Opwaartsche Wegen. Jaargang 9

[p. 213]

Verdringingen
door Carla van Ommen.

Het is alweer een langen tijd geleden, dat Professor S. Freud het eerst heeft gesproken van verdringingen en zijn psycho-analyse als genezing voorschreef voor de vele ziekten, waarvan hij de oorzaak meende te zien in de verdringing van sexueele gevoelens.

En sedert is de wereld ouder geworden en heeft de leer der psycho-analyse zien groeien en uitdijen tot iets nieuws: tot de nieuwe zakelijkheid, die in veel opzichten het gevolg van de psycho-analyse is. Bij beide vindt men een verstandelijke oplossing van gevoelskwesties, een behoefte om alles te begrijpen, om langs verstandelijke weg tot het inzicht der dingen te komen. De nieuwe zakelijkheid is de triomf van het intellect, maar - o, ironie - zij vertoont dezelfde euvelen, die de stichter van haar oerprincipe meende overwonnen te hebben, zij vertoont verdringingen en nu wel niet van het sexueele maar toch van eigenschappen even algemeen menschelijk en evenzeer met de menschelijke natuur samengeweven. De nieuwe zakelijkheid verdringt alles wat met het gevoel, met het sentiment samenhangt.

En nu wil ik het gevoel op zichzelf niet verdedigen, ik wil de Romantische tijd niet terugroepen, waarin we zwelgden in gevoelens en gevoeligheidjes. Het gevoel moet worden geleid door het verstand, maar het moet niet door het verstand worden verdrongen - en dat doet de nieuwe zakelijkheid. Dat maakt onze moderne tijd zoo tot vertwijfelings toe oppervlakkig, dat alle ernst, alle verdieping als gevoelsuiting in een hoek worden geduwd. Zoo ook het verantwoordelijkheidsgevoel. Het leven wordt tot hoogste verrukking verklaard, maar aan het leven, dat is aan verinniging, komt de moderne mensch niet toe. Het leven van nu is een renbaan en de jonge mensch wordt als racer afgericht, met als eenig levensdoel zijn mederacers voorbij te streven, om straks als eerst aangekomene aan het doel, een leven naar eigen goedkeuring te kunnen leiden. De nieuwe zakelijkheid heeft het verantwoordelijkheidsgevoel afgeschaft zooals het alles heeft afgeschaft, wat samen hangt met gevoel. De klachten over het failleeren van de twee levensverhoudingen,

[p. 214]

die het meest op het gevoel berusten, het huwelijk en de verhouding tusschen ouders en kinderen, zijn daar, om mijn bewering te staven.

Of is het niet uitsluitend het ontbreken van gevoel en gevoelsuiting, die beide verhoudingen ten gronde richt. Daar is in de eerste plaats, de eerbied, de onderlinge eerbied, die in beide verhoudingen van zoo groot belang is en dan de vertrouwelijkheid. Maar de vertrouwelijkheid is verstoven naar alle vier de windhoeken. Men behandelt alles in het openbaar, er zijn geen intimiteiten meer. ‘Er is een heiligdom van het hart, ontziet het, stervelingen’, is door de psycho-analyse en door de experimenteele psychologie iets onbekends geworden. Met een aan het weerzinwekkende grenzende openhartigheid hoort men soms over intieme bevindingen spreken, zóó, dat men aan onbeheerschtheid zou denken, stond daarnaast niet, dat die zelfde personen bij een maatschappelijke tekortkoming zeer goed weten te zwijgen of het gebeurde weten te verbergen door het op te sieren tot een overwinning, waar in wezen niets was dan een mislukking. Men zou denken aan een ‘changer de places’ in een oude quadrille. Vroeger poogde men zoo de oneenigheden in het huwelijksleven te verbergen, nu gooit men die te grabbel als weleer St. Niklaas zijn peperneuten en vecht met hand en tand voor het verborgen houden van een maatschappelijke misslag, omdat men weet, dat een economische mislukking in onze dagen harder wordt beoordeeld dan een gebrek aan liefde of offervaardigheid. Ook de vertrouwelijkheid tusschen ouders en kinderen is verdwenen. De ouders hebben alleen maar hun gewone menschenverstand, hun ondervinding en de liefde en zorg, waarmee zij het kind omringen, maar de psychologen hebben het wetenschappelijk experiment. Zij weten wat de jonge mensch toekomt, zij kennen het kind door hun tests en andere proeven beter dan de ouders. Vertrouwelijkheid is niet noodig, het experiment beslist. En als de zoogenaamde ‘proefpersoon’, het proefkonijn, niet gelukkiger uit het experiment te voorschijn komt, tant pis, de vivisectie kent liefde noch teederheid.

De nieuwe zakelijkheid verdringt iedere gevoelsuiting, deugd of ondeugd daargelaten en daaronder hoort de jalouzie, die zoo onmisbaar is voor het huwelijk, dat haar verdwijnen een factor temeer is, voor de huwelijksontbinding. Het is dwaasheid, dat het de man onverschillig moet zijn, dat zijn vrouw met een vriend op reis gaat of dat het de vrouw koud moet laten, dat haar man het gezelschap zoekt van een andere vrouw. Hier is een verdringing, die zich waarschijnlijk het eerst zal wreken. Liefde zonder jalouzie is een onmogelijkheid en de ongelukkige Othello is, met al zijn overdrijving, menschelijker dan de cynici, die beweren, dat de jalouzie kan worden afgeschaft.

De nieuwe zakelijkheid verdringt alle gevoelsuiting, alle spontaniteit, alle edele verontwaardiging, alle geestdrift. Men accepteert wat succes heeft en vraagt niet hoe dit succes is gemotiveerd. Vandaag aanbidt men een bokser en morgen een oceaanvlieger, die met een nog moediger, maar minder geslaagde tocht over-

[p. 215]

morgen de belangstelling weer verliest. Men verafgoodt het experiment, maar ziet de ziel voorbij van degeen die het experiment volvoert en daarom keert men zich telkens toch weer ontmoedigd af, want het gevoel laat zich niet verdringen. Er blijft een leegte, die wij hunkerend pogen te vullen; de liefde, de ernst, de kuischheid, de bescheidenheid, de rechtvaardigheid, de belangeloosheid, de liefde voor het werk, de ijver, de toewijding, de hartelijkheid, de zorg voor elkaar, zij zijn zoo menschelijk, dat we niet zonder hen kunnen. En de menschelijke tekortkomingen? Zij moeten niet worden verdrongen, maar zij moeten worden gelouterd en dat kan het verstand niet bereiken. Het verstand kan begrijpen, maar het kan niet louteren, dat kan alleen de liefde.

God, die alles inhoudt, maar waarvoor de liefde het hoogste is, heeft ons geschapen naar zijn beeld en nu willen wij de liefde afschaffen met alles wat daarmee samenhangt. Moet daar niet uit volgen, dat de wereld een chaos wordt en de mensch ontredderd, zoekt naar wat hem is ontnomen?

Op, om de nieuwe zakelijkheid te bestrijden, om hen te bestrijden, die alle gevoel, alle sentiment willen verdringen uit ons leven of het willen kristalliseeren tot een harde, onbuigzame stof. Er zal moed noodig zijn, want onze vijanden zijn sterk. Maar laten wij ons aaneensluiten, laten we niet passief toezien, dat men ons onze heiligste goederen ontneemt.

‘Al ware het, dat ik de tale der menschen en der engelen sprak, al wist ik al de verborgenheden en al de wetenschap - en de liefde niet had - zoo ware ik klinkend metaal, een luidende schel geworden.’

Is het niet of die luidende schel klinkt door onze dagen?