Opwaartsche Wegen. Jaargang 9

[p. 312]

Nieuwe srpongen¹⁾
door J. van Ham.

Toen Jan de Groot de naam Vaart voor zijn bundel bedacht, greep hij die naam in het besef, dat hij verschillende verzen gedicht had, waarin gang zat, verzen van licht pleizier vooral. Verzen als Kleuterdans uit Sprongen, en de kinderverzen uit Zomerzon. Jan de Groot is graag blij en van die overschuimende blijdschap en die gemakkelikdansende verzen zou hij een bundel vullen. En omdat er tempo in die dingen zit, zou de hele bundel ‘vaart’ hebben. Als Jan de Groot echter lang naar deze verzen kijkt, vindt hij de meeste wel geschikt om er hier en daar iemand plezier mee te doen, maar vraagt hij zich af, of ze nu wel geschikt zijn voor een serieuze bundeling. Is het wel meer dan wat ritmies vermaak en smul in een gevalletje? Nee, Vaart zal verzen geven vol levensheftigheid, dan is de tietel immers ook nog toepasselik. Zo komt naast Aart en Paleiswacht b.v. Jazzband, Koninginnedagavond, Vlieger, verzen wel met ‘vaart’, maar waar Jan verschrikkelik ernstig kijkt, zelfs wat wanhopig. Het staat hem niet. Eenmaal via dit ietwat valse pathos overgewaaid naar het ernstige genre, vergeet hij de tietel van zijn bundel en kiest enkele van zijn beste verzen, zelfs enkele heel stille sonnetten.

Zo heeft deze bundel een gevarieerd aspect als Sprongen. Dat is voor Jan de Groot vanzelfsprekend. Zijn aard is bewegelikheid en als hij verandert, zal het nog een sprongsgewijze ontwikkeling zijn. Als hij ooit gelijkmatig wordt, schrijft hij waarschijnlik geen verzen meer. Dat wil niet zeggen, dat - eenmaal zijn variabiliteit aanvaard - ik elke sprong van hem bewonder, vooral niet wanneer deze zo geforceerd is, als b.v. zijn plotselinge aandacht voor God in Jazzband mij toeschijnt. Dan is Café in Kersttijd, als gegeven aan het zoeven genoemde zeer na verwant, zo veel raker en echter, dat Jazzband mij daarnaast volkomen mislukt lijkt. Zo is er ook haast geen goed woord te zeggen over L'inconnue de la Seine. Niet omdat we menen, dat een zelfmoord niet als een godewelgevallige daad mag voorgesteld worden, al heeft dat zeker ook waarde voor ons bij het bepalen van ons oordeel over het vers van een Christendichter, maar omdat de sentimentele vroomheid, het nietszeggende van deze religieusiteit bij dit afschuwelik gebeuren ons hindert. Ik zal

1) Naar aanleiding van Vaart door Jan H. de Groot. U.M. Holland 1931.

[p. 313]

hier niet meedoen aan de diskussies rond het woord vitaliteit en de roep om ‘een kerel’, maar de vertedering van Jan de Groot hoeft men maar even te vergelijken met het grenzeloze meegevoel van Gorter's In de zwarte nacht, dan weet men wat Jan de Groot hier ontbreekt.

Als ik dan ook aan Vaart denk met dankbaarheid, is het om enkele geheel andere verzen, ook onderling zeer verschillend: Blinde Bedelaar, Sint Vitus, De Kruisspin. Er is wel meer, maar deze drie behoren tot het allerbeste, wat Jan de Groot geschreven heeft. Om deze drie verzen alleen zou men de bundel reeds willen bezitten. Blinde Bedelaar, met zijn korte, snelle zinnen, zijn konstaterende stijl, die aan het eind in het extatiese overgaat, is ook organies gebouwd. Eerst het armzalig schouwspel dat hij biedt, dan de vanzelfsprekende wijze, waarop hij zijn lot aanvaardt, de rust die in hem is. Deze rust is niet het vastgelopen zijn in een bestaan zonder mogelikheden. Hij berust in de wil van God. Daarom zal zijn wachten niet zonder vrucht zijn en zal het hemelse licht eens dit dood aangezicht verheerliken. Jan de Groot heeft aan deze eenvoudige gedachtenreeks een uiterste van spanning weten mee te geven.

In Sint Vitus treffen we de griezel voor en de lust naar het lugubere, waar Jan de Groot al zo dikwijls blijk van heeft gegeven. Dit primitieve in hem vinden we b.v. in verzen als Executie, Judas, in enkele van zijn kinderversjes, en in deze bundel ook in de beschrijving van de dronken kerel van Koninginnedag-avond. Het oude verhaal is knap naverteld en scherp gezien.

De Kruisspin is een van die anthropomorfe beschrijvingen van plant of dier, gelijk de Mérode ze in zo groot getal geschreven heeft. De toon van Jan de Groot is nadrukkeliker, zijn taal opener. Hij mist echter het volle van Mérode's klank, ook peilt de Mérode na een leven van smartelike ervaring dieper. Maar De Kruisspin is wel heel zuiver en het beste vers uit de bundel.

v. HAM.