jaren voor zijn huwelijk vervlogen....

[p. 450]

De prenten uit het journaal van 't verleden verwaasde ineens een duidelijk beeld uit den film-van-elken-dag: een complex gemoderniseerde winkelhuizen, daarna een brug onder de bladerpoort van een gracht.

Op deze brug stapte van Eijk uit de tram.

De kantoorklok wees vijf voor negen toen hij het kantoorlokaal binnentrad, en opeens bespeurde hij, hoe gespannen het gekerkerde leven der schrijfmachines op bevrijding wachtte.

Aleer een uur verstreken was erkende Lo van Eijk spijtig en neerslachtig, dat hij aan bijna alle dappere voornemens van den Zondag ontrouw was geworden.

Drie weken nadien ontsloeg men hem van de verplichting, in geval van een nog ongunstiger wending der omstandigheden zijn vrije dagen te offeren.

Aanstonds besprak hij een pension in een plaatsje, niet te ver maar toch veilig buiten de rookgrens van de stad. Op een Zaterdagmiddag, geen drie kwartier nadat hij zijn lessenaar ontruimd had, trok hij het door bladergroen bedolven dorp met vrouw en kinderen binnen.

Toen 's avonds de rust van het platteland weldadig werd maakte Lo tegen zijn vrouw de opmerking:

- Ik heb het gevoel of ik na jaren omzwerven thuis gekomen ben. -

- En dat in een vreemd huis? - vroeg ze.

- Zeg dat wel. Een vreemd huis - maar dat zooveel bekends heeft als een onvergetelijke familiewoning. -

- Je bedoelt, dat het meubilair en zoo op dat van je ouders of je grootouders lijkt? Ik wed dat zoo'n inrichting je in onze eigen woning niet zou aanstaan. -

- Hm - nee.... maar heb je al eens naar die twee schilderijen gekeken? Het Opkomen van de maan en Winteravond. Voor ons besef zijn dat, dunkt me, niet alleen ouderwetsche platen, maar ook zooiets als vooroorlogsche landschappen. -

- Nou ja, buiten vind je die dingen overal nog.... - merkte ze op.

- Goed - maar die eenvoudige werkelijkheid, wil-ik-zeggen, dat oningewikkelde bestaat ook nog.... gelukkig. -

- Zit je weer vraagstukken op te lossen?, vroeg ze met een lachtrek om haar mond.

- In zekeren zin - ja - Maar 't is ook mogelijk dat ik bezig ben uit de oplossing het vraagstuk op te sporen. -

- Lijkt me verkeerd - stelde ze, koel, vast.

- Enfin, Cor, laten we er niet over piekeren en ons aan de vacantiestemming overgeven. -

Lo besefte dat zijn vrouw, nu met haar nuchterheid niet kon deelnemen aan den gang van zijn gedachten. En daarom sneed hij het gesprek met dezen raad, die eigenlijk in 't kort de hare was, bevredigend af.

[p. 451]

Ze zaten daarna zwijgend over lectuur gebogen en bewoonden zóó zonder zweem van onwennigheid deze kamer van een dorpsche bovenverdieping. Radiomuziek uit het gezinsvertrek beneden ritselde door het huis. Zachtzoemende stemmen sponnen onder hen het rag van een gesprek.

Na een poosje dwaalden van Eijks blikken opnieuw naar de omlijste zwarte platen, die de onvertroebelde lichtkring van de lamp nog juist verhelderde.

Ze hebben de trekken van een gelaat, dat mijn jeugd bewaakt heeft en gericht, daarom spreken ze zoo, bedacht hij.

Beide gravures stelden een zeedorp voor in avondstemming bij maanlicht, dat in de vlottende rimpels van het water glansde. Visschersbooten en figuren van mannen en vrouwen stoffeerden het tafreel aantrekkelijk.

Eenzelfde geschiedenis, waarvan de zin mogelijk den ontwerper had bezield, vertelde van Eijk zichzelf bij de beschouwing dezer teekeningen. Een historietje van rust, vertrouwen, een niet al te schrille armoe, in liefde verduurd, en een toevoorzichtig geloof, dat in het kerkje elken Zondag werd verlevendigd.

- Vroeger heb ik me aan dergelijke voorstellingen zonder redeneeren overgegeven. Met deze overweging beproefde hij zijn mijmering op het gehalte van een oud sentiment, dat hem nu opnieuw bewoog.

De visschersvrouw. De bruid. De stoere zeeman. Na den storm. De jonge weduwe. Altemaal betitelingen, die nu oplichten uit een verleden, dat men snufte in de geur van naftaline en overwinterde appels.

Als een opvallend pendant doorschimden Lo's geest dan de gestyleerde mannequinfiguren uit de etalages der modemagazijnen. In een afternoon-tea-entourage met glimlijnige auto-silhouetten. En het bedwelmende lispelen van een flirt op een golflengte, die in minder dan een seconde rond de wereld spiraalde.

Met de onberedeneerde aanvaarding van werkelijkheid en wezen van het een zoowel als het ander overwon van Eijk, wonderlijk gerust ineens, een opwelling van afkeer.

Hij zag buiten de sleep van wolkenschepen, diep met schaduwen bevracht op het peillooze meer van den zomeravond voorbijvaren en ontroerde van het onloochenbare gevoel van Gods Majesteit en Goedheid in zijn hart.